Czym jest data pewna?

O tym, czym jest data pewna przeczytasz w poniższym artykule.

Data pewna a przepisy prawa cywilnego

Przepis art. 81 Kodeksu cywilnego stanowi, że:

• Jeżeli ustawa uzależnia ważność albo określone skutki czynności prawnej od urzędowego poświadczenia daty, poświadczenie takie jest skuteczne także względem osób nieuczestniczących w dokonaniu tej czynności prawnej (data pewna) [por. § 1];
• Czynność prawna ma datę pewną także w wypadkach następujących:

1) w razie stwierdzenia dokonania czynności w jakimkolwiek dokumencie urzędowym – od daty dokumentu urzędowego;

2) w razie umieszczenia na obejmującym czynność dokumencie jakiejkolwiek wzmianki przez organ państwowy, organ jednostki samorządu terytorialnego albo przez notariusza – od daty wzmianki;

3) w razie opatrzenia kwalifikowanym elektronicznym znacznikiem czasu dokumentu w postaci elektronicznej – od daty opatrzenia kwalifikowanym elektronicznym znacznikiem czasu [por. § 2];

• W razie śmierci jednej z osób podpisanych na dokumencie datę złożenia przez tę osobę podpisu na dokumencie uważa się za pewną od daty śmierci tej osoby [por. § 3].

Rodzaje daty pewnej:

• data pewna poprzez poświadczenie daty dokonania czynności prawnej [por. art. 81 § 1 Kodeksu cywilnego];
• data pewna poprzez poświadczenie daty w pewien czas po dokonaniu czynności prawnej, wskazujące na datę, w której dokument istniał [por. art. 81 § 2 i 3 Kodeksu cywilnego].

Zastrzeżenie formy pisemnej z datą pewną spełnia swoje funkcje wyłącznie przy założeniu, że jest to data pewna w rozumieniu art. 81 § 1 k.c., gdyż tylko ją charakteryzuje całkowita niewzruszalność [tak Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 7 lutego 2007 r., sygn. akt I ACa 1569/06]. Data pewna wskazuje datę, w której istniał dokument urzędowy stwierdzający jej dokonanie albo dokument, w tym w postaci elektronicznej, obejmujący daną czynność prawną, a zatem że czynność prawna została już uprzednio dokonana.

Z kolei w literaturze przedmiotu wskazuje się, że „czynności prawnej w formie pisemnej z datą pewną należy dokonać w ten sposób, że oświadczający złoży pisemne oświadczenie woli, następnie opatrzy je własnoręcznym podpisem, po czym notariusz, będący osobą zaufania publicznego, poświadczy datę jej dokonania. Poświadczenie stwierdza datę dokonania czynności prawnej, zatem od tej daty jest ona skuteczna wobec osób trzecich nieuczestniczących w jej dokonaniu” [tak M. Maciejewska-Szałas [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. M. Balwicka-Szczyrba, A. Sylwestrzak, Warszawa 2022, art. 81].

Data pewna występuje w przypadku, gdy:

• zostanie ona poświadczona przez notariusza [por. art. 81 § 1 Kodeksu cywilnego];
• zostanie stwierdzone dokonanie czynności w jakimkolwiek dokumencie urzędowym, o ile treść czynności prawnej jest tak sprecyzowana, że w sposób pewny jest wiadome, że o nią chodzi [por. art. 81 § 2 pkt 1 Kodeksu cywilnego];
• zostanie nadana urzędowa wzmianka na oryginale dokumentu, dokonanej przez organ państwowy, organ jednostki samorządu terytorialnego albo przez notariusza (notariusz może uczynić wzmiankę również na odpisie, jeżeli został przez niego poświadczony), bez konieczności wskazania treści czynności prawnej (wystarczające jest już samo potwierdzenie wniesienia dokumentu do wskazanych organów bądź kancelarii notariusza) [por. art. 81 § 2 pkt 2 Kodeksu cywilnego];
• nastąpi opatrzenie dokumentu w postaci elektronicznej kwalifikowanym elektronicznym znacznikiem czasu [por. art. 81 § 2 pkt 3 Kodeksu cywilnego];
• wystąpienia śmierci jednej z osób podpisanych na dokumencie [por. art. 81 § 3 Kodeksu cywilnego].

W ślad za przepisem art. 81 § 1 pkt 3 Kodeksu cywilnego czynność prawna ma datę pewną także w razie opatrzenia kwalifikowanym elektronicznym znacznikiem czasu dokumentu w postaci elektronicznej. Znacznik czasu został zdefiniowany w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 910/2014 z dnia 23 lipca 2014 r. w sprawie identyfikacji elektronicznej i usług zaufania w odniesieniu do transakcji elektronicznych na rynku wewnętrznym oraz uchylające dyrektywę 1999/93/WE w przepisie art. 42 ust. 1, zgodnie z którym kwalifikowany elektroniczny znacznik czasu musi spełniać następujące wymogi:

a) wiąże on datę i czas z danymi tak, aby w wystarczający sposób wykluczyć możliwość niewykrywalnej zmiany danych;

b) oparty jest na precyzyjnym źródle czasu powiązanym z uniwersalnym czasem koordynowanym;

c) jest podpisany przy użyciu zaawansowanego podpisu elektronicznego lub opatrzony zaawansowaną pieczęcią elektroniczną kwalifikowanego dostawcy usług zaufania lub w inny równoważny sposób.

Forma pisemna z datą pewną jest przykładowo dla zawarcia umowy o ustanowienie zastawu na prawach, czy też zawarcia umowy najmu na czas oznaczony i z datą pewną.

Kto poświadcza datę?

