Waloryzacja emerytur

Czym jest waloryzacja emerytur?

ZUS w swoim słowniku pojęć podaje, że waloryzacja to „Zwiększenie wartości pieniężnej świadczenia w celu utrzymania jego realnej wartości na niezmienionym poziomie”.

Waloryzacja emerytur i rent jest prawnie określonym mechanizmem zwiększania nominalnej wysokości świadczeń emerytalno-rentowych z powodu utraty ich realnej wartości wynikającej głównie z inflacji. Waloryzacja ma charakter mieszany tzn. cenowo-płacowy — o wzroście świadczeń emerytalno-rentowych decyduje wzrost cen towarów i usług konsumpcyjnych (ogółem lub dla gospodarstw domowych emerytów i rencistów) oraz realny wzrost przeciętnego wynagrodzenia.

Jak ZUS ustala wysokość emerytury?

Wysokość emerytury oblicza się, dzieląc podstawę jej obliczenia przez średnie dalsze trwanie życia.

Średnie dalsze trwanie życia jest to przewidywana liczba miesięcy, przez którą dana osoba będzie pobierać emeryturę. Tablice średniego dalszego trwania życia ogłasza co roku Prezes Głównego Urzędu Statystycznego.

Podstawę do obliczenia „nowej” emerytury (dla osób urodzonych po 1948 roku) stanowi suma:

• zwaloryzowanych składek na ubezpieczenie emerytalne zapisanych na indywidualnym koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury;
• zwaloryzowanego kapitału początkowego;
• środków zapisanych na subkoncie w ZUS.

Jak ZUS ustala wysokość emerytury, streszcza Krystyna Michalak, regionalny rzecznik prasowy ZUS:

„Przy wyliczaniu świadczenia w liczniku wstawiamy sumę zwaloryzowanych składek emerytalnych zgromadzonych na koncie w ZUS (od stycznia 1999 r.) i zwaloryzowanego kapitału początkowego (za okres do 31 grudnia 1998 r.), a w mianowniku wynikające z danych GUS tzw. średnie dalsze trwania życia, czyli dalszą przeciętną długość życia na emeryturze”.

Rodzaje waloryzacji emerytur

Waloryzacji podlegają składki emerytalne, kapitał początkowy oraz środki na subkoncie ZUS (dotyczy osób posiadających OFE).

Wyróżniamy następujące rodzaje waloryzacji:

• waloryzację roczną marcową — dotyczy obecnych już emerytów; waloryzowane są wypłacane im aktualnie emerytury;
• waloryzację roczną czerwcową — dotyczy przyszłych emerytów; waloryzowany jest ich „kapitał składkowy” zgromadzony do 31 grudnia poprzedniego roku;
• waloryzację kwartalną.

Waloryzacja emerytur – roczna marcowa

Roczna waloryzacja marcowa to podwyżka obecnie wypłacanych emerytur. Następuje ona z urzędu, nie trzeba składać w tym zakresie wniosków do ZUS-u. Emeryci już w marcu dostają większą emeryturę, a w kwietniu przychodzi do nich pismo mówiące o zwaloryzowanej emeryturze.

Świadczenie, które przysługuje na koniec lutego danego roku, jest mnożone przez wskaźnik waloryzacji. Zależy on od średniorocznej inflacji dla gospodarstw emerytów i rencistów (tzw. inflacja emerycka) za poprzedni rok, powiększonej o co najmniej 20% realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia.

Wskaźnik waloryzacji marcowej w 2024 to 112,12%, co oznacza, że świadczenia wzrosły o 12,12%. Dane te odnajdziemy w „Komunikacie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 12 lutego 2024 w sprawie wskaźnika waloryzacji emerytur i rent w 2024 r.”.

Waloryzacja emerytur – roczna czerwcowa

Waloryzacja w czerwcu dotyczy osób, które jeszcze nie pobierają emerytury. Jest ona przeprowadzana 1 czerwca każdego roku przy zastosowaniu wskaźnika waloryzacji ogłoszonego za poprzedni rok. Operacji tej podlegają kwoty zapisane na koncie i subkoncie przyszłego emeryta, składki oraz kapitał początkowy na dzień 31 stycznia roku, za który przeprowadzana jest waloryzacja, powiększona o kwoty z tytułu wcześniejszych waloryzacji.

Waloryzacja czerwcowa wpływa na zwiększenie wysokości przyszłej emerytury (wyższe emerytury wypłacane od lipca). Podnosi również wysokość minimalnej, gwarantowanej emerytury.

Zgodnie z Obwieszczeniem Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 20 maja 2024 roku wskaźnik waloryzacji składek za 2023 rok to 114,87% — jest to efekt wysokiej inflacji w 2023 roku, dużej liczby pracujących oraz rosnącego wynagrodzenia. Wskaźniki waloryzacji w poprzednich latach przedstawia strona ZUS.

Wskaźnik waloryzacji subkonta ZUS za 2023 rok wynosi 109.91%. Został on ogłoszony w Komunikacie Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w dniu 15 maja 2024 r. Wskaźnik ten jest odpowiednikiem średniorocznej dynamiki wartości produktu krajowego brutto w cenach bieżących za okres ostatnich 5 lat poprzedzających termin waloryzacji. Wskaźnik waloryzacji subkonta w ujęciu historycznym prezentuje ta strona.

