Rezydencja podatkowa i obowiązek podatkowy osób fizycznych

Każda osoba, która uzyskuje dochody ma obowiązek zapłaty podatku dochodowego. Sprawy zaczynają się komplikować, jeśli w jednym roku podatkowym uzyskiwane są dochody na terenie różnych krajów lub nasze centrum interesów życiowych znajduje się w innym państwie niż źródło przychodów. Problemów z właściwym ustaleniem, gdzie dana osoba powinna dokonać rozliczenia rocznego może być całkiem sporo, nic więc dziwnego, że Ministerstwo Finansów podjęło decyzję o wydaniu objaśnień podatkowych w tym obszarze. Przedmiotem rozważań w dzisiejszej publikacji będzie rezydencja podatkowa i obowiązek podatkowy osób fizycznych w 2024 roku.

Co to są objaśnienia podatkowe?

W ostatnich latach mamy do czynienia z “wysypem” objaśnień podatkowych. Nie wiadomo czy się z tego powodu cieszyć czy smucić. Jest to wyraźny dowód na to, jak wiele niejasności jest w naszych przepisach podatkowych. Tak naprawdę objaśnienia podatkowe stanowią kolejne przepisy, które należy znać i się do nich stosować, ponieważ są wiążące zarówno dla organu podatkowego, jak i przedsiębiorcy, a jak dotyczą osób nieprowadzących działalności gospodarczej, to również dla nich. Znane jest powiedzenie, że nieznajomość przepisów nie zwalnia z odpowiedzialności.

Objaśnienia podatkowe dotyczące rezydencji podatkowej

Każde objaśnienia podatkowe są tematyczne, a to oznacza, że rozstrzygają problematyczne kwestie związane z konkretnym zagadnieniem, w tym przypadku będzie to rezydencja podatkowa. W przypadku osób fizycznych kluczowe jest ustalenie miejsca zamieszkania, które jest ważne z punktu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (PIT).

Jednak ta krótka definicja zawiera szereg pojęć, które nie zostały zdefiniowane w ustawie o PIT, stąd potrzeba wydania objaśnień podatkowych, w których zostało to doprecyzowane. Objaśnienia opisują również czym jest nieograniczony i ograniczony obowiązek podatkowy, a także wyjaśniają na przykładach problematyczne kwestie, do czego odniesiemy się w dalszej części artykułu.

Ograniczony i nieograniczony obowiązek podatkowy

Nasze rozważania rozpoczniemy od wyjaśnienia czym jest nieograniczony i ograniczony obowiązek podatkowy.

Definicja miejsca zamieszkania

Miejsce zamieszkania zostało zdefiniowane w ustawie o PIT i pisaliśmy już na ten temat w dzisiejszym artykule. Jednak w tym miejscu odniesiemy się do tego co na ten temat mówią objaśnienia podatkowe.

Centrum interesów życiowych

Pod pojęciem “interesów życiowych”, nazywanych również życiowymi, kryje się kilka przesłanek, które należy ocenić indywidualnie i taka analiza znajduje się poniżej.

Pobyt w Polsce dłużej niż 183 dni w roku

Kolejnym kryterium, które jest brane pod uwagę do ustalenia rezydencji podatkowej osoby fizycznej jest długość pobytu na terytorium Polski w roku podatkowym.

Przykład 1

Pani Ludmiła mieszka na Ukrainie, do Polski przyjechała do pracy. W 2023 roku pracowała w Polsce, a na Ukrainę wyjechała jedynie dwa razy, gdzie przebywała po 2 tygodnie. Oznacza to, że pobyt w Polsce przekroczył w 2023 roku 183 dni i pani Ludmiła jest rezydentką Polski.

Przykład 2

Pani Diana przyjechała do Polski z Hiszpanii w 2022 roku w listopadzie. W kwietniu 2023 roku wyjechała do Niemiec. Oznacza to, że ani w 2022 ani w 2023 roku pobyt pani Diany w Polsce nie przekroczył 183 dni.

