Ustawa “Aktywny rodzic” określa warunki przyznawania i wypłacania świadczeń mających na celu wsparcie rodziców w łączeniu obowiązków zawodowych z opieką nad dzieckiem.

Program Aktywny Rodzic — na czym polega?

Na program Aktywny Rodzic składają się trzy świadczenia wspierające rodziców w aktywności zawodowej oraz w wychowywaniu i rozwoju małego dziecka:

1. aktywni rodzice w pracy,
2. aktywnie w żłobku,
3. aktywnie w domu.

Aktywny rodzic w pracy, czyli babciowe

Świadczenie „aktywni rodzice w pracy”, potocznie zwane „babciowym” będzie przysługiwać w wysokości 1500 zł miesięcznie przez okres 24 miesięcy od 12. do 35. miesiąca życia dziecka.

To wsparcie jest dedykowane aktywnym zawodowo rodzicom dziecka, a w ustawie zdefiniowana zostanie aktywność zawodowa, której poziom/rodzaj będzie uprawniał do otrzymywania świadczenia.

Świadczenie ma być wypłacane na konto bankowe rodziców i to od nich będzie zależało, na co przeznaczą te środki – będą mogli np. sfinansować z nich opiekę sprawowaną przez babcię (w tym emerytkę).

W przypadku zawarcie przez rodziców umowy uaktywniającej, składki od tej umowy będą dodatkowo finansowane. Pozwoli to na dokonywanie corocznej waloryzacji wysokości emerytury osoby zatrudnianej na tę umowę. Jest to szczególnie istotne dla osób w wieku emerytalnym.

Na dziecko z niepełnosprawnością, kwota babciowego zwiększy się z 1500 do 1900 zł miesięcznie.

Świadczenie „aktywni rodzice w pracy” będzie przysługiwało bez względu na osiągane dochody. Natomiast podstawową przesłanką warunkującą prawo do świadczenia „aktywni rodzice w pracy” jest aktywność zawodowa osób chcących ubiegać się o to świadczenie.

Aktywność zawodowa

Warunek aktywności zawodowej, co do zasady ma dotyczyć zarówno matki, jak i ojca dziecka. Natomiast wymóg ten będzie dotyczył tylko jednego rodzica jedynie w przypadku deklarowania przez niego samotnego wychowywania dziecka.

Jako aktywność zawodową określa się:

• podleganie obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym (np. pracownicy, zleceniobiorcy, przedsiębiorcy, osoby współpracujące);
• pobieranie zasiłku macierzyńskiego, zasiłku chorobowego, zasiłku opiekuńczego, zasiłku wyrównawczego albo świadczenia rehabilitacyjnego;
• podleganie obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu;
• podleganie ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu rolników z mocy ustawy albo przez nieprzerwany okres co najmniej 12 miesięcy ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu rolników na wniosek.

Jednocześnie zgodnie z definicją aktywności zawodowej zawartą w ustawie, za osobę aktywną zawodowo nie będzie uznawana osoba przebywająca na urlopie wychowawczym, jak i osoba, która zawiesiła pozarolniczą działalność gospodarczą.

W celu uniknięcia przypadków pozorowania aktywności zawodowej ustawodawca zdefiniował minimalny wymiar aktywności, od której uzależnione będzie prawo do świadczenia „aktywni rodzice w pracy.

W uzasadnieniu do ustawy czytamy, że:

„Projekt ustawy przewiduje, że warunek aktywności zawodowej, co do zasady, będzie dotyczyć obojga osób wspólnie sprawujących opiekę nad dzieckiem. W takim przypadku świadczenie będzie przysługiwało, jeżeli zarówno zawodowo aktywna osoba ubiegająca się lub otrzymująca to świadczenie aktywni rodzice w pracy, jak i aktywna zawodowo osoba wspólnie z nią wychowująca dziecko, z tytułu aktywności zawodowej, podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym od podstawy, której łączna wysokość wynosi nie mniej niż 100% minimalnego wynagrodzenia za pracę.”

Jednocześnie ustawodawca określił minimalny próg aktywności zawodowej dla każdej z tych osób, zgodnie z którym podstawa, od której opłacane są składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe każdej z nich, nie może być niższa niż:

• 50% minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w danym okresie, na który jest ustalane prawo do świadczenia aktywni rodzice w pracy,
• 30% minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w danym okresie, na który jest ustalane prawo do świadczenia »aktywni rodzice w pracy« – w przypadku osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, o których mowa w ust. 4 projektu ustawy (tj. osób korzystających ze zwolnienia przewidzianego w art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców) lub w art. 18a i 18c ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych” (chodzi o przedsiębiorców korzystających z preferencyjnego ZUS lub małego ZUS plus – przyp.red.).

„Natomiast w przypadku osób, które zgodnie ze złożonym oświadczeniem, samodzielnie wychowują dziecko i z tego względu nie wskażą drugiej osoby, z którą wspólnie wychowują dziecko świadczenie »aktywni rodzice w pracy« będzie przysługiwało, jeśli aktywnie zawodowa osoba ubiegająca się lub otrzymująca to świadczenie podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu od podstawy, której wysokość wynosi nie mniej niż 100% minimalnego wynagrodzenia za pracę.

W przypadku osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, które korzystają ze zwolnienia przewidzianego w art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 6 marca 2018 roku. Prawo przedsiębiorców (Dz. U. z 2024 r., poz. 236) – tzw. ulga na start, niepodleganie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej na podstawie ww. art. 18 ust. 1 ww. ustawy jest równoważne z opłacaniem składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe od podstawy, której łączna wysokość wynosi 30% minimalnego wynagrodzenia za pracę”.

