Badania lekarskie pracowników – zmiany od 2023 roku

O tym co w zakresie badań lekarskich pracowników reguluje znowelizowana ustawa, przeczytasz poniżej.

Obowiązki pracodawcy

Podstawowe obowiązki pracodawcy w przedmiocie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy reguluje przepis art. 207 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy. Zgodnie z § 1 tego przepisu pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy.

Na szczególną uwagę zasługuje jednak § 2 analizowanej regulacji, zgodnie z którym pracodawca jest zobowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest obowiązany:

• organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy;
• zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń;
• reagować na potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy oraz dostosowywać środki podejmowane w celu doskonalenia istniejącego poziomu ochrony zdrowia i życia pracowników, biorąc pod uwagę zmieniające się warunki wykonywania pracy;
• zapewnić rozwój spójnej polityki zapobiegającej wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym uwzględniającej zagadnienia techniczne, organizację pracy, warunki pracy, stosunki społeczne oraz wpływ czynników środowiska pracy;
• uwzględniać ochronę zdrowia młodocianych, pracownic w ciąży lub karmiących dziecko piersią oraz pracowników niepełnosprawnych w ramach podejmowanych działań profilaktycznych;
• zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy;
• zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.

Co więcej:

• Koszty działań podejmowanych przez pracodawcę w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy w żaden sposób nie mogą obciążać pracowników [por. § 2(1)];
• Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami są obowiązani znać, w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisy o ochronie pracy, w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy [por. § 3].

Niewątpliwie zatem z powyższej regulacji wynika, iż pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy.

Warto wskazać, że treść przepisu art. 207 Kodeksu pracy jednoznacznie wskazuje na to, że obowiązki pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy mają charakter:

• bezwarunkowy (obciążają pracodawcę niezależnie od sposobu spełniania świadczenia przez pracownika);
• niepodzielny (działania i zaniechania innych podmiotów nie zwalniają pracodawcy od odpowiedzialności za stan BHP w miejscu pracy);
• realny (muszą być wykonane w naturze bez możliwości wykonania zastępczego w postaci wypłaty równowartości nieotrzymanego świadczenia);
• podwójnie zakwalifikowany (są powinnościami ze stosunku pracy o charakterze zobowiązaniowym wobec pracownika i publicznoprawnym wobec państwa, którego wykonanie jest zabezpieczone nadzorem państwowym) [por. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 8 kwietnia 2020 r., sygn. akt III APa 4/20].

A jeśli chcesz wiedzieć na temat obowiązków samego pracownika, to przejdź do tego artykułu.

Badania profilaktyczne pracowników w świetle przepisów Kodeksu pracy

Wśród badań profilaktycznych (lekarskich), którym to co do zasady podlegają pracownicy danego zakładu pracy należy wyróżnić:

• badania wstępne;
• badania okresowe;
• badania kontrolne.

Wstępne badania lekarskie

Wstępnym badaniom lekarskim podlegają:

• osoby przyjmowane do pracy;
• pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy i inni pracownicy przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe [por. art. 229 § 1 Kodeksu pracy];

Wstępnym badaniom lekarskim nie podlegają osoby:

• przyjmowane ponownie do pracy u tego samego pracodawcy na to samo stanowisko lub na stanowisko o takich samych warunkach pracy w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniego stosunku pracy z tym pracodawcą;
• przyjmowane do pracy u innego pracodawcy na dane stanowisko w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniego stosunku pracy, jeżeli posiadają aktualne orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie i pracodawca ten stwierdzi, że warunki te odpowiadają warunkom występującym na danym stanowisku pracy, z wyłączeniem osób przyjmowanych do wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych [por. art. § 1(1) Kodeksu pracy].

W przypadku osób (pracowników), którzy nie podlegają wstępnym badaniom lekarskim oraz od tych, którzy pozostają jednocześnie w stosunku pracy z innym pracodawcą, to pracodawca ma prawo zażądać od osoby aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na danym stanowisku oraz skierowania na badania będące podstawą wydania tego orzeczenia.

Okresowe i kontrolne badania lekarskie

Zgodnie z przepisem art. 229 § 2 Kodeksu pracy Pracownik podlega okresowym badaniom lekarskim. W przypadku niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni, spowodowanej chorobą, pracownik podlega ponadto kontrolnym badaniom lekarskim w celu ustalenia zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku.