Rezydencja podatkowa – zmiana w trakcie roku podatkowego

W przypadku zmiany rezydencji podatkowej w trakcie roku podatkowego dochodzi do następującej sytuacji:

1. Do dnia, do którego osoba fizyczna jest polskim rezydentem podatkowym rozlicza się w Polsce od wszystkich swoich dochodów – podlega pod nieograniczony obowiązek podatkowy.
2. Od dnia przeniesienia miejsca zamieszkania poza terytorium Polski, osoba fizyczna rozlicza się w Polsce jedynie od dochodów osiągniętych na terytorium naszego kraju – ograniczony obowiązek podatkowy.

Przykład 3

Pan Michał postanowił otworzyć działalność gospodarczą na terenie Czech. W celu rozpoznania rynków zbytu w okresie od stycznia do czerwca wyjeżdżał na kilka dni do Czech, gdzie mieszkał w hotelu. Od lipca wynajął lokal, mieszkanie i z całą rodziną przeniósł się do Czech i tam zamieszkał. W tym przypadku w zeznaniu rocznym w Polsce pan Michał rozliczy swoje dochody osiągnięte w okresie od stycznia do czerwca, bez względu na miejsce ich osiągnięcia. Natomiast od lipca, z uwagi na zmianę rezydencji podatkowej, rozliczy swoje dochody już w Czechach.

Umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania

W ustawie o podatku PIT w zakresie przepisów dotyczących rezydencji podatkowej jest wyraźnie podkreślone, że stosuje się je z uwzględnieniem umów w sprawie unikania podwójnego opodatkowania, których stroną jest Polska. Umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania zostały zawarte z tymi krajami, które są najbardziej popularnymi kierunkami emigracji zarobkowej Polaków, znajdą się tutaj m.in.:

• kraje Unii Europejskiej,
• kraje Europejskiego Obszaru Gospodarczego, z wyjątkiem Liechtensteinu,
• Stany Zjednoczone,
• Australia,
• Japonia,
• Chiny,
• Ukraina,
• Białoruś,
• Rosja,
• Wielka Brytania,
• Zjednoczone Emiraty Arabskie.

Pełen katalog krajów, z którymi Polska ma podpisane umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania znajduje się na stronie podatkowej współpracy międzynarodowej. Na stronach Ministerstwa Finansów dostępne są również wyjaśnienia dla osób fizycznych o wpływie Konwencji MLI na opodatkowanie dochodów z pracy za granicą. Osoby pracujące za granicą powinny się zapoznać z broszurą na temat opodatkowania dochodów z pracy najemnej wykonywanej za granicą. Jak można przeczytać w tej broszurze w zawartych przez Polskę umowach występują dwie metody unikania podwójnego opodatkowania:

• metoda wyłączenia z progresją,
• metoda proporcjonalnego odliczenia.

Dochód uzyskany w państwie, z którym Polska nie ma zawartej umowy w sprawie unikania opodatkowania stosowana jest metoda proporcjonalnego odliczenia. Rozliczenia dochodów z pracy wykonywanej za granicą należy dokonać w zeznaniu rocznym PIT-36 wraz z załącznikami PIT-ZG i PIT-O, jeśli ktoś będzie korzystał z ulgi abolicyjnej.

Podwójna rezydencja podatkowa

W niektórych przypadkach może dojść do podwójnej rezydencji podatkowej. Oznacza to, że dana osoba spełnia kryteria, żeby być rezydentem podatkowym w dwóch różnych krajach. Jak można przeczytać w objaśnieniach MF umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania przewidują specjalne reguły kolizyjne w przypadku podwójnej rezydencji podatkowej. Dzięki temu można ustalić, w którym państwie dana osoba posiada miejsce zamieszkania dla celów podatkowych. Natomiast jeśli dana osoba mieszka w dwóch krajach, to państwo rezydencji podatkowej ustala się według następujących zasad:

