Prawo autorskie a ochrona pomysłu

Jak więc należy traktować pomysł? Czy stanowi on utwór w rozumieniu ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, a co za tym idzie podlega ochronie prawnoautorskiej? Poniżej znajdziesz odpowiedź na zapadłe pytania.

Pomysł a przepisy prawa autorskiego

Utwór w prawie autorskim

Zgodnie z przepisem art. 1 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór).

Z kolei w art. 1 ust. 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych znajduje się przykładowy katalog utworów, wśród których ustawodawca wyróżnia:

• wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe),
• plastyczne,
• fotograficzne,
• lutnicze,
• wzornictwa przemysłowego,
• architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne,
• muzyczne i słowno-muzyczne,
• sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne,
• audiowizualne (w tym filmowe).

Z powyższych regulacji niewątpliwie wynika, że utworem jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Co więcej utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia, chociażby miał postać nieukończoną, a ochrona do niego przysługuje niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności.

Więcej na temat prawa autorskiego znajdziesz tutaj.

Skoro przepisy prawa autorskiego wyszczególniają katalog utworów w dość szerokiej postaci, to czy można zaliczyć do niego pomysł?

Zgodnie z przepisem art. 1 ust. 2(1) ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych Ochroną objęty może być wyłącznie sposób wyrażenia; nie są objęte ochroną odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne.

Powyższy przepis wprost stanowi, że ochroną może być objęty wyłącznie sposób wyrażenia, a nie przykładowo idee. Zatem na gruncie prawa autorskiego ochronie podlega konkretna forma wyrażenia utworu, a nie idea czy pomysł tkwiący u podstaw kreacji utworu.

Co należy zatem rozumieć przez „sposób wyrażenia”?

Na gruncie prawa autorskiego, w szczególności powołanego wcześniej przepisu art. 1 ust. 1 zawierającego definicję legalną utworu, można przyjąć, że ustawa nie zawiera ograniczeń w zakresie sposobu wyrażenia utworu. Tym samym każdy sposób jego wyrażenia jest dopuszczalny, natomiast jego forma musi być konkretna, możliwa do powtórzenia, a przez to w jakiejś mierze zobiektywizowana. 

Przechodząc do znaczenia pojęcia sposobu wyrażania utworu wskazać należy, że jest on niczym innym jak formą w jakiej utwór zostaje zakomunikowany odbiorcom. Utwór można bowiem przedstawić za pomocą słów, szkiców, rysunków, znaków, muzyki czy też fotografii.

Słusznie w piśmiennictwie wskazuje się, że Dziełem nie jest sama treść (ów zespół myśli i wyobrażeń), lecz treść wyrażona w pewnej formie, której celem jest umożliwienie poznania danej treści przez cudzą świadomość, względnie możność zreprodukowania sobie samemu danego zespołu myśli, względnie wyobrażeń, przez twórcę.

Tym samym, mimo, że przepisy prawa autorskiego wyłączają z ochrony prawnej ogólny pomysł, to w literaturze omówiono wyjątek od tej zasady – jeśli pomysł przybiera zindywidualizowaną formę wyrażenia, to już nie jest tyko pomysłem, ale staje się utworem4. Aby dany pomysł mógł zostać objęty ochroną prawnoautorską musi zostać wyrażony w sposób na tyle konkretny i przystępny, aby odbiorca miał realną możliwość zapoznania się z powstałą ideą.

Co na to orzecznictwo?

Sądy powszechne zgodnie stoją na stanowisku w zakresie tego, iż ochroną może być objęty wyłącznie sposób wyrażenia utworu, a nie sama idea tudzież pomysł, przykładowo:

• postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 31 lipca 2018 r., sygn. akt I CSK 208/18

  Wprawdzie sam pomysł na prezentację reklam, sprowadzający się do pobudzania aktywności odbiorcy reklam i nagradzania odbiorcy za tę aktywność, nie stanowi przedmiotu ochrony na gruncie prawa autorskiego, jednak konkretyzacja tego pomysłu w postaci materiałów i prezentacji – w tym materiał określany jako wersja demonstracyjna platformy, stanowiący prezentację jej struktury docelowej – które dostępne były w internecie spełnia cechy utworu.

• wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 12 kwietnia 2017 r., sygn. akt I ACa 173/16

  Ochrona prawnoautorska nie dotyczy bowiem samego pomysłu, ale jego konkretnej realizacji (…)(…) W orzecznictwie wypracowano stanowisko zgodnie z którym „każdy pomysł korzysta z ochrony prawnoautorskiej, o ile jest wystarczająco zindywidualizowany i twórczy oraz jeżeli został utrwalony w jakiejkolwiek postaci”.

• wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 8 października 2013 r., sygn. akt I ACa 1233/12

  Sam pomysł, koncepcja, która nie została skonkretyzowana w danym utworze nie podlega ochronie. Przedmiotem ochrony jest bowiem ustalony utwór, a nie wynikająca z niego idea.

• wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 20 grudnia 2006 r., sygn. akt I ACa 672/06

  przedmiot niematerialny, określony jako koncepcja (…), aby mogła w ogóle – w razie jej naruszenia, wykorzystania przez inny podmiot – podlegać ochronie na podstawie przepisów prawa nie może mieć charakteru ogólnego pomysłu i być jedynie powieleniem powszechnie funkcjonujących w rzeczywistości idei i projektów, lecz powinna mieć charakter nowatorski i oryginalny.

Ochrona pomysłu – inne środki ochrony

Jeśli zatem przyjąć, iż ogólny pomysł nie podlega ochronie prawnoautorskiej, to jakie zatem przysługują pomysłodawcy środki ochrony?

Przede wszystkim ochrony można poszukiwać wśród regulacji prawa cywilnego, a mianowicie w samym Kodeksie cywilnym. Przykładowo przepis art. 23 reguluje kwestię dóbr osobistych stanowiąc, iż m.in. twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.

Podsumowanie

Co do zasady pomysł nie jest objęty ochroną prawnoautorską, bowiem samo wyrażenie bądź przedstawienie myśli nie daje podstaw do ochrony powstałego pomysłu. Przepisy prawa autorskiego zastrzegają, iż ochroną może być objęty wyłącznie sposób wyrażenia, co oznacza, że dopiero odpowiednie przedstawienie, skonkretyzowanie, uzewnętrznienie w treści lub formie i oryginalność daje podstawę do uznania, iż dany pomysł został w należyty sposób wyrażony przez co może podlegać ochronie.

Źródła:

1. A. Michalak (red.), Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, Warszawa 2019.
2. E. Ferenc-Szydełko (red.), Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz. Wyd. 4, Warszawa 2021
3. S. Ritterman (red.), Komentarz do ustawy o prawie autorskim, Kraków 1937,
4. E. Ferenc-Szydełko (red.), Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz. Wyd. 4, Warszawa 2021