Z kolei § 3 analizowanego przepisu Kodeksu pracy stanowi, że Okresowe i kontrolne badania lekarskie przeprowadza się w miarę możliwości w godzinach pracy. Za czas niewykonywania pracy w związku z przeprowadzanymi badaniami pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia, a w razie przejazdu na te badania do innej miejscowości przysługują mu należności na pokrycie kosztów przejazdu według zasad obowiązujących przy podróżach służbowych.

Okresowym badaniom lekarskim podlegają:

• okresowo wszyscy zatrudnieni pracownicy w terminach wyznaczonych przez lekarza medycyny pracy, które są wskazane w orzeczeniu o braku przeciwwskazań do pracy;
• pracownicy zatrudnieni w warunkach narażenia na działanie substancji i czynników rakotwórczych lub pyłów zwłókniających jest obowiązany zapewnić tym pracownikom okresowe badania lekarskie także po zaprzestaniu pracy w kontakcie z tymi substancjami, czynnikami lub pyłami oraz po rozwiązaniu stosunku pracy, jeżeli zainteresowana osoba zgłosi wniosek o objęcie takimi badaniami.

Częstotliwość przeprowadzania badań kontrolnych okresowych określa rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy.

Kontrolnym badaniom lekarskim podlegają pracownicy w przypadku niezdolności do pracy spowodowanej chorobą trwającą dłużej niż 30 dni.

Orzecznictwo

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 marca 2021 r., sygn. akt II PSKP 13/21

• Pracownik stawiający się do pracy po okresie niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni ma obowiązek poddania się kontrolnym badaniom lekarskim, na które zostanie skierowany przez pracodawcę w trybie art. 229 § 2 k.p. Zgodnie bowiem z art. 229 § 2 k.p., pracownik podlega okresowym badaniom lekarskim, a w przypadku niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni, spowodowanej chorobą, pracownik podlega ponadto kontrolnym badaniom lekarskim w celu ustalenia zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku;
• Z kolei, zgodnie z art. 229 § 4 k.p., pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku. Obowiązek pracodawcy skierowania na badania kontrolne po wyczerpaniu okresu zasiłku chorobowego dotyczy pracownika, który po upływie tego okresu stawił się do pracy i zgłosił gotowość jej wykonywania.
• Z treści art. 229 § 2 k.p.c. wynika, że “pracownik podlega” badaniom lekarskim, w tym kontrolnym. Poza dyskusją pozostają władcze właściwości przepisu. Zwrot ten należy odczytywać jako obowiązek poddania się badaniom, co znajduje odzwierciedlenie w zakazie wyrażonym w § 4 omawianego artykułu. Skoro pracodawca nie może dopuścić pracownika bez aktualnych badań do pracy, to omawianą powinność trzeba wiązać z podstawowym obowiązkiem, jakim jest wykonywanie pracy z art. 100 § 1 k.p. Pracownik, który bez usprawiedliwienia (co miało miejsce w stanie faktycznym sprawy) nie poddaje się badaniom kontrolnym uniemożliwia realizację świadczenia pracy, co jednoznacznie kwalifikowane jest jako występowanie przeciwko obowiązkowi o charakterze podstawowym.

Nowe brzmienie przepisów dotyczących profilaktyki lekarskiej

W przepisie art. 229 znajdują się nowe przepisy, tj.:

• § 6: Badania, o których mowa w § 1, 2 i 5, są przeprowadzane na koszt pracodawcy, z zastrzeżeniem § 61. Pracodawca ponosi ponadto inne koszty profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami, niezbędnej z uwagi na warunki pracy.