1. Jeśli dana osoba ma miejsce zamieszkania w dwóch państwach wówczas dla celów rezydencji podatkowej należy określić, w którym z nich jest jej ośrodek interesów życiowych – powiązania osobiste i gospodarcze.
2. Jeśli jest problem z ustaleniem centrum interesów życiowych lub dana osoba nie posiada stałego miejsca zamieszkania w żadnym państwie, rezydencję podatkową ustala się dla tego kraju, w którym zwykle przebywa.
3. Jeśli przebywa w dwóch krajach lub nie przebywa w żadnym z nich, to rezydencję podatkową ustala się na podstawie posiadanego obywatelstwa.
4. Jeśli jest obywatelem obydwu państw lub żadnego z nich, to organy umawiających się państw rozstrzygną tę sprawę w drodze wzajemnego porozumienia.

Przykłady opisujące takie przypadki zostały przedstawione w objaśnieniach podatkowych, osoby zainteresowane powinny się z nimi zapoznać.

Procedura wzajemnego porozumiewania się

Procedura wzajemnego porozumiewania się (Mutual Agreement Procedure – MAP) jest to współpraca pomiędzy organami dwóch państw, które mają rozstrzygnąć rezydencję podatkową w indywidualnej sprawie. Procedura jest wszczyna na wniosek zainteresowanej osoby, w Polsce należy go skierować do Ministra Finansów. Wniosek sporządzony w języku polskim można złożyć w formie pisemnej lub elektronicznej na Elektroniczną Skrzynkę Podawczą.

Adres pocztowy Ministerstwa Finansów:
Minister Finansów
Departament Podatków Dochodowych
ul. Świętokrzyska 12
00-916 Warszawa

Szczegóły na temat zasad składania wniosków w procedurze MAP dostępne są na stronach rządowych.

Certyfikat Rezydencji Podatkowej – CFR-1

Osoby, które mają miejsce zamieszkania na terenie Polski mogą złożyć wniosek o wydanie certyfikatu rezydencji podatkowej. Wniosek można złożyć za pośrednictwem:

• e-Urzędu Skarbowego – jako załącznik do pisma ogólnego,
• za pośrednictwem e-PUAP,
• w formie papierowej osobiście w urzędzie skarbowym lub za pośrednictwem poczty.

Wnioski złożone przez e-Urząd Skarbowy są bezpłatne w pozostałych przypadkach należy uregulować opłatę skarbową w wysokości 17 zł. Wzór takiego wniosku dostępny jest na stronie podatki gov.pl.

Rezydencja podatkowa 2024 – podsumowanie

Na podstawie naszych dzisiejszych rozważań przeprowadzonych w oparciu o objaśnienia podatkowe Ministra Finansów można zauważyć, jak złożony jest w niektórych przypadkach proces ustalania rezydencji podatkowej. Oczywiście w przeważającej większości przypadków nie powinno być z tym większych problemów, jednak gdy w grę zaczyna wchodzić podwójna rezydencja podatkowa i podwójne obywatelstwo sprawy zaczynają się komplikować. Na takie okoliczności ustalona została procedura MAP, która jest dedykowana do rozstrzygania indywidualnych spraw. Rządy dążą do wyeliminowania podwójnego opodatkowania dochodów osiąganych w trakcie jednego roku podatkowego w co najmniej dwóch różnych krajach. W tym celu podpisane zostały umowy w sprawie unikania podwójnego opodatkowania. W Polsce w składanym zeznaniu rocznym można skorzystać z metody wyłączenia z progresją lub proporcjonalnego odliczenia. Dzięki temu podatek zapłacony za granicą będzie zmniejszał podatek dochodowy wyliczony w składanym zeznaniu rocznym. Osoby, które zamieszkują na terenie Polski mogą złożyć wniosek o wydanie Certyfikatu Rezydencji Podatkowej, który będzie poświadczał o polskiej rezydencji dla celów podatkowych. Każdy przypadek związany z ustalaniem rezydencji podatkowej jest analizowany indywidualnie, a podane w dzisiejszej publikacji wskazówki powinny być w tym pomocne.