Kiedy nie można zwolnić pracownika?

Ochrona stosunku pracy

Ochrona stosunku pracy to nic innego jak zakaz wypowiadania umów o pracę konkretnym grupom pracowniczym.

Od głównej zasady wyrażonej w przepisie art. 32 §1 Kodeksu pracy, zgodnie z którą Każda ze stron może rozwiązać umowę o pracę za wypowiedzeniem, przepisy prawa pracy zawierają wyjątki, które uniemożliwiają w konkretnych przypadkach rozwiązanie umowy o pracę.

Komu nie można wypowiedzieć umowy o pracę?

Zakaz wypowiadania umów o pracę obejmuje następujące grupy, tj.:

• pracowników, którym brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego [por. art. 39 Kodeksu pracy];
• pracowników nieobecnych w pracy z przyczyn usprawiedliwionych (np. urlop wypoczynkowy, urlop bezpłatny, zwolnienie lekarskie) do upływu terminów, które dają pracodawcy prawo rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia [por. art. 41 Kodeksu pracy];
• kobiety w ciąży [por. art. 177 §1 Kodeksu pracy];
• pracowników przebywających na urlopach: macierzyńskim, na warunkach macierzyńskiego [por. art. 183 §2 Kodeksu pracy], rodzicielskim [por. art. 182 (1a) i ojcowskim [por. art. 182 (3) Kodeksu pracy];
• pracowników przebywających na urlopie wychowawczym [por. art. 186 (1) §1 Kodeksu pracy];
• pracowników, którzy złożyli wniosek o obniżenie wymiaru czasu pracy przez okres 12 miesięcy. [por. art. 186(8) §1 pkt 2 Kodeksu pracy];
• działaczy związkowych [por. art. 32 ustawy o związkach zawodowych];
• członków rad pracowników [por. art. 17 ustawy o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji];
• społecznych inspektorów pracy [por. art. 13 ustawy o społecznej inspekcji pracy];
• posłów i senatorów [por. art. 29 ustawy o wykonywaniu mandatu posła i senatora];
• radnych [por. art. 22 o samorządzie powiatowym i art. 25 ustawy o samorządzie gminnym];
• osób powołanych do pełnienia zasadniczej służby wojskowej albo terytorialnej służby wojskowej [por. art. 303 ustawy o obronie ojczyzny].

Ochrona w trakcie usprawiedliwionej nieobecności w pracy

Warto się przychylić do zagadnienia ochrony w trakcie usprawiedliwionej nieobecności w pracy. Zgodnie z przepisem art. 41 Kodeksu pracy Pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę w czasie urlopu pracownika, a także w czasie innej usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy, jeżeli nie upłynął jeszcze okres uprawniający do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia.

Kwestia jest o tyle istotna, albowiem regulacja z powyższej powołanego przepisu stanowi gwarancję powrotu do pracy po okresie usprawiedliwionej nieobecności pracownika, o ile nie przekracza okresów uregulowanych w przepisie art. 53 §1 Kodeksu pracy, zgodnie z którym pracodawca może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia:

• jeżeli niezdolność pracownika do pracy wskutek choroby trwa:
• dłużej niż 3 miesiące, gdy pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż 6 miesięcy,
• dłużej niż łączny okres pobierania z tego tytułu wynagrodzenia i zasiłku oraz pobierania świadczenia rehabilitacyjnego przez pierwsze 3 miesiące, gdy pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy co najmniej 6 miesięcy lub jeżeli niezdolność do pracy została spowodowana wypadkiem przy pracy albo chorobą zawodową;
w razie usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy z innych przyczyn niż wymienione w pkt 1, trwającej dłużej niż 1 miesiąc.

Regulacja ta ma na celu ochronę pracownika przebywającego np. na zwolnieniu lekarskim.

Za usprawiedliwioną nieobecność należy traktować przykładowo:

• urlop pracownika (urlop wypoczynkowy, na żądanie, urlop bezpłatny, urlop okolicznościowy itp.);
• zwolnienie lekarskie;
• zwolnienie na czas poszukiwania pracy;
• zwolnienie na opiekę nad dzieckiem;
• czas szkolenia w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy;
• czas wykonywania badań lekarskich okresowych i kontrolnych;
• zwolnienie z powodu siły wyższej;
• zwolnienie dla dawcy krwi.

W wyroku Sądu Najwyższego Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 17 maja 2016 roku, sygn. akt I PK 155/15 zawarto bardzo istotne tezy w związku z powyższą regulację, a mianowicie wskazano, że:

• Wypowiedzenie umowy o pracę pracownikowi nienagannie wykonującemu obowiązki, który w okresie 6 lat pracy miał jedną ponad 4-miesięczną usprawiedliwioną nieobecność w pracy i po tym okresie odzyskał zdolność do pracy, jest nieuzasadnione w rozumieniu art. 45 § 1 KP, pomimo że nieobecność ta doprowadziła do dezorganizacji pracy w miejscu jego zatrudnienia (aptece);
• Z treści przepisu art. 53 § 3 KP nie wynika, że każde wypowiedzenie spowodowane długotrwałą, zbliżoną do okresów wskazanych w art. 53 § 1 KP, nieobecnością pracownika w pracy jest uzasadnione. Wypowiedzenie umowy o pracę w takiej sytuacji musi być uzasadnione dodatkowymi przesłankami, obiektywnie uzasadniającymi obawę pracodawcy, że dalsze zatrudnianie pracownika może zagrażać sprawnemu funkcjonowaniu zakładu pracy i zagrażać jego interesowi. Do takich przesłanek należą w szczególności: powtarzalność nieobecności w pracy, nieodzyskanie przez pracownika pełni sił po absencji spowodowanej chorobą, poddające w wątpliwość jego zdolność do wykonywania obowiązków, naruszanie obowiązków pracowniczych, niezależnie od długotrwałej absencji;
• Nieuzasadnione (art. 45 § 1 KP) jest wypowiedzenie umowy o pracę pracownikowi nienagannie wykonującemu obowiązki, który w okresie kilku lat pracy miał jedną dłuższą usprawiedliwioną nieobecność w pracy i po tym okresie odzyskał zdolność do pracy, nawet jeżeli nieobecność ta doprowadziła do dezorganizacji pracy w miejscu jego zatrudnienia;
• Uzasadnione (art. 45 § 1 KP) może być tylko takie wypowiedzenie umowy o pracę z powodu długotrwałej nieobecności pracownika w pracy, zbliżonej do okresów wskazanych w art. 53 § 1 KP, które motywowane jest obiektywną obawą pracodawcy, że dalsze zatrudnianie pracownika będzie zagrażać sprawnemu funkcjonowaniu zakładu pracy i jego interesom.

Upadłość lub likwidacja zakładu pracy jako podstawa do zwolnienia pracowników

Jednakże należy zapamiętać, iż w przypadku upadłości lub likwidacji zakładu pracy, to pracodawca wówczas nie stosuje się przepisów art. 38, 39 i 41, ani przepisów szczególnych dotyczących ochrony pracowników przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem umowy o pracę [por. art. 41(1) Kodeksu pracy]. Wymienione w powyższej regulacji przepisy dotyczą:

• konsultacja wypowiedzenia z zakładową organizacją związkową [por. art. 38 Kodeksu pracy] – o zamiarze wypowiedzenia pracownikowi umowy o pracę zawartej na czas określony lub umowy o pracę, zawartej na czas nieokreślony pracodawca zawiadamia na piśmie reprezentującą pracownika zakładową organizację związkową, podając przyczynę uzasadniającą rozwiązanie umowy;
• ochrona przedemerytalna [por. art. 39 Kodeksu pracy] – pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę pracownikowi, któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku;
• ochrona w trakcie usprawiedliwionej nieobecności w pracy [por. art. 42 Kodeksu pracy] – pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę w czasie urlopu pracownika, a także w czasie innej usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy, jeżeli nie upłynął jeszcze okres uprawniający do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia.

Ogłoszenie upadłości lub likwidacji oznacza zakończenie prowadzenia działalności gospodarczej, zatem dalsze zatrudnianie pracowników staje się bezcelowe.

Praktyczne orzecznictwo sądowe

Wyrok Sądu Rejonowego w Puławach – IV Wydział Pracy z dnia 14 października 2021 r., sygn. akt IV P 55/20

• Zgodnie z art. 41 KP pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę w czasie urlopu pracownika. Powódka zaś zarówno w dniu sporządzania przez pozwanego pracodawcę oświadczenia woli o wypowiedzeniu jej umowy o pracę, jak i w dniu zapoznania się przez nią z treścią tego oświadczenia była na urlopie wypoczynkowym. Wypowiedzenie umowy o pracę dokonane powódce przez pracodawcę narusza przepis art. 41 KP, a w takiej sytuacji, pracownik może wystąpić przeciwko pracodawcy z roszczeniami przewidzianymi w art. 45 § 1 KP, czyli może m.in. domagać się odszkodowania za niezgodne z prawem wypowiedzenie umowy o pracę.

Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 27 lutego 2019 r., sygn. akt III PK 83/18

• Okres ochronny przewidywany w art. 41 KP rozpoczyna się z chwilą powstania przesłanki zakazu wypowiedzenia, tj. nieobecności pracownika w pracy z powodu choroby czyniącej go niezdolnym do pracy lub zaprzestania świadczenia pracy z tej samej przyczyny. Przesłanką decydującą o objęciu pracownika ochroną jest więc nieobecność w przedsiębiorstwie, a nie sama choroba powodująca niezdolność do pracy. Pracownik wykonujący swoje obowiązki nie korzysta ze szczególnej stabilizacji zatrudnienia, nawet jeśli posiada zaświadczenie lekarskie stwierdzające chorobę.

Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 6 czerwca 2023 r., sygn. akt II PSK 132/22

• Brak możliwości wykonywania pracy dotychczasowej nie jest wystarczający do stwierdzenia częściowej niezdolności do pracy w sytuacji, gdy jest możliwe podjęcie innej pracy w tym samym zawodzie bez przekwalifikowania lub przy pozytywnym rokowaniu co do możliwości przekwalifikowania zawodowego, ale jest warunkiem koniecznym ustalenia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy. W przedmiotowej sprawie badano uprawnienia rentowe nauczycielki biologii (posiadającej tytuł zawodowy magistra biologii), która ze względu na schorzenia natury alergicznej nie mogła realizować obowiązków związanych z prowadzeniem hodowli drobnych ssaków w pracowni biologicznej.

Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 15 listopada 2022 r., sygn. akt II PSKP 41/22

• Zakaz wypowiedzenia ustanowiony w art. 41 KP jest gwarancją powrotu do pracy po okresie usprawiedliwionej nieobecności, nieprzekraczającej okresu z art. 53 § 1 KP. Skoro pracownik podlega ochronie przed wypowiedzeniem przez okres tam wskazany, to co do zasady nie można przyjąć, że pracodawca może wypowiedzieć mu umowę o pracę zaraz po stawieniu się do pracy, ponieważ przekreśliłoby to sens udzielonej ochrony i stanowiło odwet za korzystanie z prawa do zwolnienia od pracy. Okres ochronny przewidywany w art. 41 KP rozpoczyna się z chwilą ziszczenia się przesłanki zakazu wypowiedzenia, tj. nieobecności pracownika w pracy z powodu choroby czyniącej go niezdolnym jej wykonywania lub zaprzestania jej świadczenia z tej samej przyczyny.

Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 22 lutego 2023 r., sygn. akt III PSKP 50/22

• Wypowiedzenie umowy o pracę dokonane po skutecznym cofnięciu przez pracodawcę wcześniejszego wypowiedzenia skonsultowanego z organizacją związkową musi być poprzedzone konsultacją w trybie art. 38 § 1 KP, nawet wówczas, gdy przyczyna wypowiedzenia pozostaje niezmieniona.

Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 27 września 2023 r., sygn. akt I PSKP 21/23

• Zawarte w art. 39 KP sformułowanie: “jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku”, uwzględnia konieczność “dopracowania” przez pracownika okresu brakującego mu do osiągnięcia wieku emerytalnego i uzyskania prawa do emerytury w ramach obecnie trwającego stosunku pracy, którego trwałość jest chroniona przez art. 39 KP tylko w takim przypadku.

Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 27 kwietnia 2022 r., sygn. akt I PSK 244/21

• Pracodawca dopuszcza pracownika po zakończeniu urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu rodzicielskiego oraz urlopu ojcowskiego do pracy na dotychczasowym stanowisku, a jeżeli nie jest to możliwe, na stanowisku równorzędnym z zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu lub na innym stanowisku odpowiadającym jego kwalifikacjom zawodowym, za wynagrodzeniem za pracę, jakie otrzymywałby, gdyby nie korzystał z urlopu. Art. 1832 KP jako normujący szczególną ochronę stosunku pracy pracownika uprawnionego do urlopu macierzyńskiego, należy analizować w szerszym kontekście, jakim jest kodeksowa regulacja dotycząca funkcjonowania tegoż stosunku prawnego w trakcie korzystania przez pracownika z urlopu i po powrocie z niego.
• Regulacja art. 177 § 1 KP zakazuje bowiem wypowiadania i rozwiązywania umów o pracę w okresie urlopu macierzyńskiego (chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z winy pracownika, a zakładowa organizacja związkowa wyrazi zgodę na rozwiązanie umowy), z wyłączeniem tej ochrony z mocy art. 177 § 4 KP w razie upadłości lub likwidacji pracodawcy oraz jej modyfikacją w przepisach ustawy o zwolnieniach grupowych.

Podsumowanie

Zwolnienie pracownika nie zawsze może okazać się szybką i skuteczną czynnością, albowiem przepisy prawa przewidują ochronę dla niektórych grup pracowniczych przed wypowiedzeniem. Jeśli zatem pracownik przebywa na zwolnieniu lekarskim albo jest w ciąży, to nie musi mieć obaw, iż po powrocie do pracy pracodawca wypowie mu wiążącą ich umowę. Jednakże należy zapamiętać, iż przykładowo choroba nie może trwać w nieskończoność, albowiem pracodawca również ma w tym zakresie ochronę. Jeśli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż 6 miesięcy, a jego choroba trwa zaś dłużej niż 3 miesiące, to może rozwiązać umowę bez wypowiedzenia, co oznacza zakończenie stosunku pracy ze skutkiem natychmiastowym. Jednakże rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia nie może nastąpić po stawieniu się pracownika do pracy w związku z ustaniem przyczyny nieobecności.