Prawo pracownika do wolnej niedzieli według przepisów prawa pracy

O tym co się kryje pod pojęciem prawa pracownika do wolnej niedzieli przeczytacie w niniejszym artykule.

Czas pracy pracownika

Zgodnie z przepisem art. 128 Kodeksu pracy:

• Czasem pracy jest czas, w którym pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy [por. § 1];
• Ilekroć w przepisach działu jest mowa o:

  1) pracy zmianowej – należy przez to rozumieć wykonywanie pracy według ustalonego rozkładu czasu pracy przewidującego zmianę pory wykonywania pracy przez poszczególnych pracowników po upływie określonej liczby godzin, dni lub tygodni;

  2) pracownikach zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy – należy przez to rozumieć pracowników kierujących jednoosobowo zakładem pracy i ich zastępców lub pracowników wchodzących w skład kolegialnego organu zarządzającego zakładem pracy oraz głównych księgowych [por. § 2];

• Do celów rozliczania czasu pracy pracownika:

  1) przez dobę – należy rozumieć 24 kolejne godziny, poczynając od godziny, w której pracownik rozpoczyna pracę zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy;

  2) przez tydzień – należy rozumieć 7 kolejnych dni kalendarzowych, poczynając od pierwszego dnia okresu rozliczeniowego [por. § 3].

Z kolei przepis art. 151 (12) Kodeksu pracy stanowi, że Pracownik pracujący w niedziele powinien korzystać co najmniej raz na 4 tygodnie z niedzieli wolnej od pracy. Nie dotyczy to pracownika zatrudnionego w systemie czasu pracy, o którym mowa w art. 144.

Natomiast na pisemny wniosek pracownika może być do niego stosowany system czasu pracy, w którym praca jest świadczona wyłącznie w piątki, soboty, niedziele i święta. W tym systemie jest dopuszczalne przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy, nie więcej jednak niż do 12 godzin, w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 1 miesiąca [por. art. 144 Kodeksu pracy].

Wolna niedziela jako kodeksowe uprawnienie pracownika

Przepis art. 151 (12) Kodeksu pracy dotyczy zapewnienia pracownikowi czasu wolnego w określonej części tygodnia niezależnie od tego, czy ten czas wolny będzie pokrywał się z dobą pracowniczą w rozumieniu przepisu art. 128 § 3 pkt 1 Kodeksu pracy.

Powyższa regulacja nakłada na pracodawcę obowiązek takiego planowania czasu pracy, aby każdy pracownik dysponował co najmniej jedną niedzielą wolną w okresie 4 tygodni. Obowiązek ten ma charakter bezwzględny, co oznacza, że nie można go uchylić na podstawie zgody lub pisemnego wniosku pracownika. Co ważniejsze, nie można zatem tak konstruować rozkładu czasu pracy, aby pracownik wykonywał pracę w więcej niż trzy kolejne niedziele (np. niedopuszczalne będzie takie zaplanowanie pracy, że pracownik będzie wykonywał pracę w sześć kolejnych niedziel, a potem będzie miał dwie niedziele wolne).

Warto również zauważyć, że przepis art. 144 Kodeksu pracy, stanowiący wyjątek od zasady wyrażonej w przepisie art. 151 (12) Kodeksu pracy, wprowadza system pracy weekendowej, która może być wykonywana w piątki i soboty, a ponadto niedziele oraz święta. Taki system pracy może być stosowany niezależnie od rodzaju pracy [por. art. 151(10) pkt 10 Kodeksu pracy]. Wówczas pracodawca nie jest obowiązany do udzielania pracownikowi wolne od pracy niedzieli [por. art. 151(12) Kodeksu pracy].

Jeśli chcesz wiedzieć więcej na temat 14-dniowego urlopu wypoczynkowego i obowiązku jego wykorzystania, to przejdź do tego artykułu.

A kiedy praca w niedziele jest dozwolona?

