Kara grzywny – czym jest i za co można ją dostać?

O tym czym jest kara grzywny i kiedy można zostać ona nałożona, przeczytasz w niniejszym artykule

Kara grzywny a przepisy prawa karnego

Kara grzywny orzekana jest za:

• przestępstwa;
• przestępstwa skarbowe;
• wykroczenia;
• wykroczenia skarbowe.

Zgodnie z przepisem art. 33 Kodeksu karnego:

• Grzywnę wymierza się w stawkach dziennych, określając liczbę stawek oraz wysokość jednej stawki; jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, najniższa liczba stawek wynosi 10, zaś najwyższa 540 [por. §1];
• Sąd może wymierzyć grzywnę także obok kary pozbawienia wolności wymienionej w art. 32 pkt 3, jeżeli sprawca dopuścił się czynu w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub gdy korzyść majątkową osiągnął [por. §2];
• Ustalając stawkę dzienną, sąd bierze pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe; stawka dzienna nie może być niższa od 10 złotych, ani też przekraczać 2000 złotych [por. §3].

W kodeksie karnym wyróżnia się dwa rodzaje grzywny:

• grzywnę samoistną, która może być orzeczona w przypadku:
• gdy jest przewidziana w sankcji za dane przestępstwo (zazwyczaj w alternatywie z karą ograniczenia wolności i pozbawienia wolności);
• na podstawie art. 37a § 1 Kodeksu karnego [jeżeli przestępstwo jest zagrożone tylko karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 8 lat, a wymierzona za nie kara pozbawienia wolności nie byłaby surowsza od roku, sąd może zamiast tej kary orzec karę ograniczenia wolności nie niższą od 3 miesięcy albo grzywnę nie niższą od 100 stawek dziennych, jeżeli równocześnie orzeka środek karny, środek kompensacyjny lub przepadek];
• gdy sąd stosuje nadzwyczajne złagodzenie kary [art. 60 § 6 Kodeksu karnego];
• jako kara zamienna na podstawie art. 75a § 1 Kodeksu karnego;
• grzywnę kumulatywną, która może zostać orzeczona w przypadku gdy:
• sąd może wymierzyć grzywnę obok kary pozbawienia wolności, jeżeli sprawca dopuścił się czynu w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub gdy korzyść taką osiągnął. Korzyścią majątkową (lub osobistą) jest korzyść zarówno dla siebie, jak i dla kogoś innego;
• zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności, gdzie sąd może orzec grzywnę (w wymiarze od 10 do 540 stawek), jeżeli jej wymierzenie obok kary pozbawienia wolności na innej podstawie nie jest możliwe [tak M. Mozgawa [w:] M. Budyn-Kulik, P. Kozłowska-Kalisz, M. Kulik, M. Mozgawa, Kodeks karny. Komentarz aktualizowany, LEX/el. 2023, art. 33].

Jak się wymierza karę grzywny?

Wymierzenie grzywny następuje w dwóch etapach:

• pierwszy etap dotyczy określenia liczby stawek przez sąd, przy czym najniższa liczba stawek wynosi 10 a najwyższa 540. Maksymalna wysokość grzywny może wynieść z kolei 810 stawek w przypadku kary łącznej oraz nadzwyczajnego obostrzenia kary;
• w drugim etapie sąd ustala wysokość stawki dziennej, która nie może być niższa niż 10,00 zł oraz wyższa od kwoty 2 000 zł. Co do zasady grzywna musi mieścić się w przedziale od 100,00 zł (10 stawek × 10,00 zł) do 1 080 000,00 zł (540 stawek × 2 000,00 zł). W wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 26 czerwca 2020 r., sygn. akt II AKa 76/20 wskazano, żeu ustalając wysokość stawki dziennej kary grzywny, sąd ma obowiązek uwzględnić dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe. Ustaleń tych należy dokonywać w odniesieniu do czasu orzekania przez sąd w pierwszej instancji, a nie do czasu popełnienia przestępstwa, gdyż biorąc pod uwagę długotrwałość postępowania karnego, należy uwzględnić, że sytuacja majątkowa i rodzinna sprawcy oraz możliwość uzyskania zatrudnienia na rynku pracy mogą ulec zasadniczej zmianie.

W razie skazania za przestępstwo określone:

• w art. 296 § 3 Kodeksu karnego – wyrządzenie szkody w obrocie gospodarczym,
• art. 297 § 1 Kodeksu karnego – wyłudzenie kredytu,
• art. 299 – Kodeksu karnego – pranie pieniędzy,

grzywnę orzeczoną obok kary pozbawienia wolności można wymierzyć w wysokości do 3000 stawek dziennych.

Zalety wymierzenia kary grzywny

Przede wszystkim, główną zaletą wymierzenia kary grzywny, jest to, że w porównaniu do pozostałych kar, nie pozbawia ona sprawcy wolności. W literaturze przedmiotu wskazuje się, że:

• nie pociąga za sobą izolacji skazanego od rodziny i pracy;
• nie prowadzi do demoralizacji pod wpływem innych skazanych;
• daje się stopniować proporcjonalnie do winy i stanu posiadania skazanego;
• jest tania w wykonaniu [tak M. Mozgawa [w:] M. Budyn-Kulik, P. Kozłowska-Kalisz, M. Kulik, M. Mozgawa, Kodeks karny. Komentarz aktualizowany, LEX/el. 2023, art. 33].

