Naruszenie dóbr osobistych pracownika przez pracodawcę

Podstawowym przepisem dotyczącym ochrony dóbr osobistych jest art. 30 Konstytucji Rzeczypospolitej Polski z dnia 2 kwietnia 1997 r., zgodnie z którym przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło praw i wolności człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona są obowiązkiem władz publicznych.

Co więcej dobra osobiste są wartościami niematerialnymi człowieka, które przykładowo wymienia ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny w przepisie art. 23, zaliczając do nich zdrowie, wolność, cześć, swobodę sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnicę korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukową, artystyczną i racjonalizatorską. O tym co należy rozumieć poprzez dobra osobiste, ich naruszenie oraz mechaniczny ich ochrony przeczytacie w niniejszym artykułu.

Dobra osobiste i ich ochrona – zagadnienia ogólne

Ochrona dóbr osobistych a przepisy prawa cywilnego

Przesłanki ochrony dóbr osobistych i środki ich sądowej ochrony uregulowano w przepisie art. 24 Kodeksu cywilnego. Głównymi przesłankami ochrony dóbr osobistych, które muszą być spełnione łącznie, są:

• istnienie dobra osobistego,
• zagrożenie lub naruszenie tego dobra,
• bezprawność zagrożenia lub naruszenia.

Pierwsze dwie przesłanki musi udowodnić powód dochodzący ochrony, bowiem co do zasady pozwany może bronić się wykazując, że nie działał bezprawnie.

Tym samym, jeśli w roli powoda występuje pracownik (tj. podmiot, którego dobra zostały naruszone), to ciężar udowodnienia wyrządzenia szkody w postaci naruszenia dóbr osobistych ciąży właśnie na nim.

Natomiast jeśli chodzi o bezprawność, to dowód w tym zakresie polega na wskazaniu okoliczności, które w konkretnej sytuacji uzasadniają działanie sprzeczne z prawem bądź niedopełnieniu obowiązku wynikające z normy prawnej – czyli każde działanie naruszające dobre osobiste, które godzi przepisom prawa.

Ochrona dóbr osobistych a przepisy prawa pracy

Przepis art. 11(1) Kodeksu pracy stanowi, że Pracodawca jest obowiązany szanować godność i inne dobra osobiste pracownika.

Problematyka w tym zakresie została powiązana z ochroną godności pracowniczej z obowiązkiem m.in. równego traktowania pracowników, czy też zakazem dyskryminacji w zatrudnieniu. Co więcej, pracodawca jest obowiązany postępować wobec pracowników w sposób, który świadczy o szacunku dla umiejętności zawodowych, pozycji społecznej, przynależności do grupy narodowościowej, wyznaniowej, rasowej, czy też przekonań politycznych.

Tym samym wśród naruszeń dóbr osobistych pracownika przez pracodawcę można wymienić, przykładowo:

• słowną lub czynną zniewagę pracownika;
• dopuszczaniu się krzywdzącej oceny jego kwalifikacji (umiejętności) zawodowej;
• udzielaniu nieprawdziwych opinii o pracowniku;
• ujawnianiu kwestii wynikającej z umowy o pracę (w tym informacji o wynagrodzeniu);
• ujawnianiu bez zgody pracownika informacji objętych ochroną danych osobowych;
• naruszenie tajemnicy korespondencji;
• wszelkiego rodzaju dyskryminację w miejscu pracy;
• mobbing;
• naruszenia o podłożu seksualnym.

Ocena pracownika a naruszenie dóbr osobistych pracownika

Jednym z elementów składowych obowiązku wykonywania pracy jest obowiązek poddania się ocenie kwalifikacyjnej, która służy weryfikacji przydatności pracowników do pracy. Brak subiektywnie oczekiwanej pochwały nie stanowi naruszenia dobra osobistego. Dlatego też warto pamiętać, że nawet negatywna ocena nie narusza dóbr osobistych pracownika, o ile zawarte są w niej jedynie fakty i nie zawiera sformułowań zmierzających do poniżenia, ośmieszenia lub upokorzenia pracownika

