Projekty racjonalizatorskie i opodatkowanie wynagrodzenia ich twórców

W poniższym artykule szczegółowo odniesiemy się do tej kwestii.

Projekty racjonalizatorskie a przepisy prawa

Zgodnie z przepisem art. 7 ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r. – Prawo własności przemysłowej stanowi, że:

• Przedsiębiorcy mogą przewidzieć przyjmowanie projektów racjonalizatorskich na warunkach określonych w ustalanym przez siebie regulaminie racjonalizacji [por. ustęp 1];
• Przedsiębiorca może uznać za projekt racjonalizatorski, w rozumieniu ustawy, każde rozwiązanie nadające się do wykorzystania, niebędące wynalazkiem podlegającym opatentowaniu, wzorem użytkowym, wzorem przemysłowym lub topografią układu scalonego [por. ustęp 2];
• W regulaminie, o którym mowa w ust. 1, przedsiębiorca określa co najmniej, jakie rozwiązania i przez kogo dokonane uznaje się w przedsiębiorstwie za projekty racjonalizatorskie, a także sposób załatwiania zgłoszonych projektów i zasady wynagradzania twórców tych projektów [por. ustęp 3].

Powyższa regulacja definiuje w sposób niejednoznaczny projekt racjonalizatorski wskazując, iż jest to każde rozwiązanie nadające się do wykorzystania, niebędące wynalazkiem podlegającym opatentowaniu, wzorem użytkowym, wzorem przemysłowym lub topografią układu scalonego.

W literaturze i orzecznictwie sądowym poprzez projekty racjonalizatorskie należy rozumieć:

• „wszelkie wytwory intelektu (w szczególności koncepty odnoszące się do urządzeń technicznych, układów, sposobów postępowania, produktów czy usług, jak również skonkretyzowane pomysły i idee o charakterze technologicznym, planistycznym, organizacyjnym, logistycznym czy funkcjonalnym), które powodują osiągnięcie rezultatu w postaci ulepszenia, usprawnienia, ułatwienia, podniesienia wydajności, polepszenia jakości, zwiększenia oszczędności itp. w jakiejkolwiek dziedzinie działalności konkretnego przedsiębiorstwa” [tak K. Czub, Prawne aspekty twórczości racjonalizatorskiej, PiP 2014, nr 6, s. 36-52];
• „jako innowacyjne rozwiązanie udoskonalające procesy produkcji zawierające mniejsze natężenie “myśli twórczej” niż inne projekty wynalazcze, którego wyodrębnienie jest w pełni zależne od unormowań regulaminu racjonalizacji” [tak M. Koralewski, Projekt racjonalizatorski w praktyce podatkowej, Pr.i P. 2008, nr 4, s. 22-26];
• „należy uważać innowacyjne rozwiązanie (polegające na zmianach i usprawnieniach), udoskonalające procesy produkcji, zawierające mniejsze natężenie myśli twórczej (w porównaniu z wynalazkiem, wzorem użytkowym, wzorem przemysłowym lub topografią układu scalonego), które jednocześnie spełnia kryteria przewidziane w regulaminie racjonalizacji przyjętym u danego pracodawcy” [tak Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 stycznia 2012 r., sygn. akt II PK 95/11];
• „pewne innowacyjne rozwiązanie, indywidualnie zdefiniowane na potrzeby każdego przedsiębiorcy. Niewątpliwie w przypadku projektów racjonalizatorskich wymagany jest znacznie niższy poziom innowacyjności, niż w przypadku pozostałych projektów wynalazczych, jednakże projekt taki powinien odznaczać się pewnym wkładem myśli twórczej – od minimalnego aż po znaczny wkład, zbliżający projekt racjonalizatorski do innych rozwiązań chronionych jako przedmioty praw własności przemysłowej” [tak Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z dnia 27 sierpnia 2009 r., sygn. akt I SA/Wr 815/09].

