Czym jest nabycie sprawdzające według Polskiego Ładu

W 2021 r. fiskus zyskał nowe narzędzie kontroli, jakim jest instytucja nabycia sprawdzającego. Jest to zakup dokonywany przez urzędnika w celu skontrolowania wywiązania się z obowiązku rejestrowania sprzedaży i ujawniania transakcji przez sprzedawcę. Przeczytaj artykuł i dowiedz się, jak wygląda procedura nabycia sprawdzającego oraz jakie prawa i obowiązki mają kontrolowany (sprawdzany), jak i urzędnik przeprowadzający kontrolę.

Czym jest nabycie sprawdzające?

Nabycie sprawdzające to urzędowa nazwa czynności, która polega na zakupie towaru lub usługi w celu sprawdzenia, czy sprzedawca poprawnie ewidencjonuje sprzedaż i wydaje paragon fiskalny. Inaczej mówiąc – jest to legalny, pozorowany zakup dokonywany przez urzędników z urzędu skarbowego lub celno-skarbowego, aby skontrolować wypełnianie przez sprzedawcę obowiązków wynikających z zapisów ustawy o VAT. Wydatki na zakup towaru (usługi) nabywanej w toku nabycia sprawdzającego pokrywane są z utworzonego na ten cel funduszu w budżecie państwa.

Nabycie sprawdzające – podstawa prawna

Instytucję nabycia sprawdzającego wprowadziła Ustawa z dnia 29 października 2021 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz niektórych innych ustaw, nazywana potocznie ustawą Polski Ład lub po prostu Polskim Ładem. Nabycie sprawdzające zostało uregulowane w Rozdziale 1b Ustawy z 16 listopada 2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej (zwanej dalej ustawą).

Kto jest sprawdzanym a kto sprawdzającym w trakcie nabycia sprawdzającego?

Uprawnionymi do dokonywania nabycia sprawdzającego są naczelnik urzędu skarbowego i naczelnik urzędu celno-skarbowego. Mogą go dokonywać na terenie całej Polski, co wynika z art. 94v ustawy. Oznacza to, że nie są ograniczeni właściwością miejscową w zakresie prowadzenia tej czynności.

Czynności sprawdzających dokonuje osoba zatrudniona w urzędzie skarbowym, urzędzie celno-skarbowym lub podległym oddziale celnym lub funkcjonariusz pełniący służbę w urzędzie celno-skarbowych lub podległym oddziale celnym (art. 94l pkt 2).

Sprawdzanym jest przedsiębiorca dokonujący sprzedaży towaru lub usługi lub osoba dokonującą sprzedaży w imieniu i na rzecz podatnika (art. 94l pkt 1).

Jak przebiega procedura nabycia sprawdzającego?

Nabycie sprawdzające dokonywane jest na podstawie legitymacji służbowej i stałego upoważnienia udzielonego przez naczelnika urzędu skarbowego albo naczelnika urzędu celno-skarbowego (art. 95m ust. 1).

Urzędnik uprawniony do dokonania nabycia sprawdzającego, udając zwykłego klienta, nabywa towar lub usługę i opłaca je. Zwraca przy tym uwagę, czy transakcja została zaewidencjonowana na kasie fiskalnej i czy został do niej wydany paragon.

Po wydaniu (bądź niewydaniu) paragonu urzędnik niezwłocznie powinien się ujawnić: okazać swoją legitymację służbową, poinformować o przeprowadzanej w tej chwili czynności nabycia sprawdzającego oraz pouczyć sprzedawcę o jego prawach i obowiązkach. Na każde żądanie sprawdzanego, urzędnik musi okazać stałe upoważnienie do dokonywania nabycia sprawdzającego (art. 94o ust. 2 i 3).

Co z towarem (usługą) nabytą w ramach nabycia sprawdzającego?

Towar, który urzędnik nabył w toku postępowania, jest od razu zwracany sprzedawcy wraz z paragonem (art. 94p ust. 1). Sprzedawca jest zobowiązany przyjąć zwracany towar, przyjąć paragon fiskalny oraz dokonać zwrotu zapłaty (art. 94q pkt 1-3). W przypadku, gdy nie jest możliwa ponowna sprzedaż towaru (z uwagi na jego rodzaj lub szczególne właściwości), towar nie podlega zwrotowi (art. 94p ust. 2). Urzędnik nie zwraca także paragonu, a sprzedawca nie oddaje zapłaconej kwoty.

Drugą wyjątkową sytuacją, kiedy towar nie zostanie zwrócony, jest sytuacja, kiedy urzędnik uzna, że stanowi on dowód popełnienia przestępstwa, przestępstwa skarbowego, wykroczenia lub wykroczenia skarbowego i postanowi go zatrzymać, zająć lub zabezpieczyć na podstawie odrębnych przepisów (art. 94p ust.3).

