Przedawnienie roszczeń w relacji konsument – przedsiębiorca

Co to oznacza w praktyce i jak odnosi się to do roszczeń w relacji konsumenta i przedsiębiorcy? Odpowiedź znajdziesz w niniejszym artykule.

Przedawnienie roszczeń majątkowych

Konsument i przedsiębiorca – pojęcie

Pojęcie konsumenta zostało uregulowane w przepisie art. 22(1) Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym Za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową.

Z powyższego przepisu wprost wynika, że konsumentem może być wyłącznie osoba fizyczna. Pozostałe podmioty prawa cywilnego takie jak osoby prawne oraz jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, zostały wyłączone z zakresu definicji konsumenta. 

Jako, że konsument dokonuje czynności prawnej z przedsiębiorcą, to należy wyjaśnić pojęcie samego przedsiębiorcy. Zgodnie z przepisem art. 43(1) Kodeksu cywilnego jest nim co do zasady osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna, która prowadzi we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową.

Przedmiot przedawnienia roszczeń

Przede wszystkim należy wskazać, że przedawnienie dotyczy wyłącznie jednej postaci praw podmiotowych, a mianowicie roszczeń o charakterze majątkowym.

Powyższe oznacza, że przedawnieniu nie będą podlegać uprawnienia prawnokształtujące w postaci chociażby prawa do odstąpienia od umowy. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 października 2016 r., sygn. II CSK 14/16 uznając, iż Nie ulegają przedawnieniu prawa podmiotowe, a także inne, poza roszeniami uprawnienia płynące z praw podmiotowych, czyli prawa kształtujące. Nie ulega więc przedawnieniu przewidziane w art. 491 § 1 KC uprawnienie do odstąpienia od umowy wzajemnej.

Podstawowe znaczenie dla kwalifikacji roszczenia jako majątkowego ma niewątpliwie charakter świadczenia. Majątkowy charakter mają wszystkie roszczenia o świadczenia pieniężne.

Roszczenia i ich przedawnienie

Zgodnie z przepisem art. 117 §2(1) Kodeksu cywilnego: Po upływie terminu przedawnienia nie można domagać się zaspokojenia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi.

Regulacja ta znajduje zastosowanie tylko do roszczeń przysługujących przeciwko konsumentom i przewiduje skutek przedawnienia w postaci przekształcenia roszczenia z mocy prawa w roszczenie z zobowiązania naturalnego, co oznacza brak przymusowej realizacji.

Jeśli przedmiotem sporu sądowego jest roszczenie przysługujące przeciwko konsumentowi, to sąd ma obowiązek uwzględnić upływ terminu przedawnienia bez stosownego zarzutu pozwanego konsumenta tylko wtedy, gdy na podstawie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego przedstawionego przez strony można ustalić upływ terminu przedawnienia.

Zgodnie z art. 117(1) Kodeksu cywilnego w wyjątkowych wypadkach sąd będzie mógł, po rozważeniu interesów stron, nie uwzględnić upływu terminu przedawnienia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi, jeżeli wymagają tego względy słuszności. Sąd będzie musiał w takim wypadku wziąć pod uwagę w szczególności:

• długość terminu przedawnienia;
• długość okresu od upływu terminu przedawnienia do chwili dochodzenia roszczenia;
• charakter okoliczności, które spowodowały niedochodzenie roszczenia przez uprawnionego, w tym wpływ zachowania zobowiązanego konsumenta na opóźnienie uprawnionego wierzyciela w dochodzeniu roszczenia.

Termin przedawnienia – zasady liczenia

Co do zasady, w myśl przepisu art. 118 Kodeksu cywilnego:

• termin przedawnienia wynosi 6 lat,
• termin przedawnienia dla roszczeń o świadczenia okresowe (np. zapłata czynszu) oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej wynosi 3 lata.

Dodatkowo przepisy prawa cywilnego zabraniają skracania i przedłużenia terminów przedawnienia.

Wymagalność roszczenia

Przepis art. 120 Kodeksu cywilnego stanowi, że bieg ogólnych terminów przedawnienia roszczeń rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Roszczenie staje się wymagalne jeżeli wierzyciel może skutecznie domagać się od dłużnika zadośćuczynienia jego roszczeniu.

Stanowisko TSUE – korzystny wyrok dla konsumentów

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku 22 kwietnia 2021 r., sygn. C-485/19 w sprawie Profi Credit Slovakia orzekł, iż Zasadę skuteczności należy interpretować w ten sposób, że stoi ona na przeszkodzie krajowemu uregulowaniu przewidującemu, że wytoczone przez konsumenta powództwo o zwrot kwot nienależnie wypłaconych na podstawie nieuczciwych warunków umownych w rozumieniu dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich lub warunków sprzecznych z wymogami dyrektywy 2008/48 w sprawie umów o kredyt konsumencki podlega trzyletniemu terminowi przedawnienia rozpoczynającemu bieg w dniu, w którym nastąpiło bezpodstawne wzbogacenie.

Powyższy wyrok jest o tyle istotny wobec konsumentów, bowiem Trybunał Sprawiedliwości przyznał, iż konsumenci znajdują się w gorszym położeniu zarówno pod względem możliwości negocjacyjnych, jak i ze względu na stopień poinformowania oraz że możliwe jest, iż konsumenci nie mają świadomości zakresu przysługujących im praw wynikających z dyrektywy 93/13/EWG lub z dyrektywy 2008/48/WE lub ich nie rozumieją.

Dodatkowo Trybunał uznał, że zasady proceduralne – które wymagają aby konsument wytoczył powództwo w terminie trzech lat od dnia, w którym nastąpiło bezpodstawne wzbogacenie, w sytuacji gdy do takiego wzbogacenia może dojść w trakcie wykonywania umowy przez okres o znacznej długości – czynią nadmiernie utrudnionym korzystanie z praw przyznanych konsumentowi przez dyrektywę 93/13 lub przez dyrektywę 2008/48, naruszając tym samym zasadę skuteczności.

Przedmiotowy wyrok dotyczy słowackiego konsumenta i obowiązującego w Słowacji systemu przedawnienia, który przewiduje między innymi trzyletni termin przedawnienia, który liczony jest od chwili bezpodstawnego wzbogacenia.

Powyższe stanowisko TSUE pozwala uznać, iż początek biegu terminu przedawnienia rozpoczyna się od momentu dowiedzenia się przez konsumenta o nieuczciwym postanowieniu umownym. Dlatego też brak świadomości konsumenta o zastosowaniu przez przedsiębiorcę klauzul niedozwolonych uniemożliwia rozpoczęcie biegu terminu przedawnienia wobec tego przedsiębiorcy. Przedawnienie roszczeń może nastąpić znacznie później niż przewidują to przepisy – wyrok ten niewątpliwie stoi po stronie konsumenta.

Wyrok Trybunału Sprawiedliwości może stać się źródłem dodatkowej argumentacji konsumentów w sporach sądowych z przedsiębiorcami. Jednakże praktyka orzecznicza z czasem pokaże jaki wpływ ma zapadły wyrok TSUE na przedawnienie roszczeń majątkowych.

Źródła:

1. K. Osajda (red. serii), W. Borysiak (red. tomu), Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 30, Warszawa 2022.
2. L. Jantowski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. M. Balwicka-Szczyrba, A. Sylwestrzak, Warszawa 2022, art. 117.