Utrudnione zbieranie zakrętek – czyli co nakazuje dyrektywa plastikowa

Celem unijnej dyrektywy plastikowej (dyrektywa 2019/904) jest zmniejszenie wpływu produktów z tworzyw sztucznych na środowisko. Czy wiesz jakie zadania nakłada dyrektywa plastikowa na przedsiębiorców, a jakie kary za zaniechanie ich wykonania? W artykule opisujemy już istniejące obowiązki, jak i te, które zaczną obowiązywać od 1.07.2024 r.

Kluczowe definicje

Definicja tworzywa sztucznego to jedna z kluczowych definicji związanych Dyrektywą plastikową. Zgodnie z art. 2 pkt 11aa ustawy o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej (dalej ustawa o obowiązkach przedsiębiorców lub u.o.p) przez tworzywo sztuczne należy rozumieć “materiał składający się z polimeru (…), do którego mogły zostać dodane dodatki lub inne substancje i który może funkcjonować

Drugą istotną definicją w zakresie zakazy sprzedaży plastiku jest “użytkownik końcowy”, został on określony w art. 2 pkt 11ac u.o.p. i należy przez niego rozumieć “podmiot nabywający produkty jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych, opakowania jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych lub napoje lub żywność w opakowaniach jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych w celu ich wykorzystania na potrzeby własne, bez dalszej odsprzedaży”.

Pozostałe pojęcia (jak np. czym jest produkt jednorazowego użytku, czy co oznacza wprowadzenie do obrotu) związane z Dyrektywą plastikową zostały omówione w artykule: Gospodarowanie odpadami – nowa opłata za opakowania jednorazowe

Opłata produktowa za plastikowe opakowania

Dyrektywa plastikowa nałożyła na przedsiębiorców obowiązek pobierania tzw. opłaty produktowej od użytkownika końcowego, gdzie przedsiębiorca ma spełniać rolę poborcy tej opłaty.

Pobieranie opłaty produktowej dotyczy przedsiębiorców:

• prowadzących jednostki handlu detalicznego, hurtowego i gastronomicznego,
• pakujących i oferujących napoje lub żywność za pomocą urządzenia vendingowego.

Opłata dotyczy produktów oferowanych zarówno odpłatnie, jak i nieodpłatnie.

Opłaty mają zastosowanie do produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych (opakowań) wymienionych w załączniku nr 6 (ich listę znajdziesz również na końcu niniejszego artykułu). Należy tutaj zwrócić uwagę, że pojemniki na posiłki nie są objęte opłatą, jeśli posiłki w nie zapakowane wymagają dalszej obróbki, np. podgrzania.

Wysokość opłaty określa Rozporządzenie w sprawie stawek opłat produktowych dla poszczególnych rodzajów opakowań. Wynosi ona:

1. 0,20 zł – w przypadku kubków na napoje, w tym ich pokrywek i wieczek;
2. 0,25 zł – w przypadku pojemników na żywność.

Opłatę produktową należy wnieść do marszałka województwa, właściwego ze względu na miejsce jej pobrania w terminie do 15 marca roku następującego po roku kalendarzowym, w którym została pobrana.

Opłata nie powinna być pobierana, w sytuacji gdy w jednostce są sprzedawane fabrycznie zapakowane produkty w opakowaniach, których dotyczy załącznik nr 6 (jak np. opakowana porcja orzeszków czy jogurtu umieszczona w pudełku zwierającym tworzywa sztuczne).

Stawka VAT a opłata za plastikowe opakowanie

Zgodnie z informacją Ministerstwa Finansów (MF) z dnia 4 stycznia 2024 roku “(…) opłata produktowa powinna zostać wliczona w cenę sprzedawanego produktu, a stawka VAT powinna odpowiadać stawce przewidzianej dla tego produktu. (…) Zatem (…) pobraną opłatę, należy wykazać ze stawką odpowiadającą temu produktowi, tj. stawką przewidzianą dla sprzedawanego towaru (napoju lub posiłku). Pobrana opłata powinna być zaewidencjonowana na kasie rejestrującej wraz z ceną np. napoju (…)”

Wyjaśnienia MF zobrazujemy przykładami:

Przykład 1.