Orzecznictwo

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2019 r., sygn. akt III KK 157/18

• Przepis art. 33 § 3 k.k. stanowi, że ustalając stawkę dzienną, sąd bierze pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe; stawka dzienna nie może być niższa od 10 złotych, ani też przekraczać 2000 złotych. Podobne brzmienie posiada przepis art. 23 § 3 k.k.s., zgodnie z którym ustalając stawkę dzienną sąd bierze pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe; stawka dzienna nie może być niższa od jednej trzydziestej części minimalnego wynagrodzenia ani też przekraczać jej czterystukrotności.
• Wobec powyższego, ustalając wysokości jednej stawki dziennej grzywny Sąd powinien badać okoliczności wskazane tożsamo zarówno w art. 23 § 3 k.k.s., jak i w art. 33 § 3 k.k., przy czym relewantne dla tych ustaleń są dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe zaistniałe w czasie orzekania, z uwzględnieniem tego, że wysokość minimalnego wynagrodzenia, o którym mowa w art. 23 § 3 k.k.s., powinna być ustalana na czas popełnienia czynu zabronionego.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 23 lipca 2020 r., sygn. akt II AKa 84/20

• Represja o charakterze finansowym ma w celach prewencyjnych uświadamiać sprawcy nieopłacalność czynu, przede wszystkim w znaczeniu dosłownym, tj. w aspekcie materialnym (roli tej nie pełni samo pozbawienie sprawcy owoców przestępstwa – wówczas o żadnej nieopłacalności nie może być mowy, a w grę wchodzi jedynie ostateczny brak zysku).

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 20 listopada 2019 r., sygn. akt II AKa 211/19

• Wysokość stawki dziennej z zasady winna odpowiadać potencjałowi ekonomicznemu oskarżonego, a zatem to nie okoliczność, iż oskarżony aktualnie nie pracuje i nie ma majątku ma zasadnicze znaczenie, ale czy i jakie ma możliwości zarobkowania.

Kara grzywny w kodeksie karnym skarbowym

Kara grzywny została również uregulowana w ustawie z dnia 10 września 1999 r. – Kodeks karny skarbowy. Zgodnie z przepisem art. 23 Kodeksu karnego skarbowego:

• Wymierzając karę grzywny, sąd określa liczbę stawek oraz wysokość jednej stawki dziennej; jeżeli kodeks nie stanowi inaczej, najniższa liczba stawek wynosi 10, najwyższa – 720 [por. §1];
• Wyrokiem nakazowym można wymierzyć karę grzywny w granicach nieprzekraczających wysokości 200 stawek dziennych, chyba że kodeks przewiduje karę łagodniejszą [por. §3];
• Ustalając stawkę dzienną, sąd bierze pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe; stawka dzienna nie może być niższa od jednej trzydziestej części minimalnego wynagrodzenia ani też przekraczać jej czterystukrotności [por. §4].

Powyższa regulacja określa sposób ustalania wysokości stawki dziennej grzywny orzekanej na podstawie przepisów kodeksu karnego skarbowego. Punktem wyjścia w tym zakresie są dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe. Zarazem, ustawodawca zastrzegł, że stawka dzienna określana z uwzględnieniem ww. okoliczności nie może być niższa od jednej trzydziestej części minimalnego wynagrodzenia ani przekraczać jej czterystukrotności.

Zgodnie z przepisem art. 48 Kodeksu karnego skarbowego:

• Kara grzywny może być wymierzona w granicach od jednej dziesiątej do dwudziestokrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia, chyba że kodeks stanowi inaczej [por. §1];
• Mandatem karnym można nałożyć karę grzywny w granicach nieprzekraczających pięciokrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia [por. §2];
• Wyrokiem nakazowym można wymierzyć karę grzywny w granicach nieprzekraczających dziesięciokrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia [por. §3];
• Wymierzając karę grzywny lub nakładając ją mandatem karnym, uwzględnia się także stosunki majątkowe i rodzinne sprawcy oraz jego dochody i możliwości zarobkowe [por. §4];
• W razie zatrzymania osoby podejrzanej o popełnienie wykroczenia skarbowego, zgodnie z art. 244-248 Kodeksu postępowania karnego, na poczet orzeczonej kary grzywny sąd zalicza okres rzeczywistego pozbawienia wolności, zaokrąglając do pełnego dnia, przy czym jeden dzień rzeczywistego pozbawienia wolności jest równoważny karze grzywny w wysokości od jednej pięćsetnej do jednej pięćdziesiątej górnej granicy ustawowego zagrożenia karą grzywny [por. §5].

Powyższy przepis określa granice, w których można wymierzyć grzywnę za wykroczenie skarbowe w postępowaniu zwyczajnym [por. § 1], mandatowych [por. §2] i nakazowym [por. § 3].

Podsumowanie

Kara grzywny jest najczęściej spotykaną karą, w zakresie czynów, orzekaną w zakresie czynów o najmniejszej randze szkodliwości. Przepisy Kodeksu karnego nakazują brać pod uwagę dochody sprawcy, warunki osobiste, warunki rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe.