Czym się różni odszkodowanie od zadośćuczynienia?

Odszkodowanie

Odszkodowanie stanowi formę rekompensaty, zazwyczaj o charakterze pieniężnym, która przysługuje osobie poszkodowanej za poniesioną szkodę. Odszkodowanie wypłaca się poszkodowanemu, gdy szkoda ma charakter:

• majątkowy – dotyczy szkód w postaci strat finansowych (np. uszkodzenia mienia);
• niemajątkowy – dotyczy szkód wywołanych wyrządzeniem krzywdy fizycznej albo psychicznej (np. ból fizyczny, trauma po wypadku komunikacyjnym).

W przepisach prawa cywilnego nie ma jednak definicji odszkodowania. Przepisy ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny wyróżniają natomiast dwa rodzaje odpowiedzialności odszkodowawczej:

• odpowiedzialność deliktową (art. 415 Kodeksu cywilnego), którą można wykazać (i uzyskać odszkodowanie), gdy wystąpią określone warunki:
  • wystąpienie czynu niedozwolonego, który jest bezprawny i zawiniony (wina człowieka – sprawcy);
  • wystąpienie szkody (szkoda to konsekwencja działania człowieka – sprawcy);
  • zaistnienie związku przyczynowego pomiędzy czynem niedozwolonym a szkodą.

Przykład: niewłaściwe wykonanie usługi, brak zapłaty za wykonaną usługę, niewykonanie usługi w terminie.

Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej

Przepisy Kodeksu cywilnego regulują również kwestie związane z ubezpieczeniem odpowiedzialności cywilnej, tzw. OC. Podstawą prawną tejże regulacji jest przepis art. 822 Kodeksu cywilnego, który stanowi o tym, że poszkodowany mając zawartą z ubezpieczycielem umowę ubezpieczeniową, może z tego tytułu żądać pokrycia szkód, za które ubezpieczający ponosi odpowiedzialność wobec osób trzecich.

Ubezpieczyciel wypłaca odszkodowanie:

• bezpośrednio poszkodowanemu lub
• ubezpieczonemu (w przypadkach określonych w umowie).

Nie każdy jest zobowiązany do objęcia ubezpieczeniem OC, jednak dla niektórych przedmiotów czy zawodów ubezpieczenie OC jest obowiązkowe, tj.:

• dla właścicieli pojazdów mechanicznych (komunikacyjne OC);
• dla niektórych grup zawodowych, np. dla lekarzy, prawników (OC zawodowe);
• dla rolników.

Przedmiotem ochrony ubezpieczenia OC są szkody majątkowe i niemajątkowe wyrządzone osobom trzecim w wyniku czynów niedozwolonych lub niewykonania umowy.

O ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej będzie można mówić w przypadku wystąpienia następujących warunków:

• istnienie stosunku ubezpieczenia OC pomiędzy ubezpieczycielem a ubezpieczonym;
• zaistnienie wypadku, który został określony w umowie;
• poniesienie przez osobę trzecią szkody;
• związek przyczynowy pomiędzy wyrządzoną szkodą a wypadkiem określonym w umowie ubezpieczenia.

W przypadku wyrządzenia szkody osoba poszkodowana zgłasza roszczenie do ubezpieczyciela sprawcy szkody.

Zadośćuczynienie

Zadośćuczynienie również uregulowane jest w przepisach kodeku cywilnego:

• w przepisie art. 445 kodeksu cywilnego (ogólny przepis dotyczący zadośćuczynienia wypłacanego za doznaną krzywdę);
• w przepisie art. 448 kodeksu cywilnego (przepis regulujący wypłatę zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych).

Tym samym zadośćuczynienie to forma rekompensaty pieniężnej za doznaną bądź wyrządzoną krzywdę. Ma ono na celu naprawienie szkody niemajątkowej (czyli szkody, która nie dotyczy rzeczy ruchomej bądź nieruchomej, np. szkoda na samochodzie), co oznacza, że zadośćuczynienie może być wypłacone za:

• krzywdę będącą następstwem uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia (mogą być cierpienia fizyczne i psychiczne);
• krzywdę będącą następstwem np. pozbawienia wolności czy skłonienia za pomocą podstępu do dokonania czynu nierządnego;
• naruszenie dóbr osobistych (np. za zniesławienie).

Jeśli chcesz wiedzieć, czym jest ugoda, albo pobrać darmowy wzór, to przejdź tutaj.

