Kary porządkowe – kiedy i na kogo organ podatkowy może nałożyć karę pieniężną?

Kary porządkowe a przepisy prawa podatkowego

Rozdział 22 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa reguluje w przepisach art. 262-263 kwestie kar porządkowych.

Celem ww. regulacji jest nie tylko zdyscyplinowanie uczestników postępowania i wymuszenie posłuchu postanowieniom organów podatkowych, ale przede wszystkim zapewnienie sprawnego przebiegu postępowania i wydanie rozstrzygnięcia w przewidzianym ustawowo terminie.

Organ podatkowy ma prawo nałożenia kary porządkowej tylko w związku z prowadzonym postępowaniem podatkowym lub kontrolnym. Zachowanie uczestników w toku postępowania sprawdzającego, a także w związku z innymi czynnościami urzędowymi organów podatkowych nie jest zagrożone karą porządkową [por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Katowicach z dnia 7 stycznia 2000 r., sygn. akt I SA/Ka 963/98].

Warunkiem zastosowania kary porządkowej jest prawidłowe wezwanie adresata przez organ podatkowy. Wezwanie może być doręczone wskazanemu adresatowi osobiście [por. art. 148, 153 Ordynacji podatkowej], a w razie niemożliwości doręczenia w tym trybie – zastępczo [por. art. 149-150 Ordynacji podatkowej]. Prawidłowość wezwania skutkująca nałożeniem kary porządkowej polega także na pouczeniu o skutkach prawnych niezastosowania się do wezwania [por. art. 159 § 1 pkt 6 Ordynacji podatkowej].

W art. 262 § 4 Ordynacji podatkowej ustawodawca wprowadził jeden wyjątek, zgodnie z którym kary porządkowej nie stosuje się w przypadku przesłuchania strony w charakterze świadka po uprzednim wyrażeniu przez nią zgody na to przesłuchanie.

Termin płatności kary porządkowej wynosi 7 dni od dnia doręczenia postanowienia o ukaraniu. Termin ten ma charakter materialnoprawny i nie podlega przywróceniu.

Na kogo może być nałożona kara porządkowa?

Zgodnie z art. 262 § 1 Ordynacji podatkowej kary porządkowe mogą być nakładane na:

• stronę,
• pełnomocnika strony,
• świadka,
• biegłego powołanego w sprawie.

W sytuacji, gdy stroną nie jest osoba fizyczna, a osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej (np. przedsiębiorstwo, stowarzyszenie, fundacja), karę nakłada się na osobę fizyczną, która jest ustawowym reprezentantem, członkiem organu uprawnionego do reprezentowania lub też jest upoważniona do prowadzenia spraw owej osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej [por. art. 262 § 1a Ordynacji podatkowej].

Zgodnie z art. 262 § 3 Ordynacji podatkowej kara porządkowa może zostać także nałożona na następujące osoby, tj.:

• osobę trzecią, która bezzasadnie odmawia okazania przedmiotu oględzin;
• uczestnika rozprawy, który poprzez swoje niewłaściwe zachowanie utrudnia jej przeprowadzenie;
• osobę, której podatnik zlecił prowadzenie bądź przechowanie ksiąg podatkowych lub dokumentów będących podstawą zapisów w tych księgach, jeżeli bezzasadnie odmówi ona okazania lub nie przedstawi w wyznaczonym terminie ksiąg rachunkowych lub dokumentów będących podstawą zapisów w tych księgach.

Zgodnie z wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 30 listopada 2010 r., sygn. akt II FSK 1691/10 zawarty w przepisach art. 262 § 1–3 Ordynacji podatkowej katalog zachowań uczestników postępowania jest katalogiem zamkniętym, co oznacza, że karanie karą porządkową innych zachowań jest niedopuszczalne. Jednocześnie każde z tych zachowań może być samoistną podstawą orzeczenia kary. Mogą również kumulatywnie stanowić podstawę wymiaru kary. W przypadku jednak zbiegu różnych zachowań uczestnika postępowania wymienionych w tych przepisach wobec tej samej osoby powinna zostać wymierzona jedna kara porządkowa.

Przesłanki wymierzenia kary porządkowej

Zgodnie z przepisem art. 262 § 1 Ordynacji podatkowej ukarane mogą być tylko podmioty wezwane do określonych czynności. W szczególności strona, pełnomocnik strony, świadek lub biegły, którzy mimo prawidłowego wezwania organu podatkowego:

• nie stawili się osobiście bez uzasadnionej przyczyny, mimo że byli do tego zobowiązani, lub
• bezzasadnie odmówili złożenia wyjaśnień, zeznań, wydania opinii, okazania przedmiotu oględzin, przedłożenia tłumaczenia dokumentacji obcojęzycznej lub udziału w innej czynności, lub
• bezzasadnie odmówili okazania lub nie przedstawili w wyznaczonym terminie dokumentów, których obowiązek posiadania wynika z przepisów prawa, ksiąg podatkowych, dowodów księgowych będących podstawą zapisów w tych księgach, lub
• bez zezwolenia tego organu opuścili miejsce przeprowadzenia czynności przed jej zakończeniem.

Organ podatkowy, wymierzając karę porządkową, powinien wyjaśnić istnienie przesłanek uprawniających jej zastosowanie (niedozwolone i nieusprawiedliwione zachowanie danej osoby), a także ustalić stopień zawinienia karanego i ewentualne skutki uchylania się przez niego od nałożonego obowiązku. Należy wziąć pod uwagę ponadto sytuację majątkową karanego. Może wystąpić kilka różnych przesłanek – niepożądanych zachowań – uzasadniających wymierzenie danej osobie kary porządkowej. W przypadku wystąpienia takiej kumulacji powinna być nałożona jedna kara porządkowa [tak wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie z dnia 26 maja 2021 r., sygn. akt I SA/Sz 319/21].

Waloryzacja kwoty procesowej kary porządkowej w postępowaniu podatkowym

Szczególną uwagę należy zwrócić uwagę na przepis art. 262a Ordynacji podatkowej, zgodnie z którym:

• Kwota, o której mowa w art. 262 § 1, podlega w każdym roku podwyższeniu w stopniu odpowiadającym wskaźnikowi wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych w pierwszych dwóch kwartałach danego roku w stosunku do analogicznego okresu poprzedniego roku, a jeżeli wskaźnik ten ma wartość ujemną, kwota nie ulega zmianie [por. § 1];
• Minister właściwy do spraw finansów publicznych, w porozumieniu z Prezesem Głównego Urzędu Statystycznego, ogłasza, w drodze obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”, do dnia 15 sierpnia danego roku, kwotę, o której mowa w § 1, zaokrąglając ją do pełnych setek złotych (z pominięciem dziesiątek złotych) [por. § 2].

W 2023 roku wysokość kary porządkowej wynosi 3 300,00 zł, z kolei w roku poprzednim, tj. 2022 kara porządkowa wynosiła 3 000,00 zł.

Spóźniasz się z zapłatą podatku? W tym artykule sprawdzisz, jak i kiedy naliczać odsetki od zaległości podatkowych a także takie odsetki niesłusznie pobrane są oprocentowane przez fiskusa.

Organ podatkowy właściwy w sprawie procesowych kar porządkowych

Przepis art. 262 Ordynacji podatkowej stanowi, że:

• Nałożeniu kary porządkowej oraz o jej uchyleniu rozstrzyga organ podatkowy, przed którym toczy się postępowanie [por. § 1];
• Na postanowienie o odmowie uchylenia kary przysługuje zażalenie[por. § 2];
• Ukaranie karą porządkową nie wyklucza możliwości zastosowania wobec opornego świadka lub biegłego środków przymusu przewidzianych w przepisach szczególnych [por. § 3].

Tym samym na postanowienie o odmowie uchylenia kary przysługuje zażalenie, a ukaranie karą porządkową nie wyklucza możliwości zastosowania wobec strony środków przymusu przewidzianych w przepisach szczególnych, np. w Kodeksie karnym skarbowym.

Dodatkowo należy wskazać, że kary porządkowe ulegają przedawnieniu na zasadach określonych przepisach art. 68 § 1 i art. 70 Ordynacji podatkowej [por. § 4]. Odpowiednie stosowanie do kar porządkowych przepisów art. 68 § 1 i art. 70 Ordynacji podatkowej oznacza, że na wydanie postanowienia o nałożeniu kary fiskus ma trzy lata plus jeszcze pięć lat na jej wyegzekwowanie [tak wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 10 marca 2017 r., sygn. akt II FSK 2262/15].

W orzecznictwie opisano zagadnienie związane z nakładaniem kar porządkowych. Przykładowo Wojewódzki Sąd Administracyjny w Rzeszowie w wyroku z dnia 28 maja 2020 r., sygn. akt I SA/Rz 57/20 stwierdził, że ukaranemu przysługuje prawo złożenia zażalenia na postanowienie nakładające karę porządkową do organu wyższego stopnia. Natomiast wniosek o uchylenie postanowienia o nałożeniu kary porządkowej jest składany do organu podatkowego, który wydał postanowienie o ukaraniu i on ten wniosek rozpatruje. Obydwa sposoby weryfikacji orzeczenia o ukaraniu karą porządkową są odrębne i niezależne od siebie, odmienny jest tryb procedowania, jak również odmienne są przesłanki, które należy wziąć pod uwagę, zaś każdy z przysługujących środków prawnych rodzi odmienne skutki. Zażalenie ma bowiem na celu weryfikację przez organ odwoławczy zasadności samego ukarania, w tym także co do wysokości kary, natomiast wniosek o uchylenie postanowienia nakładającego karę porządkową ma charakter węższy, bowiem w postępowaniu zainicjowanym tym wnioskiem ocenie nie podlega postanowienie o ukaraniu karą porządkową, a wyłącznie fakt, czy usprawiedliwione było, np. niestawiennictwo lub niewykonanie nałożonego obowiązku procesowego. Wniosek o uchylenie postanowienia nakładającego karę powinien zatem zawierać argumenty usprawiedliwiające owe niestawiennictwo lub niewykonanie obowiązku, do wykonania którego ukaranego wezwano. Zakresy rozpoznania obu środków prawnych nie powinny się dublować. Do strony należy wybór podjęcia środków w celu uniknięcia nałożenia kary.

Jeśli chcesz wiedzieć więcej na temat potwierdzenia nadania i zwrotnego potwierdzenia odbioru jako dokumentów urzędowych, to przejdź tutaj.

Podsumowanie

Kara porządkowa to nic innego jak środek dyscyplinujący stronę, pełnomocnika strony, świadka, biegłego powołanego w sprawie i inne osoby wymienione w przepisach Ordynacji podatkowej. Kara porządkowa zawsze jest wydawana w formie postanowienia, na które to ukaranemu przysługuje zażalenie. Warto pamiętać, że maksymalna wysokość kary porządkowej w 2023 roku wynosi 3 300,00 zł.