Przykład 1

Do lodziarni pani Doroty przyszedł klient w celu zakupu lodów. Poszczególne smaki lodów znajdują się w oddzielnych pojemnikach i nakładane są do wafelka zgodnie z życzeniem klienta. Klient zamówił trzy różne smaki (gałki) lodów w jednym wafelku, pani Dorota przygotowała zamówienie i wydała je klientowi. Następnie zaewidencjonowała sprzedaż na kasie fiskalnej, wydała paragon fiskalny oraz przyjęła płatność. Wtedy klient ujawnił, że jest urzędnikiem urzędu skarbowego i w tej chwili dokonuje nabycia sprawdzającego. Z uwagi na szczególny rodzaj towaru, jakim są lody w smakach dobieranych pod zamówienie klienta, nie jest możliwa jego ponowna sprzedaż, a więc urzędnik nie zwróci towaru (lodów), nie zwróci paragonu, a pani Dorota nie będzie zobowiązana do zwrotu zapłaty.

A co z usługą nabytą w ramach procedury sprawdzającej? Zasadniczo usługa nie podlega zwrotowi (art. 94r ust. 1), chyba że sprzedawca nie zdążył jej wykonać, wtedy urzędnik zwróci mu paragon, a sprawdzany jest obowiązany do zwrotu otrzymanej zapłaty (art. 94r ust. 2 i 3).

Nabycie sprawdzające zakończone pozytywnym rezultatem

Jeśli w toku nabycia sprawdzającego, urzędnik nie stwierdzi, że doszło do nieprawidłowości, czyli sprzedawca poprawnie zaewidencjonował transakcję i wydał paragon, sporządza notatkę służbową z czynności.

Notatka powinna zawierać:

• nazwę i adres miejsca, w którym odbyło się nabycie,
• wskazanie sprawdzanego,
• wartość sprzedaży brutto, w tym wskazanie kwoty należnego podatku od towarów i usług,
• numer paragonu fiskalnego i unikatowy numer kasy rejestrującej,
• wskazanie urzędnika, który przeprowadzał nabycie sprawdzające.

Notatka jest sporządzana w dwóch jednobrzmiących egzemplarzach, z których jeden pozostaje u sprzedawcy (art. 94s).

Nabycie sprawdzające zakończone negatywnym rezultatem

W przypadku, kiedy urzędnik stwierdzi naruszenie w zakresie wywiązywania się przez sprzedawcę z obowiązków, sporządza z czynności protokół zawierający:

• oznaczenie organu,
• datę i miejsce dokonania nabycia sprawdzającego,
• numer stałego upoważnienia do dokonania nabycia sprawdzającego,
• wskazanie sprawdzającego,
• wskazanie sprawdzanego, w tym jego imię i nazwisko, miejsce zamieszkania, numer PESEL oraz rodzaj, serię i numer dokumentu tożsamości;
• wskazanie przedsiębiorcy, jeżeli sprawdzanym jest osoba dokonującą w jego imieniu i na jego rzecz sprzedaży towarów lub usług,
• określenie nabytego towaru lub usługi oraz wartość sprzedaży brutto, w tym wskazanie kwoty należnego podatku od towarów i usług,
• informację o towarze/usłudze (o zwrocie towaru, niemożności zwrotu ze względu na brak możliwości ponownej sprzedaży, o wykonaniu usługi i jej rodzaju, o zwrocie paragonu i zwrocie opłaty),
• informację o ewentualnych odmowach: przyjęcia zwracanego towaru, wykonania zwrotu opłaty, przyjęcia zwracanego paragonu fiskalnego,
• opis stwierdzonego naruszenia w zakresie wywiązywania się przez sprawdzanego z obowiązków,
• omówienie dokonanych w protokole poprawek, skreśleń i uzupełnień,
• wykaz załączników do protokołu,
• podpis urzędnika dokonującego nabycia sprawdzającego i sprzedawcy (w przypadku odmowy podpisania się, urzędnik robi wzmiankę o tym na końcu protokołu),
• datę i miejsce sporządzenia protokołu.

Protokół jest spisywany, oprócz sytuacji naruszenia obowiązków fiskalnych przez sprzedawcę, zawsze gdy:

• nabycie sprawdzające dotyczyło usługi,
• towaru nie można zwrócić ze względu na jego rodzaj lub został zatrzymany przez urzędnika jako dowód w sprawie,
• sprzedawca odmówił przyjęcia zwrotu towaru, zwrotu paragonu lub odmówił zwrotu zapłaty za zwrócony towar.

Protokół musi zostać sporządzony w dwóch identycznych egzemplarzach – jeden zostanie przekazany sprzedającemu (wszystkie powyższe kwestie reguluje art. 94t ustawy).