Wysokość zadośćuczynienia

Zadośćuczynienie ma charakter kompensacyjny i jest świadczeniem (rekompensatą) pieniężną, zatem musi być określone w pieniądzu i wypłacone jednorazowo.

Aby ustalić wysokość zadośćuczynienia, należy wziąć pod uwagę następujące okoliczności:

• rozmiar doznanej szkody, czyli rodzaj szkody (rodzaj obrażeń), długość choroby, stopień i trwałość doznanego uszczerbku fizycznego i psychicznego;
• stopień winy sprawcy, czyli ustalenie, czy szkoda (krzywda) była spowodowana umyślnie, czy nieumyślnie, postawa sprawcy, czy np. podjął działania zmierzające do polubownego załatwienia sprawy poprzez właśnie wypłatę zadośćuczynienia osobie poszkodowanej.

Należy jednak pamiętać, że kwota zadośćuczynienia nie może być ani wygórowana, ani zaniżona. Co ważniejsze, kwota zadośćuczynienia nie powinna prowadzić do wzbogacenia się pokrzywdzonego, tylko powinna zrekompensować mu to, co go spotkało. Dlatego niezależnie od tego, czy wysokość zadośćuczynienia jest ustalana przez sąd, czy przez strony w ramach ugody, należy brać pod uwagę obiektywne kwestie, jak rozmiar doznanej szkody i stopień winy sprawcy.

W wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 19 maja 2023 r., sygn. akt V ACa 309/23 wskazano, że:

• Zadośćuczynienie ma mieć przede wszystkim charakter kompensacyjny, wobec czego jego wysokość nie może stanowić zapłaty symbolicznej, lecz musi przedstawiać jakąś ekonomicznie odczuwalną wartość;
• Jednocześnie wysokość ta nie może być nadmierną w stosunku do doznanej krzywdy, ale musi być “odpowiednia” w tym znaczeniu, że powinna być – przy uwzględnieniu krzywdy poszkodowanego – utrzymana w rozsądnych granicach, odpowiadających aktualnym warunkom i przeciętnej stopie życiowej społeczeństwa;
• Ustalając wysokość zadośćuczynienia sąd musi uwzględnić wszystkie okoliczności danego zdarzenia, a zwłaszcza rodzaj obrażeń i rozmiar związanych z nimi cierpień fizycznych i psychicznych, stopień kalectwa, poczucie nieprzydatności, konieczność korzystania ze wsparcia bliskich;
• Wysokość zadośćuczynienia uzależniona jest zatem od nasilenia cierpień, długotrwałości choroby, rozmiaru kalectwa oraz trwałości następstw zdarzenia, przy uwzględnieniu również tego, jaki wpływ wywarło zdarzenie wyrządzające szkodę na dotychczasowy sposób życia poszkodowanego.

Warto również zwrócić uwagę na stanowisko przedstawione przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 26 kwietnia 2023 r., sygn. akt II NSNc 68/23, w którym wskazano, że:

• Za przyczynę obniżenia wysokości zadośćuczynienia uznaje się z reguły znikomy wymiar krzywdy, zreflektowanie się przez sprawcę i dobrowolne podjęcie przez niego starań na rzecz zrekompensowania tej krzywdy oraz nikły udział kauzalny zachowania sprawcy w wyrządzeniu uszczerbku niemajątkowego;
• Brak rozstroju zdrowia nie jest okolicznością uzasadniającą przyznanie symbolicznego zadośćuczynienia. Nie można także uznać, że sam upływ czasu od zdarzenia sprawczego uzasadnia zmniejszenie zadośćuczynienia.

Nie ulega zatem wątpliwości, że o wysokości zadośćuczynienia zawsze decydować będzie rozmiar krzywdy doznanej przez poszkodowanego.

Odszkodowanie a zadośćuczynienie

Odszkodowanie a zadośćuczynienie różnica – podsumowanie

Odpowiedzialność cywilna wynika niewątpliwie z przepisów prawa cywilnego i jej celem jest naprawienie szkody wyrządzonej innej osobie. Naprawa szkody, w zależności od charakteru szkody (majątkowej czy niemajątkowej), może nastąpić w formie odszkodowania lub zadośćuczynienia. Pamiętaj, że odszkodowanie ma na celu naprawienie strat majątkowych, z kolei zadośćuczynienie odnosi się do szkód niemajątkowych.