Za projekty racjonalizatorskie nie mogą być uznane w szczególności:

• wynalazki podlegające opatentowaniu, wzory użytkowe, wzory przemysłowe;
• rozwiązania, których dokumentacja nie pozwala na podjęcie jednoznacznej decyzji co do ich wdrożenia;
• rozwiązania polegające jedynie na propozycji prostego zastosowania ogólnodostępnych urządzeń, materiałów i niewnoszące elementów innowacyjności;
• rozwiązania o charakterze wyłącznie estetycznym (w zakresie designu);
• rozwiązania pokrywające się lub podobne, jak rozwiązanie już stosowane, planowane lub zgłoszone, służące do realizacji takiego samego lub podobnego celu [tak interpretacja indywidualna z dnia 5 lutego 2020 r. Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej, nr 0113-KDIPT2-3.4011.796.2019.1.AC].

Prowadzisz firmę i chcesz zainwestować w nowe technologie? Tutaj sprawdzisz, co dzięki temu możesz zyskać po wprowadzeniu Polskiego Ładu.

Regulamin

Dodatkowo analizowany przepis art. 7 w ustępie 1 i 3 Prawa własności przemysłowej reguluje kwestie związaną z regulaminem, w którym to przedsiębiorcy mogą przewidzieć przyjmowanie projektów racjonalizatorskich na warunkach określonych w ustalanym przez siebie regulaminie racjonalizacji.

Tym samym regulamin projektu realizatorskiego winien zawierać następujące elementy:

• typy rozwiązań uznawanych za projekty racjonalizatorskie;
• określenie, kto może zgłaszać projekty racjonalizatorskie;
• ustalenie sposobu postępowania ze zgłaszanymi projektami;
• określenie zasad wynagradzania twórców.

Przyznanie uprawnień twórcom projektów racjonalizatorskich możliwe jest na podstawie regulaminu przyjętego przez przedsiębiorcę. W przypadku braku takiego regulaminu możliwe jest umowne uregulowanie stosunków pomiędzy przedsiębiorcą a twórcą projektu racjonalizatorskiego, w takim przypadku nie będą jednak miały zastosowania postanowienia ustawy – Prawo własności przemysłowej odnoszące się do praw twórcy. zaś wyłączną podstawą roszczeń twórcy będzie umowa jako czynność prawna [tak Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 23 kwietnia 2013 r., sygn. akt II GSK 149/12].

Analizowany przepis określa minimalne elementy, jakie należy zawrzeć w regulaminie, co oznacza, iż przedsiębiorca może zawrzeć dodatkowe zapisy regulaminowe.

Prawo do autorstwa twórcy projektu racjonalizatorskiego

Zgodnie z przepisem art. 8 ust. 1 pkt 3 Prawa własności przemysłowej: Na warunkach określonych w ustawie twórcy wynalazku, wzoru użytkowego, wzoru przemysłowego oraz topografii układu scalonego przysługuje prawo do:

1) uzyskania patentu, prawa ochronnego albo prawa z rejestracji;

2) wynagrodzenia;

3) wymieniania go jako twórcy w opisach, rejestrach oraz w innych dokumentach i publikacjach.

Twórca projektu racjonalizatorskiego na podstawie powyższej regulacji ma prawo do autorstwa obejmującego wymienianie go w tym charakterze w takich opisach, rejestrach oraz w innych dokumentach i publikacjach, które dotyczą tego rodzaju rozwiązań i są określone w regulaminie racjonalizacji. Jednakże warto zapamiętać stanowisko zaprezentowane w orzecznictwie sądowym iż twórcom tym nie przysługuje natomiast odpowiednik prawa do patentu na wynalazek, prawa ochronnego na wzór użytkowy czy prawa z rejestracji wzoru przemysłowego lub topografii układu scalonego, jako że projekty racjonalizatorskie nie podlegają czasowej ochronie przyznawanej w drodze decyzji Urzędu Patentowego [tak wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z dnia 12 stycznia 2010 r., sygn. akt I SA/Wr 1602/09].

A jeśli chcesz wiedzieć więcej na temat praw autorskich a ochrony pomysłu, to przejdź do tego artykułu.

Prawo do wynagrodzenia twórcy projektu racjonalizatorskiego

Zgodnie z przepisem ar. 8 ust. 2 Prawa własności przemysłowej: Twórca projektu racjonalizatorskiego przyjętego przez przedsiębiorcę do wykorzystania ma prawo do wynagrodzenia określonego w regulaminie, o którym mowa w art. 7 ust. 1, obowiązującym w dniu zgłoszenia projektu, chyba że wydany później regulamin jest dla twórcy korzystniejszy. Przepis ust. 1 pkt 3 stosuje się odpowiednio.