Przykład 2

Pan Piotr prowadzi sklep spożywczy znajdujący się w turystycznym miejscu. Pewnego dnia do sklepu przyszedł klient, który poprosił o napój w butelce. Pan Piotr wydał napój, przyjął płatność i zaczął obsługiwać kolejnego klienta z kolejki. Wtedy poprzedni klient ujawnił, że jest urzędnikiem urzędu skarbowego dokonującym nabycia sprawdzającego. Fakt, że sprzedawca nie zaewidencjonował transakcji na kasie fiskalnej ani nie wydał paragonu fiskalnego, stanowi dla urzędnika podstawę do uznania, że doszło to przestępstwa lub wykroczenia skarbowego. Wyjaśnienie pana Piotra, który stwierdził, że paragon wydałby “zaraz”, ponieważ w sklepie jest tylko jedna kasa rejestrująca, a sprzedawców z uwagi na duży ruch jest aż trzech, nie ma podstawy prawnej. Pan Piotr zostanie ukarany za popełnienie wykroczenia lub przestępstwa skarbowego. W zależności od oceny urzędnika, może on zatrzymać (zająć bądź zabezpieczyć) butelkę z napojem, jeśli uzna, że stanowi dowód w sprawie. Z czynności nabycia sprawdzającego urzędnik sporządzi protokół.

Wydanie paragonu – kiedy można powiedzieć, że zostało dokonane?

Zgodnie z § 6 ust. 1 pkt 1 Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 29 kwietnia 2019 r. w sprawie kas rejestrujących przedsiębiorca ma obowiązek wystawić i wydać nabywcy paragon fiskalny podczas dokonywania sprzedaży, nie później niż z chwilą przyjęcia należności. Ustawa nie precyzuje jednak, jaka jest definicja słowa “wydać”. Nie istnieją przepisy, wyjaśniające, jaka czynność przesądza o tym, że paragon został “wydany”. Czy wystarczy położyć go na ladzie, czy może paragon uznaje się za wydany dopiero wtedy, kiedy znajdzie się w ręku klienta. Ale co z klientami, którzy nie zabierają paragonów? Sprzedawca przecież nie ma możliwości prawnych, aby “zmusić” klienta do pobrania paragonu. Nad podobnym problemem pochylił się NSA w Warszawie i w wyroku z 29 sierpnia 2019 r. (sygn. I FSK 734/17) orzekł, że brak jest uzasadnienia dla tezy, że wydrukowanie paragonu i pozostawienie go na ladzie nie spełnia wymogu wydania paragonu. Ostatecznie to od woli nabywcy zależy, czy wydrukowany i wydany paragon odbierze. Sprzedawca, drukując paragon i pozostawiając go na ladzie, udostępnia jego odbiór, ale nie może zmusić klienta do jego zabrania. Można zatem założyć, że wydrukowanie paragonu i położenie go w miejscu, do którego klient ma swobodny dostęp (na płatniku, na ladzie, przekazanie “do ręki”) spełnia wymogi “wydania” go.

Kary w toku nabycia sprawdzającego

Kary za utrudnianie czynności w trakcie nabycia sprawdzającego uregulowane są w Ustawie o KAS i w Kodeksie karno skarbowym. Zgodnie z art. 278f ustawy i art. 83. § 1 kodeksu za próbę udaremniania nabycia sprawdzającego lub utrudnianie urzędnikowi wykonania czynności służbowych grozi kara grzywny za do 720 stawek dziennych.

Z kolei odmowa przyjęcia zwracanego towaru lub niewykonanej usługi nabytych w toku nabycia sprawdzającego lub odmowa przyjęcia paragonu fiskalnego lub zwrotu zapłaty otrzymanej za zwracany towar nabyty podlega karom przewidzianym za wykroczenie skarbowe.

Odmowa przyjęcia mandatu lub jego uchylenie

Sprawdzany ma prawo odmówić przyjęcia mandatu. Gdy skorzysta z przysługującego prawa, sprawa kierowana jest do sądu. Kodeks karny skarbowy (Art. 140. § 1) przewiduje także możliwość uchylenia mandatu. Sprzedawca, który przyjął mandat, ma 7 dni na złożenie wniosku o jego uchylenie. Sąd niezwłocznie uchyli mandat, jeśli uzna, że nie doszło do popełnienia czynu zabronionego lub jeśli mandat został nałożony na osobę, która nie ponosi odpowiedzialności za ten czyn.

Podsumowanie

Celem nabycia sprawdzającego jest kontrola, czy i jak przedsiębiorcy wywiązują się z obowiązku ewidencjonowania sprzedaży. Jak napisało na swojej stronie Ministerstwo Finansów – nowe uprawnienia skarbówki służą ochronie uczciwej konkurencji i rzetelnych podatników. Samo działanie nie jest niczym nowym, ponieważ urzędnicy skarbowi od lat przeprowadzają podobne kontrole, a nowość polega na tym, że zostało to kompleksowo uregulowane w przepisach.