Aktywnie w żłobku

Świadczenie „Aktywnie w żłobku” to dofinansowanie za pobyt dziecka w żłobku lub innej podobnej placówce publicznej w kwocie do 1500 zł miesięcznie, lub do 1900 zł na dziecko z niepełnosprawnościami, jednak nie więcej niż wysokość opłaty, jaką rodzic ponosi za pobyt dziecka w instytucji opieki. Jest ono dedykowane tym rodzicom, którzy korzystają ze żłobka, klubu dziecięcego lub dziennego opiekuna.

Kwota będzie wypłacana bezpośrednio do placówki (do osoby nadzorującej placówką lub do samorządu terytorialnego).

Nowe wsparcie dotychczas funkcjonujące dofinansowanie w wysokości do 400 zł do opłaty za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna.

Aktywnie w domu

Świadczenie „aktywnie w domu” to wsparcie dla rodziców dzieci w wieku od 12. do 35. miesiąca życia, którzy nie będą uprawnieni lub z własnej woli nie zdecydują się na skorzystanie z dwóch wyżej opisanych świadczeń.

Będzie to w szczególności dotyczyć sytuacji, gdy rodzice pozostaną nieaktywni zawodowo i nie będą mogli uzyskać prawa do świadczenia „aktywni rodzice w pracy” lub ich dziecko nie będzie uczęszczało do instytucji opieki i nie będą mogli pobierać świadczenia „aktywnie w żłobku”.

Świadczenie „aktywnie w domu” będzie przysługiwało na analogicznych zasadach, jak obecnie funkcjonujący rodzinny kapitał opiekuńczy, z tą różnicą, że świadczenie „aktywnie w domu” będzie można uzyskać na każde, w tym na pierwsze i jedyne dziecko w wieku od 12. do 35. miesiąca życia

Nowe wsparcie będzie przysługiwało wyłącznie w wysokości 500 zł miesięcznie przez 24 miesiące (nie będzie możliwości pobierania świadczenia w wysokości 1000 zł przez 12 miesięcy, jak ma to miejsce w przypadku rodzinnego kapitału opiekuńczego).

Rodzic będzie miał możliwość – w miarę potrzeb i indywidualnej sytuacji – zmiany, nawet wielokrotnej, jednego świadczenia na inne. Przy czym na to samo dziecko, za dany miesiąc, może być pobierane tylko jedno świadczenie wspierające rodziców w aktywności zawodowej oraz w wychowywaniu i rozwoju małego dziecka.

Świadczenia zwolnione z podatku

Świadczenia Aktywny rodzic (w domu, pracy i żłobku) jest zwolniony z podatku PIT.

Aktywny rodzic — podsumowanie

Pakiet „aktywny rodzic” ma na celu umożliwić i zachęcić do aktywności zawodowej rodziców dzieci w wieku od 12. do 35. miesiąca życia. Dzięki temu rodzice będą mogli powrócić lub wejść na rynek pracy po przerwie związanej z opieką nad małym dzieckiem, jeśli rodzice:

• chcą pójść do pracy i powierzyć opiekę dziecka babci/dziadkowi/niani, dostaną na to 1500 zł wsparcia miesięcznie (warunek to aktywność zawodowa) z programu „Aktywni rodzice w pracy”;
• wolą posłać dziecko do żłobka i chcą uzyskać dofinansowanie na to — dostaną na to wsparcie finansowe w kwocie do 1500 zł miesięcznie z programu „Aktywnie w żłobku”;
• zostaną z dzieckiem w domu, dostaną świadczenie na opiekę nad dzieckiem w kwocie 500 zł miesięcznie (i nie zastąpi ono obecnie istniejącego świadczenia 800 plus) z programu „Aktywnie w domu”.

Wybór jednego z trzech wymienionych świadczeń, zależny będzie od decyzji rodzica przy założeniu, że na to samo dziecko, za dany miesiąc może być wypłacone tylko jedno ze świadczeń. Rodzic będzie miał także możliwość wielokrotnej zmiany świadczeń, tj. rezygnacji z jednej formy wsparcia i przejścia na drugą, z zastrzeżeniem, że w danym miesiącu na dane dziecko rodzic będzie mógł pobierać tylko jedno z wybranych przez siebie świadczeń.

Ustalenie prawa do świadczenia „aktywny rodzic” będzie następować tylko na wniosek złożony przez PUE ZUS. Wypłata świadczenia „aktywni rodzice w pracy” i świadczenia „aktywnie w domu” będzie następowała w formie bezgotówkowej na wskazany przez osobę we wniosku numer rachunku bankowego.

W przypadku świadczeń „aktywni rodzice w pracy” oraz „aktywnie w domu” ustawa umożliwia, gdy matka albo ojciec dziecka marnotrawi wypłacane im świadczenie, albo wydatkuje je niezgodnie z celem, przekazywanie należnego świadczenia w całości lub w części, odpowiednio przez kierownika ośrodka pomocy społecznej albo dyrektora centrum usług społecznych, w formie rzeczowej lub w formie opłacania usług. W ustawie uregulowano szczegółowo sposób prowadzenia postępowania w przypadku wystąpienia tych okoliczności.

Babciowe — od kiedy?

Babciowe i pozostałe świadczenia zaczną obowiązywać od 1.10.2024 roku. Zostały one wprowadzone Ustawą z dnia 15 maja 2024 r. o wspieraniu rodziców w aktywności zawodowej oraz w wychowaniu dziecka – „Aktywny rodzic”. Szczegółowo z jej treścią zapoznamy się na stronie rządowego centrum legislacji.