Egzekucja udziałów w spółce z o.o. – czy jest możliwa?

Egzekucja udziałów w spółce z o.o. - omówione zagadnienia

Udział spółki z o.o. jako przedmiot egzekucji sądowej

Przedmiotem egzekucji może być udział w spółce z o.o. jako prawo majątkowe, które reguluje:

ustawa z dnia 17 listopada 1964 roku – Kodeks postępowania cywilnego;
ustawa z dnia 15 września 2000 roku – Kodeks spółek handlowych.

Udział w spółce z o.o. jest niczym innym jak prawem majątkowym, dlatego też komornik, zajmując udział wspólnika spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, zobowiązany będzie do:

zawiadomienia spółki z ograniczoną odpowiedzialnością o zajęciu;
zgłoszenia zajęcia udziału wspólnika spółki z o.o. sądowi rejestrowemu (KRS).

Komornik, dokonując zajęcia udziału w trybie przepisu art. 910 KPC, zobowiązany jest do podjęcia następujących czynności, tj.:

zawiadomienia dłużnika, że nie wolno mu rozporządzać, obciążać ani realizować zajętego prawa, jak również nie wolno mu pobierać żadnego świadczenia przysługującego z zajętego prawa;
powiadomienia o charakterze egzekwowanych świadczeń osoby, która z zajętego prawa jest obciążona obowiązkiem względem dłużnika;
zawiadomienia osoby, która z zajętego prawa jest obciążona obowiązkiem względem dłużnika, by nie realizowała tego obowiązku, a wynikające z prawa świadczenia pieniężne uiszczała komornikowi lub na rachunek depozytowy Ministra Finansów;
wezwania osoby, która z zajętego prawa jest obciążona obowiązkiem względem dłużnika, by w terminie tygodnia złożyła oświadczenie, czy inne osoby roszczą sobie pretensje do zajęcia prawa, czy i w jakim sądzie lub przed jakim organem toczy się lub toczyła się sprawa o zajęte prawo, jak również, czy oraz o jakie roszczenie skierowana jest egzekucja do zajętego prawa;
wezwania osoby, która z zajętego prawa jest obciążona obowiązkiem względem dłużnika, aby w razie zbiegu egzekucji sądowej i administracyjnej, w przypadku gdy świadczenie nie wystarcza na pokrycie wszystkich egzekwowanych należności, uiszczała je na rzecz:
- sądowego albo administracyjnego organu egzekucyjnego, który pierwszy dokonał zajęcia, a w razie niemożności ustalenia tego pierwszeństwa — na rzecz organu, który dokonał zajęcia na poczet należności w wyższej kwocie,
- sądowego organu egzekucyjnego, jeżeli egzekucja dotyczy świadczeń alimentacyjnych, rentowych lub innych świadczeń powtarzających się albo świadczenia pieniężnego w walucie obcej;
niezwłocznego zawiadomienia o zbiegu egzekucji właściwych organów egzekucyjnych ze wskazaniem daty doręczenia zawiadomień o zajęciach dokonanych przez te organy i wysokości należności, na poczet których zostały one dokonane oraz charakteru egzekwowanych świadczeń.

Należy pamiętać, że prawo majątkowe jest zajęte z chwilą doręczenia zawiadomienia o zajęciu albo spółce z o.o., albo dłużnikowi (osobie, której udziały są przedmiotem egzekucji). Za moment zajęcia udziału spółki z o.o. uznaje się chwilę, w której pierwszy z nich otrzyma zawiadomienie.

Wierzyciel udziału w spółce z o.o.

Wierzycielem, który dochodzi zaspokojenia z udziału w spółce z o.o., może być osoba trzecia, inny wspólnik tej spółki, a także sama spółka.

Z mocy zajęcia wierzyciel może:

wykonywać wszelkie uprawnienia majątkowe dłużnika wynikające z zajętego prawa, które są niezbędne do zaspokojenia wierzyciela w drodze egzekucji, może również podejmować wszelkie działania, które są niezbędne do zachowania prawa [por. art. 910(2) § 1 KSH];
wykonywać wszelkie uprawnienia o charakterze majątkowym wynikające z zajętego prawa majątkowego, czyli udziału, które są niezbędne do zaspokojenia wierzyciela w drodze egzekucji (przykładowo może pobierać dywidendę, części należnej z tytułu podziału majątku spółki czy też uczestniczyć w podziale majątku spółki z o.o. w likwidacji).

Wierzyciel nie może jednak wykonywać uprawnień do uczestnictwa w zgromadzeniu wspólników i do głosowania nad uchwałami podejmowanymi przez wspólników [por. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 14 września 2005 r., sygn. akt III CZP 57/05].

Chcesz wiedzieć, kiedy możliwe jest wyłączenie wspólnika ze spółki z o.o. i jak sporządzić ewentualny pozew? Jeśli tak, to przejdź tutaj i pobierz wzór pozwu za darmo.

Zakres zajęcia udziału w spółce z o.o.

Zajęcie prawa obejmuje również wszelkie wierzytelności i roszczenia przysługujące dłużnikowi z tytułu zajętego prawa, nawet jeżeli powstały po zajęciu [por. art. 911(4) KPC].

Z powyższej regulacji wynika to, że poza zajęciem samego udziału (czyli prawa majątkowego) zajęte jest wszystko to, co z tego udziału (prawa) przypada dłużnikowi, przykładowo:

zwrot dopłat [por. art. 179 KSH];
udział w zysku wynikającym z rocznego sprawozdania finansowego [por. art. 191 KSH];
prawo do dywidendy [por. art. 193 KSH];
podział majątku spółki z o.o. w likwidacji [por. art. 286 KSH].

Sprzedaż udziału w spółce z o.o. – krok po kroku

Sprzedaż udziału to jedna z możliwości wierzyciela wobec wspólnika-dłużnika i zazwyczaj dochodzi do niej, gdy wierzyciel nie może uzyskać z zajętego udziału (prawa majątkowego) kwoty, którą dłużnik był mu winny.

Taka sprzedaż może zostać przeprowadzona na podstawie dwóch trybów:

na podstawie przepisów KSH [por. art. 185 KSH];
na podstawie przepisów KPC.

Tryb z Kodeksu spółek handlowych

Wybór trybu zależy od komornika, który w pierwszej kolejności zobowiązany jest do przeanalizowania umowy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, albowiem niekiedy może zdarzyć się, że umowa spółki z o.o. będzie przewidywać pewne ograniczenia w zakresie zbycia udziału. Przede wszystkim z zapisów jej umowy może wynikać konieczność na przykład uzyskania zgody spółki do zbycia udziału, o czym mowa w przepisie art. 182 § 1 KSH. Regulacja ta stanowi dokładnie, że Zbycie udziału, jego części lub ułamkowej części udziału oraz zastawienie udziału umowa spółki może uzależnić od zgody spółki albo w inny sposób ograniczyć.

Jeśli taki zapis istnieje też w umowie spółki, to zastosowanie będzie mieć tryb wynikający z Kodeksu spółek handlowych, a przede wszystkim przepis art. 185 KSH. Tym samym należy zapamiętać, że:

jeśli w drodze egzekucji ma nastąpić sprzedaż udziału, którego zbycie umowa spółki uzależnia od zgody spółki lub w inny sposób ogranicza, spółka ma prawo przedstawić osobę, która nabędzie udział za cenę, jaką określi sąd rejestrowy po zasięgnięciu, w miarę potrzeby, opinii biegłego;
spółka powinna wówczas, w terminie 2 tygodni od dnia zawiadomienia jej przez sąd rejestrowy o zarządzeniu sprzedaży, zgłosić wniosek o przeprowadzenie w tym trybie wyceny udziału;
jeśli zaś w terminie 2 tygodni od dnia zawiadomienia spółki o ustaleniu ceny nabycia spółka uchybi ww. czynności albo osoba wskazana przez spółkę nie wpłaci komornikowi sądowemu ustalonej ceny, udziały będą sprzedane w trybie przewidzianym w przepisach egzekucyjnych, czyli KPC.

Tryb z Kodeksu postępowania cywilnego

Tryb sprzedaży udziałów zgodnie z przepisami KPC następuje zatem:

w przypadku gdy w terminie 2 tygodni od dnia zawiadomienia spółki o ustaleniu ceny nabycia spółka uchybi ww. czynności albo osoba wskazana przez spółkę nie wpłaci komornikowi sądowemu ustalonej ceny;
w przypadku gdy umowa spółki nie zawiera żadnych ograniczeń w sprzedaży udziału.

