Zastanawiasz się czym jest umowa wzajemna, o której mowa w ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny? Przede wszystkim jest to jedna z powszechniejszych w obrocie cywilnym umów wzajemnie zobowiązujących obie strony umowy.
Więcej na temat cech charakterystycznych przedmiotowej umowy znajdziesz w poniższym artykule.
Definicja umowy wzajemnej została uregulowana w przepisie art. 487 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym:
Niewątpliwie przez umowę wzajemną rozumie się umowę, która jest dwustronnie zobowiązująca, w której to każda ze stron jest zobowiązania do wykonania świadczenia na rzecz drugiej. Świadczenie jednej strony jest odpowiednikiem świadczenia drugiej strony. Umowa wzajemna stanowi czynność prawną o charakterze odpłatnym.
Celem umowy wzajemnej jest doprowadzenie do obopólnej wymiany świadczeń między kontrahentami. Świadczenia te są ze sobą powiązane w taki sposób dlatego, że nieważność jednego z zobowiązań, niewykonanie lub nienależyte wykonane świadczenia jednego z kontrahentów ma wpływ na nieważność drugiego zobowiązania lub obowiązek wykonania świadczenia wzajemnego przez drugiego kontrahenta [por. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 2008 r., sygn. akt I CSK 258/08].
Co więcej w przepisie art. 488 § 1 Kodeksu cywilnego wskazuje się, że świadczenia będące przedmiotem zobowiązań z umów wzajemnych (świadczenia wzajemne) powinny być spełnione jednocześnie, chyba że z umowy, z ustawy albo z orzeczenia sądu lub decyzji innego właściwego organu wynika, iż jedna ze stron obowiązana jest do wcześniejszego świadczenia.
Przykładem umów wzajemnych są następujące umowy, tj.:
W ramach tylko przykładu wzajemność na przykładzie umowy pożyczki polega na tym, że dający pożyczkę zobowiązuje się do przeniesienia na biorącego oznaczonej kwoty pieniężnej lub rzeczy oznaczonych co do gatunku, a biorący pożyczkę zobowiązuje się do zwrotu tej samej kwoty pieniężnej lub tej samej ilości rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości.
A jeśli chcesz wiedzieć więcej na temat konstrukcji umowy przedwstępnej o pracę oraz jakie są jej najważniejsze elementy, o tym przejdź do tego artykułu.
Przepis art. 490 Kodeksu cywilnego stanowi, że:
Powyższy przepis stanowi niejako ochronę interesu tej strony umowy, która zgodnie z treścią umowy zobowiązana jest do wcześniejszego świadczenia. Pojęcia złego stanu majątkowego dotyczy zarówno świadczeń pieniężnych jak i niepieniężnych. Dotyczy to takiego stanu majątku dłużnika, który powoduje wątpliwości czy będzie on mógł spełnić konkretne świadczenie wzajemne.
Dodatkowo w literaturze ugruntowany jest pogląd, zgodnie z którym:
Należy jednak wziąć pod uwagę sytuację, gdy dłużnik popada w zwłokę ze spełnieniem świadczenia wzajemnego, wówczas wierzyciel, który spełnił swoje świadczenie, może podjąć czynności doprowadzające do wyegzekwowania świadczenia na swoją rzecz. Wynika to z przepisu art. 491 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym:
Na podstawie komentowanego przepisu można żądać spełnienia świadczenia oraz naprawienia szkody, jaka wynikła ze zwłoki. Dodatkowo można również odstąpić od umowy i domagać się naprawienia szkody, która wynikła z niewykonania umowy.
Bezskuteczny upływ terminu do wykonania świadczenia uzasadniać będzie odstąpienie od umowy. Jeśli w wyznaczonym dodatkowym terminie dłużnik spełni swoje świadczenie, uprawnienie wierzyciela do odstąpienia nie powstanie. Słusznie w literaturze przedmiotu wskazuje się, że zgodnie z przepisem art. 491 § 1 Kodeksu cywilnego jeżeli jedna ze stron dopuszcza się zwłoki w wykonaniu zobowiązania z umowy wzajemnej, druga strona może:
Z kolei przesłankami odstąpienia od umowy na podstawie są:
Jeżeli uprawnienie do odstąpienia od umowy wzajemnej zostało zastrzeżone na wypadek niewykonania zobowiązania w terminie ściśle określonym, strona uprawniona może w razie zwłoki drugiej strony odstąpić od umowy bez wyznaczenia terminu dodatkowego. To samo dotyczy wypadku, gdy wykonanie zobowiązania przez jedną ze stron po terminie nie miałoby dla drugiej strony znaczenia ze względu na właściwości zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez nią cel umowy, wiadomy stronie będącej w zwłoce [por. 491 Kodeksu cywilnego].
