Interpelacja poselska – Pomoc państwa w prowadzeniu działalności gospodarczej

Poniższy artykuł stanowi odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Gospodarki Rafała Baniaka na interpelację nr 15272 posła Henryka Siedlaczka w sprawie trudności w prowadzeniu samodzielnej działalności gospodarczej na niewielką skalę. W skierowanej do ministerstwa interpelacji, stwierdzono, że zakładanie działalności gospodarczej na niewielką skalę w obecnym stanie prawnym jest nieopłacalne, gdyż często koszty prowadzenia działalności gospodarczej są równe osiąganym przychodom, lub nawet przewyższają je. Zadano również pytania, czy planowane jest wprowadzenie zmian prawnych ułatwiających indywidualnym podmiotom prowadzenie działalności oraz czy możliwe jest obniżenie obowiązujących składek i opłat. Ministerstwo Finansów wydało pismo, w którym przedstawiło obecne mechanizmy, które zachęcają tzw. małe podmioty do założenia własnej działalności.

Progresywna skala podatku dochodowego

Podatnicy uzyskujący dochody z działalności gospodarczej opłacają podatek dochodowy na ogólnych zasadach, tj. według progresywnej skali podatkowej albo według 19-procentowej stawki podatku, jeżeli podatnik wybierze taki sposób opodatkowania (art. 9a ustawy). Ustawą z dnia 16 listopada 2006 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 217, poz. 1588, z późn. zm.) z mocą obowiązującą od dnia 1 stycznia 2009 r. wprowadzono progresywną skalę podatkową ze stawkami 18% i 32%, z jednym progiem podatkowym w wysokości 85 528 zł oraz kwotą zmniejszającą podatek w wysokości 556,02 zł. Oznacza to, że od dochodu w wysokości nieprzekraczającej kwoty 85 528 zł podatnik będzie opłacał podatek według 18-procentowej stawki podatkowej, natomiast powyżej tej kwoty – według 32-procentowej stawki.

Preferencje podatkowe

Obowiązujące przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych przewidują określone preferencje podatkowe dla podatników prowadzących działalność gospodarczą, w tym rozpoczynających prowadzenie tej działalności oraz dla tzw. małych podatników. Podatnicy, którzy rozpoczynają prowadzenie działalności gospodarczej, oraz mali podatnicy (podatnicy, u których wartość przychodu ze sprzedaży wraz z kwotą należnego podatku od towarów i usług nie przekroczyła w poprzednim roku podatkowym wyrażonej w złotych kwoty odpowiadającej równowartości 1 200 000 euro) mogą korzystać z:

– kwartalnego sposobu wpłacania zaliczek na podatek dochodowy, – jednorazowej amortyzacji.

Kwartalny sposób wpłacania zaliczek jest odstępstwem od ogólnej zasady obowiązku wpłaty zaliczek miesięcznych. Podatnicy, którzy wybrali ten preferencyjny sposób wpłaty zaliczek, mają obowiązek zawiadomić, w formie pisemnej, właściwego naczelnika urzędu skarbowego o takim wyborze. Zawiadomienie to dotyczy również następnych lat podatkowych, chyba że podatnik złoży zawiadomienie o rezygnacji z kwartalnego sposobu wpłaty zaliczek.

Jednorazowa amortyzacja polega na możliwości zaliczenia do kosztów podatkowych dokonywanych jednorazowo odpisów amortyzacyjnych od wartości początkowej środków trwałych z grup 3-8 Klasyfikacji Środków Trwałych, z wyłączeniem samochodów osobowych, w roku podatkowym, w którym środki te zostały wprowadzone do ewidencji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych, do wysokości nieprzekraczającej w roku podatkowym równowartości kwoty 50 000 euro łącznej wartości tych odpisów amortyzacyjnych.

Ustawą z dnia 5 marca 2009 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz. U. z 2009 r. Nr 69, poz. 587) podwyższono w latach 2009-2010 limit kwoty jednorazowej amortyzacji z 50 000 do 100 000 euro. Z prawa tego mogą korzystać w dalszym ciągu mali podatnicy oraz podatnicy rozpoczynający w tych latach prowadzenie działalności. Dodatkowo ustawa wprowadziła dla podatników rozpoczynających prowadzenie działalności w roku 2008 lub 2009 możliwość dokonywania jednorazowych odpisów amortyzacyjnych, także w roku podatkowym następującym bezpośrednio po roku, w którym rozpoczęli jej prowadzenie.

Powyższą ustawą umożliwiono także podatnikom wybór sposobu zaliczenia kosztów prac rozwojowych do kosztów podatkowych, co powinno przyczynić się do istotnego wsparcia prorozwojowego. Mianowicie podatnicy mogą zaliczyć koszty z tego tytułu do kosztów podatkowych w miesiącu, w którym zostały poniesione, albo począwszy od tego miesiąca w równych częściach w okresie nie dłuższym niż 12 miesięcy, albo jednorazowo w roku podatkowym po ich zakończeniu, albo poprzez odpisy amortyzacyjne od wartości niematerialnej i prawnej, jeżeli podejmą decyzję o ich amortyzacji.

Ulga na nowe technologie

Przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych przewidują także tzw. ulgę na nowe technologie (z ulgi tej nie może korzystać podmiot prowadzący działalność na terenie specjalnej strefy ekonomicznej). Ulga ta polega na możliwości odliczenia od podstawy opodatkowania wydatków poniesionych na nabycie nowych technologii, z tym że odliczenie nie może przekroczyć 50% tych wydatków. Za nowe technologie uważa się wiedzę technologiczną w postaci wartości niematerialnych i prawnych, w szczególności wyniki badań i prac rozwojowych, która umożliwia wytwarzanie nowych lub udoskonalonych wyrobów lub usług i która nie jest stosowana na świecie przez okres dłuższy niż ostatnich 5 lat, co potwierdza opinia niezależnej od podatnika jednostki naukowej w rozumieniu ustawy z dnia 8 października 2004 r. o zasadach finansowania nauki (Dz. U. z 2008 r. Nr 169, poz. 1049).

Kredyt podatkowy

Ponadto podatnicy rozpoczynający po raz pierwszy prowadzenie działalności gospodarczej mają możliwość skorzystania z kredytu podatkowego. Polega on na tym, że podatnik, po spełnieniu określonych warunków będzie zwolniony przez jeden rok z obowiązku wpłacania zaliczek na podatek dochodowy. „Spłata” kredytu podatkowego polega na doliczeniu 20% dochodu z pozarolniczej działalności gospodarczej, osiągniętego w roku podatkowym, w którym korzystali ze zwolnienia, do dochodu z tego źródła wykazanego w zeznaniach rocznych składanych za 5 kolejnych lat podatkowych.

Zmiany ułatwiające prowadzenie działalności gospodarczej

Ustawą z dnia 6 listopada 2008 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 209, poz. 1316, z późn. zm.) wprowadzone zostały liczne zmiany w przepisach podatkowych, których celem było między innymi ułatwienie prowadzenia działalności gospodarczej. Do najistotniejszych z tych zmian należy zaliczyć: – zrównanie w skutkach podatkowych kredytów (pożyczek) waloryzowanych kursem waluty obcej z kredytami (pożyczkami) udzielanymi w walucie obcej, przy których występują różnice kursowe uznawane za koszt lub przychód podatkowy, – uznanie za koszty podatkowe poniesionych kosztów zaniechanych inwestycji, które będą potrącane w dacie zbycia inwestycji lub ich likwidacji (dotychczas wydatki z tego tytułu były wprost wyłączone z kosztów podatkowych), – zmniejszenie wysokości tzw. odsetek amortyzacyjnych poprzez zrównanie ich ze stawką odsetek za zwłokę od zaległości podatkowych oraz umożliwienie dokonywania odpisów amortyzacyjnych od ujawnionych wartości niematerialnych i prawnych, – możliwość zaliczenia do kosztów podatkowych kosztów wynagrodzeń oraz składek na ubezpieczenia społeczne w ujęciu memoriałowym pod warunkiem ich wypłaty (opłaty) w terminach wynikających z odrębnych przepisów, – uznanie za koszt podatkowy kosztów wytworzenia lub ceny nabycia produktów spożywczych przekazanych na rzecz organizacji pożytku publicznego, z przeznaczeniem wyłącznie na cele działalności charytatywnej prowadzonej przez te organizacje.