Katalog okoliczności przewidujących możliwość pracy w niedziele i święta określa przepis art. 151 (1) Kodeksu pracy. Wśród tych okoliczności wyróżnia się:

• prowadzenie akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii;
• w ruchu ciągłym;
• przy pracy zmianowej;
• przy niezbędnych remontach;
• w transporcie i w komunikacji;
• w zakładowych strażach pożarnych i w zakładowych służbach ratowniczych;
• przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób;
• w rolnictwie i hodowli;
• przy wykonywaniu prac koniecznych ze względu na ich użyteczność społeczną i codzienne potrzeby ludności, w szczególności w:
• zakładach świadczących usługi dla ludności,
• gastronomii,
• zakładach hotelarskich,
• jednostkach gospodarki komunalnej,
• zakładach opieki zdrowotnej i innych placówkach służby zdrowia przeznaczonych dla osób, których stan zdrowia wymaga całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowotnych,
• jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej oraz jednostkach organizacyjnych wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej zapewniających całodobową opiekę,
• zakładach prowadzących działalność w zakresie kultury, oświaty, turystyki i wypoczynku;
• w stosunku do pracowników zatrudnionych w systemie czasu pracy, w którym praca jest świadczona wyłącznie w piątki, soboty, niedziele i święta;
• przy wykonywaniu prac:
• polegających na świadczeniu usług z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej w rozumieniu przepisów o świadczeniu usług drogą elektroniczną lub urządzeń telekomunikacyjnych w rozumieniu przepisów prawa telekomunikacyjnego, odbieranych poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli zgodnie z przepisami obowiązującymi odbiorcę usługi dni te są u niego dniami pracy,
• zapewniających możliwość świadczenia usług.

Z praktycznego punktu widzenia większość pracodawców mogłaby przewidzieć pracę w niedzielę, gdyby np. wprowadzili pracę zmianową, przez którą w myśl art. 128 § 2 pkt 1 Kodeksu pracy należy rozumieć wykonywanie pracy według ustalonego rozkładu czasu pracy przewidującego zmianę pory wykonywania pracy przez poszczególnych pracowników po upływie określonej liczby godzin, dni lub tygodni.

Dzień wolny za pracę w niedzielę

W przypadku wykonywania pracy w niedzielę lub święto pracownik zachowuje prawo do 5-dniowego tygodnia pracy [por. art. 129 § 1 Kodeksu pracy] i odpowiedniej liczby dni wolnych [por. art. 147 Kodeksu pracy].

W przepisie art. 151(11) § 1 Kodeksu pracy ustawodawca przewidział możliwość udzielenia innego dnia wolnego od pracy w zamian za pracę w niedzielę lub święto pracownikowi. W razi wykonywania przez pracownika pracy w niedzielę dzień wolny powinien zostać udzielony w ciągu 6 dni kalendarzowych poprzedzających lub następujących po takiej niedzieli, a jeśli nie jest to możliwe – do końca okresu rozliczeniowego.

Ustawodawca nie przewidział szczególnego sposobu wynagradzania osób pracujących w niedziele i święta. Tym samym za pracę w niedzielę powinien być udzielony dzień wolny w okresie 6 dni kalendarzowych przed tą niedzielą lub po niej, a jeśli nie jest to możliwe, to należy go udzielić do końca okresu rozliczeniowego. Ostatecznie, gdy żadna z powyższych opcji staje się niemożliwa do wykonania, to należy się pracownikowi wynagrodzenie z dodatkiem w wysokości określonej w art. 151(1) § 1 pkt 1 Kodeksu prac, czyli 100% wynagrodzenia za każdą godzinę pracy niedzielnej lub świątecznej.

W uchwale Sądu Najwyższego wskazano, że w razie nieudzielenia przez pracodawcę w okresie rozliczeniowym innego dnia wolnego od pracy w zamian za dozwoloną pracę świadczoną w niedzielę lub święto, pracownikowi przysługuje za każdą godzinę takiej pracy tylko jeden dodatek przewidziany w art. 151 (11) § 2 in fine lub § 3 k.p. [por. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2006 r., sygn. akt II PZP 11/05].

Jednakże warto zapamiętać, że pracownikowi, który ze wykonywał pracę w dniu wolnym od pracy wynikającym z rozkładu czasu pracy w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy, przysługuje w zamian inny dzień wolny od pracy udzielony pracownikowi do końca okresu rozliczeniowego, w terminie z nim uzgodnionym [por. art. 151 (3) Kodeksu pracy].

Podsumowanie

Przepisy Kodeksu pracy regulują kwestię związaną z pracą w niedzielę (i święta). Pracownik pracujący w niedziele powinien korzystać co najmniej raz na 4 tygodnie z niedzieli wolnej od pracy. Zasada ta nie ma jednak zastosowania do pracowników weekendowych, albowiem warto pamiętać, że przepisy prawa pracy przewidują możliwość wykonywania pracy w niedziele, np. w przypadku systemu zmianowego czy pracy w transporcie i komunikacji. Co więcej, w przypadku w przypadku wykonywania pracy w niedzielę lub święto pracownik zachowuje prawo do 5-dniowego tygodnia pracy.