Przepis ten stanowi wyjątek od ustawowej zasady, zgodnie z którą jeżeli jedna ze stron dopuszcza się zwłoki w wykonaniu zobowiązania z umowy wzajemnej, druga strona może odstąpić od umowy dopiero wtedy, gdy wyznaczy stronie będącej w zwłoce odpowiedni dodatkowy termin do wykonania z zagrożeniem, iż w razie bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu będzie uprawniona do odstąpienia od umowy. Tym samym dla skutecznego odstąpienia od umowy nie jest wymagane ani wyznaczenie dodatkowego terminu na spełnienie świadczenia, ani ostrzeżenie o ewentualnym odstąpieniu od umowy.
Regulacja ta znajduje zastosowanie w następujących sytuacjach, tj. gdy:
Każdy z ww. przypadków pociąga za sobą możliwość odstąpienia od umowy skierowanego do strony pozostającej w zwłoce.
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 października 2022 r., sygn. akt I CSK 1585/22
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 5 stycznia 2022 r., sygn. akt VII AGa 698/20
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 30 września 2020 r., sygn. akt I AGa 141/19
Głównym skutkiem odstąpienia od umowy wzajemnej jest zwrot drugiej stronie wszystkiego tego, co strona odstępujące od niej otrzymała. Zgodnie z przepisem art. 494 § 1 Kodeksu cywilnego Strona, która odstępuje od umowy wzajemnej, obowiązana jest zwrócić drugiej stronie wszystko, co otrzymała od niej na mocy umowy, a druga strona obowiązana jest to przyjąć. Strona, która odstępuje od umowy, może żądać nie tylko zwrotu tego, co świadczyła, lecz również na zasadach ogólnych naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania.
Przede wszystkim z powyższej regulacji wynika, że roszczenie o naprawienie szkody dotyczy wszelkich szkód powstałych w wyniku braku skutecznej realizacji zobowiązania. Co należy zrobić ustalając wysokość takiego roszczenia ? Przede wszystkim należy pomniejszyć odszkodowanie o wartość świadczenia zwróconego przez dłużnika.
Stronie odstępującej od umowy wzajemnej, przysługują dwa osobne roszczenia, tj.:
W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 marca 2004 r., sygn. akt II CK 62/03 wskazano, iż:
O tym czym jest umowa zawarta na odległość, w jakich przypadkach można od niej odstąpić oraz kiedy nie można dokonać czynności odstąpienia od umowy dowiesz się z tego artykułu.
Niewątpliwie każda umowa dwustronnie zobowiązująca jest umową wzajemną. Jednakże, co szczególnie istotne, wzajemny charakter umowy polega na tym, że każda ze stron jest jednocześnie i wierzycielem i dłużnikiem.
Jeśli chcesz wiedzieć więcej na temat zasady swobody umów, to przejdź do tego artykułu.
Zachęcamy do komentowania naszych artykułów. Wyraź swoje zdanie i włącz się w dyskusje z innymi czytelnikami. Na indywidualne pytania (z zakresu podatków i księgowości) użytkowników ifirma.pl odpowiadamy przez e-mail, czat lub telefon – skontaktuj się z nami.
Administratorem Twoich danych osobowych jest IFIRMA S.A. z siedzibą we Wrocławiu. Dodając komentarz na blogu, przekazujesz nam swoje dane: imię i nazwisko, adres e-mail oraz treść komentarza. W systemie odnotowywany jest także adres IP, z wykorzystaniem którego dodałeś komentarz. Dane zostają zapisane w bazie systemu WordPress. Twoje dane są przetwarzane na podstawie Twojej zgody, wynikającej z dodania komentarza. Dane są przetwarzane w celu opublikowania komentarza na blogu, jak również w celu obrony lub dochodzenia roszczeń. Dane w bazie systemu WordPress są w niej przechowywane przez okres funkcjonowania bloga. O szczegółach przetwarzania danych przez IFIRMA S.A dowiesz się ze strony polityki prywatności serwisu ifirma.pl.
Zrób to za darmo z programem IFIRMA!