Przepis art. 81 § 1 Kodeksu cywilnego stanowi o urzędowym poświadczeniu daty przy jednoczesnym braku sprecyzowania jaki organ miałby dokonać takiego poświadczenia.

Jednakże z praktyki wskazać należy, że urzędowe poświadczenie daty stanowi czynność polegającą na nadaniu dokumentowi prywatnemu cech publicznych przez dokonanie na tymże dokumencie poświadczenia daty przez organ państwowy, samorządowy lub notariusza. Najczęściej jednak data pewna poświadczana jest przez notariusza.

Jak zatem wygląda poświadczenie daty pewnej przez notariusza?

Podstawowym sposobem, w jaki dokument w formie pisemnej może uzyskać taką datę pewną, jest poświadczenie jej przez notariusza [por. art. 96 pkt 3 Prawa o notariacie].

Zgodnie z przepisem art. 99 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie:

• Notariusz poświadcza na okazanym mu dokumencie datę, a na żądanie stron także godzinę i minutę okazania tego dokumentu [por. §1];
• W poświadczeniu notariusz wymienia imię, nazwisko i miejsce zamieszkania osoby, która dokument okazała [por. §2];
• W poświadczeniu dokonanym na dokumencie obejmującym nabycie lub objęcie przez cudzoziemca udziałów, akcji lub ogółu praw i obowiązków w spółce handlowej z siedzibą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej notariusz wymienia imię, nazwisko, miejsce zamieszkania osoby fizycznej i jej obywatelstwo, a w przypadku poświadczenia podpisów składanych przez osoby reprezentujące podmiot z siedzibą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej – ich oświadczenie co do posiadanego przez reprezentowany przez nich podmiot statusu cudzoziemca w rozumieniu art. 1 ust. 2 pkt 4 ustawy z dnia 24 marca 1920 r. o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców [por. 3];
• Przy dokonywaniu czynności poświadczenia na dokumencie, o którym mowa w § 3, notariusz sporządza kopię dokumentu [por. §4].

W powyższej regulacji wynika, że notariusz dokonuje poświadczenia daty na okazanym mu dokumencie, wymieniając w poświadczeniu imię, nazwisko i miejsce zamieszkania osoby, która dokument okazała. Poświadczenie nadto musi zawierać datę i oznaczenie miejsca jego sporządzenia, a na żądanie również godzinę, oznaczenie kancelarii, podpis notariusza i jego pieczęć.

Orzecznictwo

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 kwietnia 2019 r. II CSK 131/18

• Pojęcie daty pewnej z art. 81 § 1 k.c. określa kwalifikowaną formę czynności prawnej, polegającą na tym, że pisemna forma czynności prawnej zostaje uzupełniona urzędowym poświadczeniem daty jej dokonania, natomiast pojęcie daty pewnej z art. 81 § 2 i 3 k.c. wskazuje jedynie na datę (chwilę), w której istniał dokument obejmujący daną czynność prawną. Oznacza to, że późniejsze zaopatrzenie dokumentu w datę pewną nie czyni zadość wymogowi, by w szczególnej formie złożono już samo oświadczenie woli. W rezultacie formie tej, która jest jedną ze szczególnych form oświadczenia woli nie może czynić zadość data pewna z art. 81 § 2 i 3 k.c.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 25 października 2018 r. I ACa 962/17

• Urzędowe poświadczenie daty, o którym mowa w art. 81 § 1 k.c. jest wymagane przez ustawę w wypadkach, w których ustawa uzależnia ważność albo określone skutki czynności prawnej od takiego poświadczenia. Jest dowodem stwierdzającym, kiedy czynność prawna została dokonana. Ma to szczególne znaczenie dla ustalenia, kiedy powstały albo ustały skutki prawne tej czynności. Ponieważ poświadczenie daty powinno mieć charakter dokumentu urzędowego stanowiącego dowód tego, co w nim zostało zaświadczone (art. 244 § 1 k.p.c.), przeto musi być dokonane przez notariusza jako osobę zaufania publicznego w sposób określony w art. 99 ustawy z 1991 r. – Prawo o notariacie. Notariusz poświadcza datę na okazanym mu dokumencie, wymieniając w poświadczeniu imię, nazwisko i miejsce zamieszkania osoby, która dokument okazała. Poświadczenie powinno zawierać datę i oznaczenie miejsca jego sporządzenia, a na żądanie również godzinę, oznaczenie kancelarii, podpis notariusza i jego pieczęć. Przepisy nie przewidują poświadczania daty ze skutkami określonymi w art. 81 przez kogo innego.

Uchwała Sądu Najwyższego 7 sędziów z dnia 28 października 2011 r. III CZP 33/11

• Umowa przeniesienia własności rzeczy, wierzytelności lub innego prawa zawarta w celu zabezpieczenia wierzytelności (art. 84 ust. 2 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze, jedn. tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1361 ze zm.) jest skuteczna wobec masy upadłości także wtedy, gdy uzyskała datę pewną w sposób określony w art. 81 § 2 i 3 k.c.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 2003 r. V CK 455/02

• Czynność prawna, dla której ustawa zastrzega formę pisemną z datą pewną pod rygorem nieważności, nie może uzyskać daty pewnej w sposób przewidziany w art. 81 § 2 pkt 1 k.c.

Podsumowanie

Funkcja daty pewnej należy musi być upatrywać w przeciwdziałaniu antydatowaniu dokumentów obejmujących daną czynność prawną. W takiej roli data pewna występuje jako element formy pisemnej z datą pewną.

Źródła:

1. G. Stojek [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom I. Część ogólna (art. 1-125), red. M. Fras, M. Habdas, Warszawa 2018, art. 81.