Komornik wówczas będzie zobowiązany do:

powołania biegłego do oszacowania zajętego udziału (wycena biegłego nie jest potrzebna, jeżeli strony zgodnie ustaliły wartość zajętego prawa albo jeżeli w okresie trzech miesięcy przed dokonaniem zajęcia prawo było oszacowane dla celów obrotu rynkowego lub w drodze umowy ustalono jego wartość dla potrzeb takiego obrotu, wówczas za wartość prawa przyjmuje się wartość ustaloną zgodnie przez strony albo we wcześniejszej umowie lub oszacowaniu);
sporządzić na żądanie wierzyciela opis zajętego prawa majątkowego, a opis ten powinien zawierać:
- rodzaj zajętego prawa;
- oznaczenie osób uprawnionych i rodzaj przysługujących im uprawnień albo stwierdzenie o braku informacji o ich istnieniu;
- oznaczenie osób zobowiązanych (jeżeli są) i rodzaj ciążących na nich obowiązków;
- w razie istnienia sporu co do treści prawa lub rodzaju przysługujących uprawnień, rodzaj sporu, osoby dochodzące roszczeń oraz oznaczenie sądu lub innego organu, przed którym spór się toczy.
WAŻNE — wycena udziałów powinna uwzględniać stan majątku spółki z o.o. i jej sytuację finansową, aby wartość udziału odpowiadała faktycznej wartości udziału, a przy tym nie należy jej pomniejszać o długi, które spoczywają na wspólniku wobec spółki z o.o.

Sprzedaż w trybie KPC następuje na podstawie przepisu art. 911(7) KPC, zgodnie z którym:
- komornik może sprzedać zajęte prawo z wolnej ręki po cenie nie niższej niż 75% ceny oszacowania;
- sprzedaż ta nie może nastąpić wcześniej niż czternastego dnia od oszacowania;
- na wniosek dłużnika, za zgodą wierzyciela, sprzedaż może nastąpić bez oszacowania prawa;
- sprzedaż za wskazaną przez dłużnika cenę może nastąpić, gdy nie naruszyło to interesów wierzycieli;
- dłużnik winien wówczas wskazać cenę minimalną, poniżej której sprzedaż nie może być dokonana;
- dłużnik może wskazać osobę nabywcy albo też wskazać kilka osób uprawnionych do nabycia oraz kolejność, w jakiej prawo nabycia będzie im przysługiwało;
- jeżeli sprzedaż nie dojdzie do skutku w terminie tygodnia od dnia, w którym wierzyciel wyraził zgodę na sprzedaż, komornik sprzedaje zajęte prawo w drodze licytacji, chyba że wierzyciel wyrazi zgodę na ponowną sprzedaż z wolnej ręki;
- do sprzedaży udziału w drodze licytacji stosuje się odpowiednio przepisy o sprzedaży licytacyjnej w egzekucji z ruchomości;
- wówczas w obwieszczeniu o licytacji komornik określa czas, miejsce, przedmiot oraz warunki licytacji, sumę oszacowania i cenę wywołania (jako że przedmiotem licytacji jest udział spółki z o.o., to miejscem licytacji powinna być siedziba spółki z ograniczoną odpowiedzialnością).
Podsumowanie

Po raz kolejny praktyka pokazuje, że umowa spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jest nie tylko jedną z najważniejszych czynności podczas zakładania spółki z o.o., ale niekiedy również formą ochrony na wypadek różnych okoliczności, które mogą się przytrafić w trakcie prowadzenia spółki. Taką okolicznością są długi wspólnika-dłużnika, którego udziały z tytułu jakichkolwiek zobowiązań mogą zostać zajęte przez komornika. Aby nie dopuścić do sprzedaży na podstawie przepisów ogólnych z KPC, komornik może dokonać sprzedaży udziałów (po uprzednim przeanalizowaniu umowy spółki) wśród np. innych wspólników spółki albo wybranej przez tę spółkę osoby. W taki sposób wspólnicy spółki chronią się przed wstąpieniem do spółki osoby trzeciej.

A jeśli chcesz dowiedzieć się, jakie obowiązki spoczywają na pracodawcy przy zajęciu komorniczym wynagrodzenia pracownika, to przeczytaj ten artykuł.