Przedsiębiorca sprzedaje winogrona w plastikowych pojemnikach jednorazowego użytku. Obecnie na owoce istnieje “zerowy VAT”. Sprzedawca wobec tego nie doliczy VAT do opłaty od opakowania, ponieważ podstawowy sprzedawany towar połączony z opakowaniem jest objęty zerową stawką VAT. A zatem przedsiębiorca za opakowanie zainkasuje od klienta 0,25 zł, czyli tyle ile wynosi opłata produktowa od takiego opakowania.

Przykład 2

Punkt gastronomiczny sprzedaje napój, który jest opodatkowany 8% VAT. Sprzedając go w kubku z tworzywa sztucznego, powinien do opłaty za opakowanie wynoszącej 0,20 zł doliczyć także 8% VAT. Stąd opłata produktowa (za opakowanie) wyniesie 0,22 zł brutto.

Przykład 3.

Restauracja sprzedaje danie z owoców morza opodatkowane 23% VAT. Posiłek sprzedaje w opakowaniu z tworzyw sztucznych, dlatego powinna pobrać od klienta opłatę produktową w wysokości 0,25 zł + 23% VAT, w wyniku czego cena posiłku będzie powiększona o 0,31 zł.

Prowadzenie ewidencji

Przedsiębiorcy, którzy mają obowiązek pobierania opłaty produktowej, mają także obowiązek prowadzenia specjalnej ewidencji. Powinna ona zawierać:

• liczbę nabytych opakowań jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych,
• liczbę wydanych nabywcom tych opakowań (zarówno odpłatnie, jak i nieodpłatnie)

Ewidencja może być prowadzona papierowo lub elektronicznie. Jednak musi być osobna dla każdego oddziału sklepu/jednostki i przechowywana przez 5 lat.

Zakrętki przymocowane do butelek

Z dniem 1.07.2024 – wprowadzający produkty w jednorazowych opakowaniach na napoje będących pojemnikami z tworzyw sztucznych o pojemności do trzech litrów może wprowadzać do obrotu napoje w tych pojemnikach, jeżeli zakrętki i wieczka tych pojemników wykonane z tworzyw sztucznych pozostają przymocowane do nich podczas etapu zamierzonego użytkowania napoju.

Zapewnienie opakowań alternatywnych

Z dniem 1.07.2024, przedsiębiorcy prowadzący jednostki handlu detalicznego, hurtowego lub jednostki gastronomiczne mają obowiązek zapewnić dostępność opakowań alternatywnych do produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych wymienionych w załączniku nr 6, wytworzonych z materiałów innych niż tworzywa sztuczne, w tym innych niż tworzywa sztuczne ulegające biodegradacji, lub dostępności opakowań wielokrotnego użytku.

Zakaz sprzedaży plastiku

Na podstawie art.3i u.o.p zakazane jest wprowadzanie do obrotu produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych wymienionych w załączniku nr 7 (lista na końcu artykułu) oraz wyrobów wykonanych z oksydegradowalnych tworzyw sztucznych.

Obowiązek oznakowania niektórych produktów

Przedsiębiorca wprowadzający do obrotu produkty wymienione w załączniku nr 8 jest obowiązany do specjalnego oznakowania (tych opakowań lub produktów), zawierającego informacje o:

• niewłaściwych metodach wyrzucania oraz szkodliwym wpływie na środowisko naturalne tych produktów,
• obecności tworzyw sztucznych

Oznaczenie powinno być widoczne, czytelne i nieusuwalne

Obowiązek corocznego ponoszenia kosztów zagospodarowania odpadami

Przedsiębiorca wprowadzający do obrotu produkty z załącznika nr 9 jest obowiązany do ponoszenia corocznej opłaty na pokrycie kosztów:

1. zbierania odpadów powstałych z produktów tego samego rodzaju, które wprowadził do obrotu, pozostawionych w publicznych systemach zbierania odpadów, w tym na pokrycie kosztów utworzenia i utrzymania tych systemów, transportu tych odpadów i ich przetwarzania — dla produktów z sekcji I i III załącznika nr 9
2. uprzątania oraz transportu i przetwarzania odpadów powstałych z produktów tego samego rodzaju jak odpady powstałe z produktów, które wprowadził do obrotu — dla produktów z sekcji I, II oraz III załącznika nr 9/

Ponadto, przedsiębiorca wprowadzający do obrotu produkty z załącznika nr 9 powinien prowadzić, w postaci papierowej albo elektronicznej, ewidencję produktów wprowadzonych do obrotu w danym roku, zawierającą w zależności od rodzaju tych produktów odpowiednio ich masę albo liczbę. Ewidencję należy przechowywać przez 5 lat.

Obowiązek finansowania publicznych kampanii edukacyjnych

Przedsiębiorca wprowadzający do obrotu produkty wymienione w pkt. 5-9 załącznika nr 10, jest obowiązany do finansowania publicznych kampanii edukacyjnych.

Publiczne kampanie edukacyjne obejmują wszelkie działania mające na celu podnoszenie świadomości ekologicznej społeczeństwa w zakresie prawidłowego postępowania z odpadami powstałymi z produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych, w tym informowanie przy wykorzystaniu środków masowego przekazu, ulotek, broszur informacyjnych i plakatów oraz organizowanie konkursów, konferencji i akcji o charakterze informacyjno-edukacyjnym.

Publiczne kampanie edukacyjne powinny uwzględniać informowanie społeczeństwa o:

1. dostępności alternatywnych produktów wielokrotnego użytku i metod gospodarowania danymi odpadami,
2. dobrych praktykach w zakresie należytego gospodarowania odpadami;
3. wpływie zaśmiecania oraz nieodpowiedniego unieszkodliwiania odpadów powstałych z produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych na środowisko, w szczególności na środowisko morskie;
4. wpływie na sieci kanalizacyjne nieodpowiednich sposobów unieszkodliwiania odpadów

Opłatę związaną z wykonywaniem obowiązku finansowania podnoszenia świadomości ekologicznej należy wnieść do 15 marca za rok poprzedni na rachunek bankowy odpowiedniego urzędu marszałkowskiego lub przeznaczyć na odpowiednie kampanie edukacyjne — w terminie do 1 marca za rok ubiegły. Stawka opłaty na publiczne kampanie edukacyjne jest określona w art. 11b u.o.p.

Kary za uchylanie się od obowiązków

Niewykonywanie powyższych obowiązków jest obwarowane administracyjną karą pieniężną w kwocie od 500 zł do 10.000 zł. Jej wysokość określa art. 40b u.o.p i zależy ona od rodzaju przewinienia.

Akty prawne

Transpozycję dyrektywy plastikowej do polskich przepisów znajdziemy m.in. w poniższych aktach prawnych:

1. Ustawie o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej.
2. Ustawie o odpadach.
3. Ustawie o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi.
4. Rozporządzeniu Ministra Klimatu i Środowiska w sprawie stawek opłaty na pokrycie kosztów zagospodarowania odpadów powstałych z produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych oraz utworzenia i utrzymania publicznych systemów zbierania tych odpadów.
5. Rozporządzeniu Ministra Klimatu i Środowiska w sprawie stawek opłaty za produkty jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych będące opakowaniami.

Produkty podlegające ograniczeniu stosowania (załącznik nr 6)

Do produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych podlegających zmniejszaniu stosowania zalicza się:

1. kubki na napoje, w tym ich pokrywki i wieczka;
2. pojemniki na żywność, w tym pojemniki takie jak pudełka, z pokrywką lub bez, stosowane w celu umieszczania w nich żywności, która jest:
• przeznaczona do bezpośredniego spożycia, na miejscu lub na wynos,
• zazwyczaj spożywana bezpośrednio z pojemnika oraz
• gotowa do spożycia bez dalszej obróbki, takiej jak przyrządzanie, gotowanie czy podgrzewanie

– w tym pojemniki na żywność typu fast food lub na inne posiłki gotowe do bezpośredniego spożycia, z wyjątkiem pojemników na napoje, talerzy oraz paczek i owijek zawierających żywność.

Produkty objęte zakazem wprowadzania do obrotu (załącznik nr 7)

Do produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych objętych zakazem wprowadzania do obrotu zalicza się:

1. patyczki higieniczne, z wyjątkiem patyczków przeznaczonych do celów medycznych zgodnie z definicją wyrobu medycznego,
2. sztućce (widelce, noże, łyżki, pałeczki);
3. talerze;
4. słomki, z wyjątkiem słomek przeznaczonych do celów medycznych zgodnie z definicją wyrobu medycznego,
5. mieszadełka do napojów;
6. patyczki mocowane do balonów i służące do tego, aby balony się na nich opierały, w tym mechanizmy tych patyczków, z wyjątkiem balonów do użytku przemysłowego lub innych profesjonalnych zastosowań, które to balony nie są rozprowadzane wśród konsumentów;
7. pojemniki na żywność wykonane z polistyrenu ekspandowanego (czyli ze styropianu), tj. pojemniki takie jak pudełka, z pokrywką lub bez, stosowane w celu umieszczania w nich żywności,
8. pojemniki na napoje, w tym ich zakrętki i wieczka, wykonane z polistyrenu ekspandowanego;
9. kubki na napoje, w tym ich zakrętki i wieczka, wykonane z polistyrenu ekspandowanego (styropianu).

Produkty objęte wymogiem oznakowania (załącznik nr 8)

Do produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych objętych wymogiem oznakowania zalicza się:

1. podpaski higieniczne, tampony oraz aplikatory do tamponów;
2. chusteczki nawilżane, tj. uprzednio nawilżone chusteczki przeznaczone do higieny osobistej i uprzednio nawilżone chusteczki do użytku domowego;
3. wyroby tytoniowe z filtrami zawierającymi tworzywa sztuczne i filtry zawierające tworzywa sztuczne sprzedawane do używania łącznie z wyrobami tytoniowymi;
4. kubki na napoje

Produkty objęte wymogiem ponoszenia kosztów zagospodarowania odpadów (załącznik nr 9)

Sekcja I. Produkty objęte rozszerzoną odpowiedzialnością producenta w zakresie pokrywania kosztów zbierania odpadów powstałych z tych produktów z publicznych systemów zbierania odpadów, w tym kosztów infrastruktury i jej funkcjonowania, kosztów uprzątania, transportu i przetwarzania tych odpadów

Do tych produktów zalicza się:

1. pojemniki na żywność, tj. pojemniki takie jak pudełka, z pokrywką lub bez, stosowane w celu umieszczania w nich żywności, która jest:
• przeznaczona do bezpośredniego spożycia, na miejscu lub na wynos,
• zazwyczaj spożywana bezpośrednio z pojemnika oraz
• gotowa do spożycia bez dalszej obróbki, takiej jak przyrządzanie, gotowanie czy podgrzewanie

– w tym pojemniki na żywność typu fast food lub na inne posiłki gotowe do bezpośredniego spożycia, z wyjątkiem pojemników na napoje, talerzy oraz paczek i owijek zawierających żywność;

2. paczki i owijki wykonane z elastycznych materiałów zawierające żywność przeznaczoną do bezpośredniego spożycia z paczki lub owijki bez żadnej dalszej obróbki;
3. pojemniki na napoje o pojemności do trzech litrów, tj. pojemniki stosowane do przechowywania napojów, takie jak butelki na napoje, w tym ich zakrętki i wieczka, oraz wielomateriałowe opakowania na napoje, w tym ich zakrętki i wieczka, z wyłączeniem szklanych lub metalowych pojemników na napoje, których zakrętki i wieczka są wykonane z tworzyw sztucznych;
4. kubki na napoje, w tym ich pokrywki i wieczka;
5. lekkie torby na zakupy z tworzywa sztucznego w rozumieniu art. 8 pkt 15a lit. a ustawy z dnia 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi.

Sekcja II. Produkty objęte rozszerzoną odpowiedzialnością producenta w zakresie pokrywania przez producentów kosztów kampanii edukacyjnych, kosztów uprzątania odpadów powstałych z tych produktów, ich transportu i przetwarzania, a także kosztów gromadzenia danych i sprawozdawczości

Do tych produktów zalicza się:

1. chusteczki nawilżane, tj. uprzednio nawilżone chusteczki przeznaczone do higieny osobistej i uprzednio nawilżone chusteczki do użytku domowego;
2. balony, z wyjątkiem balonów do użytku przemysłowego lub innych profesjonalnych zastosowań, które to balony nie są rozprowadzane wśród konsumentów.

Sekcja III. Wyroby tytoniowe z filtrami zawierającymi tworzywa sztuczne i filtry zawierające tworzywa sztuczne sprzedawane do używania łącznie z wyrobami tytoniowymi, objęte rozszerzoną odpowiedzialnością producenta w zakresie pokrywania kosztów kampanii edukacyjnych, kosztów uprzątania odpadów powstałych z tych produktów, kosztów zbierania odpadów powstałych z tych produktów pozostawionych w publicznych systemach zbierania odpadów, w tym kosztów infrastruktury i jej funkcjonowania, kosztów transportu tych odpadów i ich przetwarzania.

Produkty objęte obowiązkiem podnoszenia świadomości ekologicznej (załącznik 10)

Do produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych objętych obowiązkiem podnoszenia świadomości ekologicznej zalicza się:

1. pojemniki na żywność – pojemniki takie jak pudełka, z pokrywką lub bez, stosowane w celu umieszczania w nich żywności, która jest:
• przeznaczona do bezpośredniego spożycia, na miejscu lub na wynos,
• zazwyczaj spożywana bezpośrednio z pojemnika oraz
• gotowa do spożycia bez dalszej obróbki, takiej jak przyrządzanie, gotowanie czy podgrzewanie

– w tym pojemniki na żywność typu fast food lub na inne posiłki gotowe do bezpośredniego spożycia, z wyjątkiem pojemników na napoje, talerzy oraz paczek i owijek zawierających żywność;

2. paczki i owijki wykonane z elastycznych materiałów zawierające żywność przeznaczoną do bezpośredniego spożycia z paczki lub owijki bez żadnej dalszej obróbki;
3. pojemniki na napoje o pojemności do trzech litrów, tj. pojemniki stosowane do przechowywania napojów, takie jak butelki na napoje, w tym ich zakrętki i wieczka, oraz wielomateriałowe opakowania na napoje, w tym ich zakrętki i wieczka, z wyłączeniem szklanych lub metalowych pojemników na napoje, których zakrętki i wieczka wykonane są z tworzyw sztucznych;
4. kubki na napoje, w tym ich zakrętki i wieczka;
5. wyroby tytoniowe z filtrami zawierającymi tworzywa sztuczne i filtry zawierające tworzywa sztuczne sprzedawane do używania łącznie z wyrobami tytoniowymi;
6. chusteczki nawilżane, tj. uprzednio nawilżone chusteczki przeznaczone do higieny osobistej i uprzednio nawilżone chusteczki do użytku domowego;
7. balony, z wyjątkiem balonów do użytku przemysłowego lub innych profesjonalnych zastosowań, które to balony nie są rozprowadzane wśród konsumentów;
8. lekkie torby na zakupy z tworzywa sztucznego w rozumieniu art. 8 pkt 15a lit. a ustawy z dnia 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi;
9. podpaski higieniczne, tampony oraz aplikatory do tamponów.