Naruszenie praw autorskich a odpowiedzialność karna

Jeśli zastanawiasz się co się kryje pod odpowiedzialnością karną i jaka kara przysługuje za naruszenie praw autorskich do cudzego utworu, przeczytaj niniejszy artykuł.

Utwór w prawie autorskim

W pierwszej kolejności wyjaśnić należy pojęcie utworu. Zgodnie z przepisem art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór).

Z kolei w art. 1 ust. 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych znajduje się przykładowy katalog utworów, wśród których ustawodawca wyróżnia:

• wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe);
• plastyczne;
• fotograficzne;
• lutnicze;
• wzornictwa przemysłowego;
• architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne;
• muzyczne i słowno-muzyczne;
• sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne;
• audiowizualne (w tym filmowe).

Z powyższych regulacji niewątpliwie wynika, że utworem jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Co więcej utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia, chociażby miał postać nieukończoną, a ochrona do niego przysługuje niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności.

Zastanawiasz się czy pomysł jest chroniony prawem autorskim? Jeśli tak, to przejdź do tego artykułu.

Katalog zachowań naruszających prawa autorskie i prawa pokrewne

Plagiat

Zgodnie z przepisem art. 115 ustawy o prawach autorskich i prawach pokrewnych:

• Kto przywłaszcza sobie autorstwo albo wprowadza w błąd co do autorstwa całości lub części cudzego utworu albo artystycznego wykonania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3 [por. ustęp 1];
• Tej samej karze podlega, kto rozpowszechnia bez podania nazwiska lub pseudonimu twórcy cudzy utwór w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, artystyczne wykonanie albo publicznie zniekształca taki utwór, artystyczne wykonanie, fonogram, wideogram lub nadanie [por. ustęp 2].

Powyższy przepis reguluje odpowiedzialność karną związaną z plagiatem i reguluje on prawa obejmujące zarówno prawa osobiste jak i majątkowe. Niewątpliwie za przywłaszczenie sobie autorstwa cudzego utworu, dokonania niedozwolonego z prawem zapożyczenia fragmentu utworu bądź jego całości, przy jednoczesnym zatajeniu źródła i jego twórcy grozi:

• kara grzywny,
• kara ograniczenia wolności albo
• kara pozbawienia wolności do lat 3.

Jeśli chodzi o plagiat i nielegalne wykorzystanie utworu innego twórcy, to najbardziej znanym przykładem jest sprzedaż i kupowanie prac dyplomowych. Ponad wszelką wątpliwość kupujący taką pracę realizuje znamiona czynu zabronionego, o którym mowa w przepisie art. 115 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

Rozpowszechnianie utworu bez pozwolenia

Przepis art. 116 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych stanowi, że:

• Kto bez uprawnienia albo wbrew jego warunkom rozpowszechnia cudzy utwór w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, artystyczne wykonanie, fonogram, wideogram lub nadanie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2 [por. ustęp 1];
• Jeżeli sprawca dopuszcza się czynu określonego w ust. 1 w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3 [por. ustęp 2];
• Jeżeli sprawca uczynił sobie z popełniania przestępstwa określonego w ust. 1 stałe źródło dochodu albo działalność przestępną, określoną w ust. 1, organizuje lub nią kieruje, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 5 [por. ustęp 3].
• Jeżeli sprawca czynu określonego w ust. 1 działa nieumyślnie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku [por. ustęp 4].

Powyższa regulacja przewiduje:

• odpowiedzialność karną związaną z nieuprawnionym rozpowszechnianiem utworów;
• odpowiedzialność karną za uczynienie sobie źródła zarobkowania (stałego dochodu) przez rozpowszechnianie nielegalne utworu albo
• odpowiedzialność karną za uczynienie z procederu źródła stałego dochodu, kierowanie lub organizowanie działalności przestępczej.

Do dokonania czynu zabronionego dochodzi z chwilą udostępnienia utworu przez sprawcę i umożliwienia innym osobom zapoznania się z nim. Jeśli chodzi przykładowo o udostępnienie (rozpowszechnienie) dane utworu w Internecie, to należy pamiętać, że nie każdy sposób udostępnienia można uznać za naruszenie przysługujących ich właścicielowi praw autorskich. W pierwszej kolejności należy ustalić czy udostępnione utwory są już ogólnodostępne dostępne w Internecie i można do nich dotrzeć, bez konieczności korzystania z linku umieszczonego przez sprawcę.

Kolejnym przykładem rozpowszechnienia utworów jest ich rozpowszechnianie w ramach prowadzonej działalności gospodarczej. W orzecznictwie wskazuje się, że rozpowszechnianie utworów w ramach prowadzonej działalności gospodarczej tj. np. dyskoteka bez zezwolenia uprawnionego podmiotu może być uznane za formę kwalifikowaną przestępstwa, bowiem z istoty prowadzenia takiej działalności wynika ukierunkowanie na osiągnięcie korzyści majątkowych i zysku. Zysk ten pozostaje w związku z nielegalnym rozpowszechnianiem cudzych dzieł muzycznych, gdyż istotą dyskoteki jest zabawa taneczna przy utworach muzycznych [tak Wyrok Sądu Rejonowego w Piotrkowie Trybunalskim – II Wydział Karny z dnia 30 marca 2016 r., sygn. akt II K 485/15].

Niewątpliwie za rozpowszechnianie cudzego utworu bez pozwolenia grozi:

• kara grzywny,
• kara ograniczenia wolności albo
• kara pozbawienia wolności.

Nielegalne utrwalenie utworu

Przepis art. 117 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych stanowi, że:

• Kto bez uprawnienia albo wbrew jego warunkom w celu rozpowszechnienia utrwala lub zwielokrotnia cudzy utwór w wersji oryginalnej lub w postaci opracowania, artystyczne wykonanie, fonogram, wideogram lub nadanie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2 [por. ustęp 1];
• Jeżeli sprawca uczynił sobie z popełniania przestępstwa określonego w ust. 1 stałe źródło dochodu albo działalność przestępną, określoną w ust. 1, organizuje lub nią kieruje, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3 [por. ustęp 2].

Powyższa regulacja koncentruje się na nieuprawnionym utrwalaniu lub zwielokrotnianiu utworów w celu ich dalszego rozpowszechniania. Poprzez utrwalenie należy rozumieć wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową. Osoby, które decydują się na nabycie wideogramu, fonogramu, programu lub gry komputerowej zwielokrotnionej bez uprawnienia robią to z uwagi na niską cenę takiego produktu. Nie ulega wątpliwości, że firmy fonograficzne, wideograficzne oraz producenci programów ponoszą z tytułu samego procederu tzw. “piractwa” szkody. Należy je jednak zakwalifikować jako wynikłe z następstw czynu, a nie jako rzeczywiste szkody wynikłe bezpośrednio z przestępstwa [tak Wyrok Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi-Południe w Warszawie – IV Wydział Karny z dnia 9 sierpnia 2016 r., sygn. akt IV K 335/13].

Niewątpliwie za tzw. piractwo grozi:

• kara grzywny,
• kara ograniczenia wolności albo
• kara pozbawienia wolności.

Paserstwo w zakresie praw autorskich i praw pokrewnych

Zgodnie z przepisem art. 118 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych:

• Kto w celu osiągnięcia korzyści majątkowej przedmiot będący nośnikiem utworu, artystycznego wykonania, fonogramu, wideogramu rozpowszechnianego lub zwielokrotnionego bez uprawnienia albo wbrew jego warunkom nabywa lub pomaga w jego zbyciu albo przedmiot ten przyjmuje lub pomaga w jego ukryciu, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5 [por. ustęp 1];
• Jeżeli sprawca uczynił sobie z popełniania przestępstwa określonego w ust. 1 stałe źródło dochodu albo działalność przestępną, określoną w ust. 1, organizuje lub nią kieruje, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 5 [por. ustęp 2];
• Jeżeli na podstawie towarzyszących okoliczności sprawca przestępstwa określonego w ust. 1 lub 2 powinien i może przypuszczać, że przedmiot został uzyskany za pomocą czynu zabronionego, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2 [por. ustęp 3].

Przestępstwo w postaci paserstwa może być popełnione w kilku równorzędnych formach sprawczych poprzez:

• nabycie przedmiotu będącego nośnikiem utworu, artystycznego wykonania, fonogramu, wideogramu rozpowszechnianego lub zwielokrotnionego bez uprawnienia albo wbrew jego warunkom;
• pomoc do zbycia takiego przedmiotu;
• przyjęcie przedmiotu będącego nośnikiem utworu, artystycznego wykonania, fonogramu, wideogramu rozpowszechnianego albo zwielokrotnionego bez uprawnienia lub wbrew jego warunkom;
• pomoc w ukryciu takiego przedmiotu [tak A. Michalak (red.), Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, Warszawa 2019].

Paserstwo co do zasady koncentruje się na uzyskaniu za pomocą czynu zabronionego rzeczy bądź pomaganiu do jej zbycia. Zazwyczaj paserstwo jest kojarzone z rzeczami pochodzącymi z kradzieży. Z kolei na gruncie analizowanej ustawy paserstwo odnosi się do podejmowania w celu osiągnięcia korzyści majątkowej nabywaniu lub pomaganiu w zbyciu oraz przyjmowaniu lub pomaganiu w ukryciu przedmiotu będącego nośnikiem utworu, artystycznego wykonania, fonogramu, wideogramu rozpowszechnianego lub zwielokrotnionego bez uprawienia lub wbrew jego warunkom.

Niewątpliwie za tzw. paserstwo grozi:

• kara grzywny,
• kara ograniczenia wolności albo
• kara pozbawienia wolności.

Tworzenie urządzeń do niedozwolonego usuwania lub obchodzenia zabezpieczeń technicznych

Zgodnie z przepisem art. 118(1) ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych:

• Kto wytwarza urządzenia lub ich komponenty przeznaczone do niedozwolonego usuwania lub obchodzenia skutecznych technicznych zabezpieczeń przed odtwarzaniem, przegrywaniem lub zwielokrotnianiem utworów lub przedmiotów praw pokrewnych albo dokonuje obrotu takimi urządzeniami lub ich komponentami, albo reklamuje je w celu sprzedaży lub najmu, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3 [por. ustęp 1];
• Kto posiada, przechowuje lub wykorzystuje urządzenia lub ich komponenty, o których mowa w ust. 1, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku [por. ustęp 2].

Przestępstwo to może być popełnione w kilku formach, tj.:

• wytwarzanie urządzeń lub ich komponentów przeznaczonych do niedozwolonego usuwania lub obchodzenia skutecznych technicznych zabezpieczeń przed odtwarzaniem, przegrywaniem lub zwielokrotnianiem utworów lub przedmiotów praw pokrewnych;
• dokonywanie obrotu takimi urządzeniami lub ich komponentami;
• reklamowanie takich urządzeń lub ich komponentów w celu sprzedaży lub najmu [tak A. Michalak (red.), Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, Warszawa 2019].

Niewątpliwie za tworzenie urządzeń do usuwania zabezpieczeń grozi:

• kara grzywny,
• kara ograniczenia wolności albo
• kara pozbawienia wolności.

Naruszenie prawa do kontroli i prawa do informacji

Kto uniemożliwia lub utrudnia wykonywanie prawa do kontroli korzystania z utworu, artystycznego wykonania, fonogramu lub wideogramu albo odmawia udzielenia informacji przewidzianych w art. 47,

podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

Poprzez utrudnianie należy rozumieć ograniczanie, powstrzymywanie od dokonywania czynności kontrolnych. Z kolei poprzez utrudnianie należy rozumieć, przykładowo przekazywanie niekompletnych materiałów na żądanie podmiotu, który ma do tego uprawnienia.

Podsumowanie

Czyny zabronione określone w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych mają jeden przedmiot ochrony, a mianowicie dobro prawne stanowiące treść praw autorskich. Wśród naruszeń praw autorskich zagrożonych karą grzywny, ograniczenia wolności bądź jej pozbawienia ustawodawca w ustawie o prawie autorskim wyróżnia plagiat, naruszenie prawa do kontroli i prawa do informacji, paserstwo w zakresie praw autorskich i praw pokrewnych, tworzenie urządzeń do niedozwolonego usuwania lub obchodzenia zabezpieczeń technicznych, nielegalne utrwalanie utworu czy tez rozpowszechnianie utworu bez pozwolenia. Warto zapamiętać, że jeśli chodzi o tryb ścigania, to niektóre czyny zabronione są ścigane na wniosek pokrzywdzonego.

Jeśli zastanawiasz się czy muzyka na TikToku jest legalna, to koniecznie przeczytaj ten artykuł.