• § 6(1): W przypadku gdy pracownik skierowany na wstępne, okresowe albo kontrolne badania lekarskie spełnia warunki objęcia programem zdrowotnym lub programem polityki zdrowotnej, lekarz przeprowadzający wstępne, okresowe albo kontrolne badania lekarskie kieruje pracownika, za jego zgodą, do udziału w programie zdrowotnym lub programie polityki zdrowotnej. Jeżeli pracownik wykona wstępne, okresowe albo kontrolne badania lekarskie zgodnie z programem zdrowotnym lub programem polityki zdrowotnej, badania te są finansowane na zasadach określonych w programie zdrowotnym lub programie polityki zdrowotnej.
• § 6(2): Jeżeli zakres badań określonych w programie zdrowotnym lub programie polityki zdrowotnej nie odpowiada pełnemu zakresowi badań wymaganych w celu wydania orzeczenia lekarskiego dotyczącego przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku w warunkach pracy opisanych w skierowaniu, o którym mowa w § 4a, określonych w przepisach wydanych na podstawie § 8, lekarz przeprowadzający wstępne, okresowe albo kontrolne badania lekarskie wydaje pracownikowi również skierowanie na przeprowadzenie pozostałych badań wynikających z tych przepisów.
• § 6(3): Lekarz wydaje orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy w warunkach pracy opisanych w skierowaniu, o którym mowa w § 4a, wyłącznie na podstawie wyników badań, których zakres odpowiada zakresowi badań określonych w przepisach wydanych na podstawie § 8.
• § 6(4): Minister właściwy do spraw zdrowia ogłasza, w drodze obwieszczenia, wykaz programów zdrowotnych lub programów polityki zdrowotnej realizowanych przez ministra właściwego do spraw zdrowia lub Narodowy Fundusz Zdrowia, które uwzględnia lekarz w ramach przeprowadzania badania wstępnego, badania okresowego albo badania kontrolnego pracownika.
• § 6(5): Do przeprowadzania badań w zakresie wskazanym w programie zdrowotnym lub programie polityki zdrowotnej stosuje się § 3.

Wobec powyższych zmian wskazać należy, że:

• badania lekarskie wstępne, okresowe i kontrole są przeprowadzane na koszt pracodawcy;
• pracodawca nie będzie ponosił kosztów związanych z wykonaniem przez pracownika badań lekarskich, w przypadku gdy pracownik skierowany na badania wstępne, okresowe albo kontrolne spełnia warunki objęcia programem zdrowotnym lub programem polityki zdrowotnej, (lekarz przeprowadzający badanie kieruje pracownika, za jego zgodą, do udziału w programie zdrowotnym lub programie polityki zdrowotnej);
• gdy zakres badań określonych w programie zdrowotnym lub programie polityki zdrowotnej nie będzie odpowiadał pełnemu zakresowi badań wymaganych w celu wydania orzeczenia lekarskiego dotyczącego przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku w warunkach pracy opisanych w skierowaniu, lekarz przeprowadzający badania lekarskie zobowiązany jest wydać pracownikowi również skierowanie na przeprowadzenie pozostałych badań;
• lekarz wydaje orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy w warunkach pracy opisanych w skierowaniu tylko na podstawie wyników badań, których zakres odpowiada zakresowi badań określonych w przepisach.

Należy pamiętać, że pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie [por. art. 229 § 4 Kodeksu pracy]. Z kolei pracownik ma obowiązek wykonać polecenie pracodawcy i poddać się wstępnym, okresowym bądź kontrolnym badaniom lekarskim.

Choroba zawodowa również została uregulowana w ustawie z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy. Charakteryzuje się tym, że jest ona wywołana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia, które występując w środowisku pracy. Więcej na ten temat przeczytasz tutaj.

Podsumowanie

Na pracodawcy ciąży szereg obowiązków w zakresie ochrony zdrowia i życia pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. O czym należy zatem pamiętać w 2023 roku w przedmiocie badań profilaktycznych? Przede wszystkim o tym, iż:

• wstępne, okresowe i kontrolne badania lekarskie przeprowadza się na podstawie skierowania wydanego przez pracodawcę wydanego w dwóch egzemplarzach (jeden otrzymuje osoba kierowana na badania, a drugi lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne);
• badania wstępne, okresowe i kontrolne przeprowadzane są co do zasady na koszt pracodawcy;
• wstępne, okresowe i kontrolne badania lekarskie w ramach programów profilaktyki zdrowia nie będą finansowo obciążą pracodawcy;
• wstępne, okresowe i kontrolne badania lekarskie będą przeprowadzane w miarę możliwości w godzinach pracy;
• za czas niewykonywania pracy w związku z przeprowadzanymi badaniami pracownik będzie zachowywał prawo do wynagrodzenia.

Zastanawiasz się, jak obliczyć roczna podstawę wymiaru składki zdrowotnej? W tym artykule uzyskasz informacje na ten temat.