Oba wskaźniki odnajdziemy także w Monitorze Polskim z 2024 roku; M.P. 2024 poz. 370 oraz M.P. 2024 poz. 382.

Waloryzacja emerytur – kwartalna

Kwartalnej waloryzacji podlega kwota składek zewidencjonowanych na ostatni dzień pierwszego miesiąca kwartału, za który jest przeprowadzana, powiększona o kwoty uzyskane w wyniku poprzednich waloryzacji kwartalnych.

Przy ustalaniu wysokości emerytury kwota składek na ubezpieczenie emerytalne zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego po dniu 31 stycznia roku, za który przeprowadzono ostatnią waloryzację roczną, jest waloryzowana kwartalnie. W przypadku ustalania wysokości emerytury:

• w I kwartale danego roku — ostatniej kwartalnej waloryzacji składek dokonuje się za IIIkwartał poprzedniego roku;
• w II kwartale danego roku — ostatniej kwartalnej waloryzacji składek dokonuje się za IV kwartał poprzedniego roku;
• w III kwartale danego roku — ostatniej kwartalnej waloryzacji składek dokonuje się za I kwartał danego roku;
• w IV kwartale danego roku — ostatniej kwartalnej waloryzacji składek dokonuje się za II kwartał danego roku.

Jeśli ustalanie emerytury następuje:

• w I lub II kwartale (ale w okresie kwiecień — maj) — kwota składek poddana ostatniej rocznej waloryzacji powinna być włączona w cykl waloryzacji kwartalnych;
• w II kwartale (ale w czerwcu) — kwota składek poddana ostatniej rocznej waloryzacji nie podlega żadnej waloryzacji kwartalnej. Jeżeli jest to jednak korzystniejsze dla ubezpieczonego, w przypadku ustalania emerytury w czerwcu danego roku waloryzacji składek dokonuje się w taki sam sposób, jak przy ustalaniu wysokości emerytury w maju danego roku;
• w III lub IV kwartale — kwota składek poddana ostatniej rocznej waloryzacji powinna być włączona w cykl waloryzacji kwartalnych.

Wskaźnik kwartalnej waloryzacji jest obliczany na podstawie ostatnio ogłoszonego wskaźnika rocznej waloryzacji według następującego wzoru:WKW=(WRW-100%)/4+100%, gdzie WKW to wskaźnik kwartalnej waloryzacji, a WRW to wskaźnik rocznej waloryzacji.

Wskaźniki waloryzacji składek za poszczególne kwartały są zróżnicowane — wskaźnik za I kwartał jest dużo wyższy niż wskaźniki za II, III i IV kwartał oraz wskaźnik waloryzacji rocznej.

Wskaźnik za IV kwartał 2023 roku to 100,5%; informacje o nim odnajdziemy w Obwieszczeniu Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z 13 marca 2024 r., a dane na przestrzeni lat odnajdziemy na podlinkowanej stronie ZUS.

Wskaźnik waloryzacji za I kwartał 2024 poznamy w połowie czerwca.

Kiedy najlepiej przejść na emeryturę?

Mechanizm waloryzacji emerytur wpływa na korzystniejszy moment złożenia wniosku o emeryturę.

Jeśli wniosek o emeryturę zostanie złożony w czerwcu, kwoty zwaloryzowane rocznie nie będą objęte podwyżkami kwartalnymi (w tym przede wszystkim wyższym wskaźnikiem waloryzacji za I kwartał), ponieważ zostały już zwaloryzowane rocznie.

Zatem w przypadku złożenia wniosku o emeryturę w czerwcu, ZUS zwaloryzuje kwartalnie jedynie składki nieobjęte waloryzacją roczną i w dodatku będą to jedynie waloryzacje za II, III i IV kwartał, bez bardzo korzystnej waloryzacji za I kwartał.

Powyższe oznacza, że złożenie wniosku o emeryturę w czerwcu może skutkować niższą emeryturą niż w przypadku złożenia go w innym miesiącu. Jednak jak podaje ZUS, jeśli będzie to dla danej osoby korzystniejsze, wyliczy on emeryturę tak, jak emeryturę majową.

Za najkorzystniejsze miesiące do przejścia na emeryturę uznaje się luty i lipiec. Emerytura wyliczona w lutym jest podwyższana w marcu na skutek waloryzacji, natomiast do wyliczenia emerytury lipcowej brana jest pod uwagę wyższa kwota zgromadzonych składek po uwzględnieniu waloryzacji z czerwca.

Dodatkowa (druga) waloryzacja emerytur

Jakiś czas temu słychać było o przymiarkach rządu do dodatkowej waloryzacji, na którą mówiono także druga waloryzacja lub dwukrotna waloryzacja w roku 2024. Dodatkowa waloryzacja emerytur miałaby się odbyć we wrześniu 2024 roku.

Obecnie widzimy, że dwukrotnej waloryzacji raczej nie będzie, ponieważ jej mechanizm jest ustalany analogicznie do dwukrotnego wzrostu minimalnego wynagrodzenia, czyli ma miejsce wtedy, gdy inflacja przekroczy 5%. Co ważne, jak podkreśla, wiceminister rodziny Sebastian Gajewski: „Przy drugiej waloryzacji najprawdopodobniej pod uwagę brać będziemy inflację emerycką, która jest zwykle nieco wyższa od ogólnej, a prognozy na ten moment są dynamiczne i wszystko jeszcze może się wydarzyć”.