Niewątpliwe zatem twórcom projektów racjonalizatorskich przysługuje prawo do wynagrodzenia oraz prawo do autorstwa danego projektu. Co ważniejsze roszczenie o zapłatę wynagrodzenia rodzi się po stronie twórcy i powstaje na zasadach określonych w regulaminie.

Opodatkowanie wynagrodzenia z tytułu przyjęcia do wykorzystania projektu racjonalizatorskiego powstałego w ramach wykonywanych obowiązków pracowniczych.

Wszelkie istotne regulacje znajdują się w ustawie o PIT:

• Zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawa o PIT opodatkowaniu podatkiem dochodowym podlegają wszelkiego rodzaju dochody, z wyjątkiem dochodów wymienionych w art. 21, 52, 52a i 52c oraz dochodów, od których na podstawie przepisów Ordynacji podatkowej zaniechano poboru podatku.
• W myśl art. 9 ust. 2 ustawy o PIT, dochodem ze źródła przychodów, jeżeli przepisy art. 23o, art. 23u, art. 24-24b, art. 24c, art. 24e, art. 30ca, art. 30da oraz art. 30f nie stanowią inaczej, jest nadwyżka sumy przychodów z tego źródła nad kosztami ich uzyskania osiągnięta w roku podatkowym. Jeżeli koszty uzyskania przekraczają sumę przychodów, różnica jest stratą ze źródła przychodów.
• Z kolei w treści art. 10 ust. 1 ustawy o PIT, reguluje i określa źródła przychodów. W punkcie 1 ustawodawca wymienił stosunek służbowy, stosunek pracy, w tym spółdzielczy stosunek pracy, członkostwo w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub innej spółdzielni zajmującej się produkcją rolną, praca nakładcza, emerytura lub renta.
• Stosownie do art. 11 ust. 1 ustawy o PIT przychodami, z zastrzeżeniem art. 14-15, art. 17 ust. 1 pkt 6, 9 i 10 w zakresie realizacji praw wynikających z pochodnych instrumentów finansowych, pkt 11, art. 19, art. 25b, art. 30ca, art. 30da i art. 30f, są otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń.
• Zgodnie z art. 12 ust. 1 ustawy o PIT, za przychody ze stosunku służbowego, stosunku pracy, pracy nakładczej oraz spółdzielczego stosunku pracy uważa się wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz wartość pieniężną świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty, bez względu na źródło finansowania tych wypłat i świadczeń, a w szczególności: wynagrodzenia zasadnicze, wynagrodzenia za godziny nadliczbowe, różnego rodzaju dodatki, nagrody, ekwiwalenty za niewykorzystany urlop i wszelkie inne kwoty niezależnie od tego, czy ich wysokość została z góry ustalona, a ponadto świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika, jak również wartość innych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych.
• Zgodnie z art. 12 ust. 4 ustawy o PIT za pracownika w rozumieniu ustawy uważa się osobę pozostającą w stosunku służbowym, stosunku pracy, stosunku pracy nakładczej lub spółdzielczym stosunku pracy.
• Zgodnie z art. 22 ust. 1 ustawy o PIT, kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych w art. 23.

Jak się zatem mają powyższe regulacje ustawy o PIT w zderzeniu z przepisami regulującymi projekty racjonalizatorskie ? Zgodnie z interpretacją indywidualną z dnia 5 lutego 2020 r. Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej, nr 0113-KDIPT2-3.4011.796.2019.1.AC:

• Biorąc pod uwagę powyżej wykazane obowiązujące przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych należy stwierdzić, że zastosowanie kosztów w wysokości 50%, zgodnie z art. 22 ust. 9 pkt 1 ustawy, jest możliwe wyłącznie w przypadku przeniesienia prawa własności wynalazku.
• Tymczasem projekt racjonalizatorski nie jest w świetle przepisów ustawy – Prawo własności przemysłowej wynalazkiem. Wynika to jednoznacznie z brzmienia cytowanego powyżej art. 7 ust. 2 ustawy – Prawo własności przemysłowej, który stanowi, że przedsiębiorca może uznać za projekt racjonalizatorski, w rozumieniu ustawy, każde rozwiązanie nadające się do wykorzystania, niebędące wynalazkiem podlegającym opatentowaniu, wzorem użytkowym, wzorem przemysłowym lub topografią układu scalonego. Treść tego przepisu jak również pozostałych ustawy – Prawo własności przemysłowej w żaden sposób nie pozwalają na równorzędne zakwalifikowanie wynalazków i projektów racjonalizatorskich na gruncie przepisów art. 22 ust. 9 pkt 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.
• W tej sytuacji koszty uzyskania przychodu winny być obliczone wg zasad ogólnych, o których mowa w art. 22 ust. 1 ww. ustawy.
• Mając na względzie przytoczone przepisy prawa oraz zdarzenie przyszłe przedstawione we wniosku stwierdzić należy, że w wynagrodzenie wypłacane pracownikom Wnioskodawcy, którzy w ramach swoich zakresów obowiązków opracowują projekty racjonalizatorskie należy zaliczyć do przychodów ze stosunku pracy w myśl art. 12 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Do wypłacanego pracownikom wynagrodzenia nie będą miały zastosowania 50% koszty uzyskania przychodu na podstawie art. 22 ust. 9 pkt 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, bowiem mają one zastosowanie wyłącznie w przypadku przeniesienia prawa własności do wynalazku.

Podobne stanowisko przedstawiono w interpretacji indywidualnej Dyrektora Izby Skarbowej w Poznaniu z dnia 9 lipca 2010 r., nr ILPB2/415-482/10-2/WM, gdzie wskazano, iż Jeżeli pracownik dokonał projektu racjonalizatorskiego w ramach wykonywania obowiązków wynikających ze stosunku pracy, możliwe jest zastosowanie zgodnie z ustawą o podatku dochodowym od osób fizycznych 50% kosztów uzyskania przychodu do przychodów uzyskanych tytułem przejęcia przez pracodawcę projektu racjonalizatorskiego.

Analogiczna teza znajduję się w:

• Interpretacji indywidualnej Dyrektora Izby Skarbowej w Łodzi z dnia 26 października 2012 r., nr IPTPB2/415-562/12-5/JR;
• Interpretacji indywidualnej Dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie z dnia 30 grudnia 2008 r., nr IPPB4/415-8/08-4/SP.

Jeśli zastanawiasz się, czy możesz zastosować 50% koszty uzyskania przychodów, to przejdź tutaj.

Podsumowanie

Projekt racjonalizatorski powinien stanowić pewne innowacyjne, nowe rozwiązanie, które dodatkowo zostanie indywidualnie zdefiniowane na potrzeby przedsiębiorcy. Jednakże o racjonalizacji w danym przedsiębiorstwie można mówić tylko, gdy zostanie w nim przyjęty regulamin racjonalizacji. Warto również zapamiętać, że twórcom projektów racjonalizatorskich przysługuje prawo do wynagrodzenia oraz prawo do autorstwa danego projektu, którego wyrazem jest prawo do żądania wskazania danej osoby jako twórcy w dokumentacji czy publikacjach. Z kolei wynagrodzenie wypłacone za opracowanie projektu racjonalizatorskiego, który powstał poza zakresem wykonywania obowiązków wynikających ze stosunku pracy, podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych – 50% koszty uzyskania przychodów z tytułu wynagrodzenia za prawa autorskie nie mają zastosowania. Natomiast jeżeli pracownik dokonał projektu racjonalizatorskiego w ramach wykonywania obowiązków wynikających ze stosunku pracy, możliwe jest zastosowanie zgodnie z ustawą o podatku dochodowym od osób fizycznych 50% kosztów uzyskania przychodu do przychodów uzyskanych tytułem przejęcia przez pracodawcę projektu racjonalizatorskiego.

Masz pomysł na zbudowanie urządzenia? Przejdź do tego artykułu, gdzie sprawdzisz jaką ulgę przygotował rząd dla takich osób.