Rozwiązanie umowy o pracę a naruszenie dóbr osobistych

Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika stanowi bezprawne działanie, gdy pismo rozwiązujące stosunek pracy zawiera zwroty oczywiście naruszające godność lub inne dobra osobiste. W szczególności, gdy bezprawne i bezpodstawne zwolnienie z pracy podważało reputację lub renomę zawodową pracownika w sposób prowadzący do utraty zaufania wymaganego do dalszego wykonywania określonego zatrudnienia lub wykorzystania posiadanych kwalifikacji zawodowych do prowadzenia innej działalności gospodarczej. Ma to miejsce również, jeśli takie pismo zawierało zwroty znieważające, obraźliwe, oczywiście nieprawdziwe, poniżające, ośmieszające lub upokarzające pracownika nielegalnie pozbawionego zatrudnienia.

Więcej na temat samego rozwiązania umowy o pracę znajdziesz tutaj.

Naruszenie dóbr osobistych przez pracodawcę a uprawnienia pracownika

Roszczenia pracownika

Zgodnie z przepisem art. 24 §1 Kodeksu cywilnego pracownik, którego dobro osobiste zostało zagrożone bezprawnym działaniem pracodawcy może skorzystać z następujących środków ochrony niemajątkowych, tj.:

• roszczenia o zaniechanie działania zagrażającego dobru osobistemu;
• roszczenia o dopełnienie czynności potrzebnych do usunięcia skutków dokonanego naruszenia dobra osobistego;
• roszczenia o zadośćuczynienie pieniężne lub o zapłatę odpowiedniej sumy na cel społeczny.

Z kolei zgodnie z przepisem art. 24 §1 (zdanie trzecie) Kodeksu cywilnego (…) Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. Regulacja wymienia zaś możliwość skorzystać z środków ochrony majątkowych, wśród których wyróżniamy:

• roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne;
• roszczenie o zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.

W przypadku naruszenia dobra osobistego pracownika w miejscu pracy, o którym to naruszeniu wiedzieli lub mogli wiedzieć inni pracownicy, istnieje możliwość zobowiązania pracodawcy do ogłoszenia przeprosin na terenie zakładu pracy wobec innych pracowników.

Z powyższego wynika, że podstawę ochrony określonych dóbr osobistych pracownika stanowić mogą również przepisy:

• Kodeksu pracy;
• ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych;
• ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r. – Prawo własności przemysłowej.

Przykładowo, art. 55 §1(§) Kodeksu pracy stanowi, że rozwiązanie bez wypowiedzenia umowy o pracę przez pracownika może nastąpić m.in. w wypadku dopuszczenia się przez pracodawcę ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków wobec pracownika. Tym samym pracownik ma możliwość rozwiązania stosunku pracy, w przypadku naruszenia przez pracodawcę dóbr osobistych pracownika.

Gdzie zgłosić naruszenie dóbr osobistych?

Instytucją, do której można zgłaszać wszelkie naruszenia jest Państwowa Inspekcja Pracy.

Z kolei jeszcze chodzi o powództwo na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego, to sprawę należy skierować do sądu właściwym (rzeczowo) – w przypadku pozwu o ochronę dóbr osobistych jest sąd okręgowy.

Podsumowanie

Niewątpliwie naruszenie dóbr osobistych pracownika przez pracodawcę pociąga za sobą szereg negatywnych konsekwencji – oczywiście dla pracodawcy. Po stronie pracownika, którego prawa zostały naruszone, istnieje obowiązek udowodnienia, że pracodawca w sposób bezprawny i zawiniony naruszył jego dobra osobiste. Przepisy prawa cywilnego przewidują szereg środków ochrony majątkowej i niemajątkowej, za pośrednictwem których pracownik może wystąpić z odpowiednim roszczeniem do właściwego sądu. Dlatego też ważne jest, aby pracodawca w miejscu pracy przestrzegał zasad w zakresie poszanowania godności i innych dóbr osobistych pracownika.

A jeśli jesteś ciekawy czym są kompetencje miękkie i co może docenić pracodawca zajrzyj do tego artykułu, w którym szczegółowo omawiamy tę kwestię.

Źródła:

1. P. Nazaruk [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. J. Ciszewski, LEX/el. 2022, art. 24.
2. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 listopada 2008 r., sygn. akt II PK 79/08.
3. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 września 2015 r., sygn. akt III PK 156/14.