Przedsiębiorcy, na mocy ustawy z dnia 1 lipca 2009 r. o łagodzeniu skutków kryzysu ekonomicznego dla pracowników i przedsiębiorców (Dz. U. Nr 125, poz. 1035), z dniem 22 sierpnia 2009 r. uzyskali również możliwość zaliczania do kosztów podatkowych wpłat na fundusz szkoleniowy.

Zwolnienie z opodatkowania środków przyznanych dla osoby bezrobotnej rozpoczynającej działalność gospodarczą. Dodatkowo ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych w art. 21 ust. 1 pkt 121 przewiduje podatkowy instrument adresowany do osób bezrobotnych uruchamiających własną działalność gospodarczą, polegający na zwolnieniu z opodatkowania jednorazowych środków przyznanych bezrobotnemu na podjęcie działalności, o których mowa w art. 46 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. Nr 99, poz. 1001, z późn. zm.).

Zryczałtowany podatek dochodowy

Niezależnie od powyższego podatnicy będący osobami fizycznymi, prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą, mogą również wybrać jedną ze zryczałtowanych form opodatkowania, tj. ryczałt od przychodów ewidencjonowanych lub kartę podatkową. Wówczas mają zastosowanie przepisy ustawy z dnia 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (Dz. U. Nr 144, poz. 930, z późn. zm.).

Opodatkowaniu ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych podlegają m.in. przychody z działalności gospodarczej, w tym również gdy działalność ta jest prowadzona w formie spółki cywilnej osób fizycznych lub spółki jawnej osób fizycznych. Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych mogą opłacać podatnicy rozpoczynający prowadzenie działalności gospodarczej oraz podatnicy, którzy w roku poprzedzającym rok podatkowy uzyskali przychody z tej działalności w wysokości nieprzekraczającej 150 000 euro.

Podstawę opodatkowania stanowi przychód bez pomniejszania o koszty jego uzyskania. Przychód pomniejsza się o zapłacone składki na ubezpieczenia społeczne. Stawki ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych wynoszą np.:

– 8,5% od przychodów m.in. z działalności usługowej, w tym od przychodów z działalności gastronomicznej w zakresie sprzedaży napojów o zawartości alkoholu powyżej 1,5%, – 5,5% od przychodów m.in. z działalności wytwórczej i budowlanej, – 3% od przychodów m.in. z działalności usługowej w zakresie handlu oraz z działalności gastronomicznej, z wyjątkiem przychodów ze sprzedaży napojów o zawartości powyżej 1,5% alkoholu.

Podatek ulega obniżeniu o kwotę opłaconej przez podatnika składki na ubezpieczenie zdrowotne. Podatnicy, którzy wybrali opodatkowanie ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych, mogą również korzystać z kredytu podatkowego, który „spłacają”, uiszczając należny podatek za rok objęty zwolnieniem w 5 kolejnych latach podatkowych następujących bezpośrednio po roku, w którym korzystali ze zwolnienia, w wysokości 20% tego podatku. Podkreślenia wymaga, iż podatnicy mogą skorzystać z kredytu podatkowego po spełnieniu określonych w ustawie warunków. Podatnicy, których przychody z działalności prowadzonej samodzielnie albo przychody spółki w roku poprzedzającym rok podatkowy nie przekroczyły kwoty stanowiącej równowartość 25 000 euro, mogą wybrać kwartalny sposób opłacania ryczałtu.

Karta podatkowa

Karta podatkowa to najprostsza forma opodatkowania dochodów z działalności gospodarczej, którą mogą wybrać podatnicy prowadzący wymienione w ustawie rodzaje działalności, przy spełnieniu określonych warunków. Tę formę opodatkowania mogą wybrać również, po spełnieniu ustawowych warunków, podatnicy prowadzący wskazane w ustawie rodzaje działalności gospodarczej w formie spółki cywilnej. Opodatkowanie w formie karty podatkowej następuje na wniosek podatnika. Podatnicy opodatkowani w formie karty podatkowej są zwolnieni od obowiązku prowadzenia ksiąg, składania zeznań podatkowych oraz wpłacania zaliczek na podatek dochodowy.

Stawki karty podatkowej określone są kwotowo, a ich wysokość uzależniona jest między innymi od:

– rodzaju i zakresu prowadzonej działalności, – liczby zatrudnionych pracowników, – liczby mieszkańców miejscowości, w której jest prowadzona działalność gospodarcza.

Wysokość podatku dochodowego w formie karty podatkowej ustalana jest w drodze decyzji naczelnika urzędu skarbowego odrębnie na każdy rok podatkowy.

Przedstawione powyżej przykłady instrumentów prawnych, które na gruncie przepisów podatkowych stanowią swoiste preferencje dla podatników prowadzących działalność gospodarczą, w tym rozpoczynających prowadzenie tej działalności, oraz małych podatników, mogą pośrednio stanowić formę zachęty dla tzw. małych podmiotów do założenia własnej działalności.

Składki na ubezpieczenie społeczne

Kwestia obowiązku ubezpieczenia społecznego została uregulowana przepisami ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585, z późn. zm.). Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 5 w związku z art. 13 pkt 4 cytowanej ustawy osoby prowadzące pozarolniczą działalność (w tym gospodarczą) podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym i spoczywa na nich obowiązek opłacania składek na te ubezpieczenia w okresie od dnia rozpoczęcia do dnia zakończenia prowadzenia tej działalności (z wyłączeniem okresów, na które została zawieszona działalność na podstawie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej). Podstawę wymiaru składek dla tych osób stanowi zadeklarowana kwota, która nie może być mniejsza niż 60% przeciętnego wynagrodzenia przyjmowanego corocznie do ustalenia rocznego ograniczenia kwoty podstawy wymiaru składek. Oznacza to, że podstawę wymiaru składek w tej wysokości mogą zadeklarować również przedsiębiorcy, którzy z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej osiągają znacznie, nawet wielokrotnie, wyższe przychody.

Zdecydowana większość osób prowadzących działalność gospodarczą deklaruje niezależnie od faktycznych dochodów minimalną ustawowo dopuszczoną kwotę podstawy wymiaru składek dla celów ubezpieczeń społecznych, która została skalkulowana na tym poziomie, aby zagwarantować możliwość otrzymania odpowiedniej wysokości przyszłych świadczeń – nie niższych niż najniższe dofinansowywane przez budżet państwa. Zasady takie obowiązują od ponad 20 lat.

Kwota podstawy wymiaru składek rzutuje nie tylko na wysokość obliczanych od tych kwot emerytur, ale również rent, zasiłków chorobowych i macierzyńskich, świadczeń rehabilitacyjnych oraz rent rodzinnych. W rezultacie w ostatnich kilku latach przeciętne świadczenia z systemu ubezpieczeń społecznych (emerytury i renty) w przypadku osób prowadzących działalność gospodarczą wynosiły od ok. 200 zł do ok. 400 zł mniej niż w przypadku innych ubezpieczonych. Niemal 54% osób prowadzących działalność gospodarczą pobiera emeryturę lub rentę w wysokości poniżej 800 zł. Podejmowane próby wprowadzenia zróżnicowania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne osób prowadzących działalność gospodarczą stosownie do osiąganych z niej przychodów nie przyniosły rozwiązania, gdyż brak jest obiektywnej formuły badania wysokości faktycznych przychodów osiąganych przez te osoby z prowadzonej przez nie działalności.

Składki na Fundusz Pracy

W kwestii obowiązkowej składki na Fundusz Pracy, jako kosztu ponoszonego przez osobę prowadzącą działalność gospodarczą, pragnę podkreślić, że wysokość tej składki określa ustawa budżetowa. Wynosi ona, niezmiennie od kilku lat, 2,45% i jest ustalana od kwot stanowiących podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe, wynoszących w odniesieniu do osób prowadzących działalność gospodarczą – zgodnie z art. 18 ust. 8 cytowanej na wstępie ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych – zadeklarowaną kwotę, nie niższą jednak niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek.

Realizacja obowiązku opłacania składki na Fundusz Pracy na poziomie 2,45% zapewnia podmiotowi gospodarczemu otrzymywanie – po zaprzestaniu wykonywania działalności gospodarczej – świadczeń określonych w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, do zasiłku dla bezrobotnych włącznie.

W przedstawionej sytuacji w najbliższym czasie nie jest przewidziane obniżenie wysokości obowiązkowych składek na ubezpieczenia społeczne ani na Fundusz Pracy.