Odpowiedzialność członka rodziny za zaległości podatkowe podatnika

O tym w jaki sposób członkowie rodziny odpowiadają za zobowiązania podatkowe podatnika przeczytasz w niniejszym artykule.

Odpowiedzialność podatkowa za zobowiązania podatkowe a przepisy prawa podatkowego

Odpowiedzialność podatnika za zobowiązania podatkowe

Zgodnie z przepisem art. 26 Ordynacji podatkowej Podatnik odpowiada całym swoim majątkiem za wynikające ze zobowiązań podatkowych podatki.

Przepis ten stanowi konkretyzację normy konstytucyjnej wynikającej z przepisu art. 84 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej nakładającej na każdego obowiązek ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków określonych w ustawie.

Co do zasady odpowiedzialność podatkowa powinna być rozumiana jako dopuszczalność żądania przez wierzyciela podatkowego zapłaty podatku od zobowiązanych do tego podmiotów oraz możliwość stosowania przewidzianych prawem środków zmierzających do przymusowego wyegzekwowania należnych podatków z ich majątku.

Jeśli chcesz wiedzieć czy można rozłożyć na raty zaległość podatkową, to przejdź do tego artykułu.

Odpowiedzialność członka rodziny za zobowiązania podatkowe podatnika

Podstawą odpowiedzialności członków rodziny za zaległości podatkowe podatnika są istniejące pomiędzy tymi podmiotami powiązania o charakterze majątkowym.

Przepis art. 111 Ordynacji podatkowej stanowi, że:

• Członek rodziny podatnika odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z podatnikiem prowadzącym działalność gospodarczą za zaległości podatkowe wynikające z tej działalności i powstałe w okresie, w którym stale współdziałał z podatnikiem w jej wykonywaniu, osiągając korzyści z prowadzonej przez niego działalności [por. § 1];
• Odpowiedzialność, o której mowa w § 1, nie dotyczy osób, które w okresie stałego współdziałania z podatnikiem były osobami, wobec których na podatniku ciążył obowiązek alimentacyjny – w zakresie wynikającym z obowiązku alimentacyjnego [por. § 2].

Odpowiedzialność członka rodziny uregulowana została w przepisie art. 111 Ordynacji podatkowej i uwarunkowana jest następującymi przesłankami:

• dotyczy członków rodziny podatnika;
• obejmuje jedynie zaległości podatnika, który prowadzi działalność gospodarczą;
• zaległości podatnika muszą być związane z prowadzoną przez niego działalnością;
• członek rodziny podatnika stale współdziałał z podatnikiem w prowadzeniu działalności gospodarczej, z którą związane są zaległości;
• członek rodziny osiągał korzyści z działalności prowadzonej z podatnikiem.

Naczelny Sąd Administracyjny z dnia 4 kwietnia 2012 r., sygn. akt II FSK 1929/10 zwrócił uwagę, że podstawą odpowiedzialności członków rodziny za zaległości podatkowe podatnika są istniejące pomiędzy tymi podmiotami powiązania o charakterze majątkowym. Przeniesienie na członka rodziny podatnika odpowiedzialności na podstawie art. 111 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r.- Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 613) wymaga łącznego spełnienia wskazanych w nim przesłanek. Niewykazanie przez organ podatkowy chociażby jednej z nich, uniemożliwia obciążenie odpowiedzialnością osoby trzeciej.

Pojęcie członka rodziny

Z przepisu art. 111 Ordynacji podatkowej wynika, że:

• Za członków rodziny podatnika uważa się zstępnych, wstępnych, rodzeństwo, małżonków zstępnych, osobę pozostającą w stosunku przysposobienia oraz pozostającą z podatnikiem w faktycznym pożyciu [por. § 3];
• Przepis § 1 stosuje się również do małżonków, którzy zawarli umowę o ograniczeniu lub wyłączeniu wspólności majątkowej, których wspólność majątkowa została zniesiona przez sąd, oraz małżonków pozostających w separacji [por. § 4].

Za członka rodziny podatnika można uznać jedynie te podmioty, które wprost wskazano w przepisie art. 111 § 3 Ordynacji podatkowej, tj.:

• zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki);
• wstępni (rodzice, dziadkowie, pradziadkowie);
• rodzeństwo (bracia, siostry), małżonkowie zstępnych (synowe, zięciowie);
• osoby pozostające w stosunku przysposobienia (dzieci adoptowane);
• konkubent.

Na zasadach określonych w przepisie art. 29 Ordynacji podatkowej nie odpowiadają małżonkowie z ustrojem wspólności majątkowej oraz przepisie art. 110 Ordynacji podatkowej rozwiedziony małżonek, lecz wyłącznie w przypadku współdziałania z podatnikiem prowadzącym działalność gospodarczą, na zasadach określonych w komentowanym przepisie.

Zakres przedmiotowy odpowiedzialności majątkowej

Odpowiedzialność członka rodziny obejmuje zaległości podatkowe wynikające z prowadzonej przez podatnika działalności gospodarczej, które to powstały w okresie, w którym stale współdziałał z podatnikiem w wykonywaniu tej działalności, osiągając jednocześnie z tej działalności korzyści. Tym samym odpowiedzialność ta dotyczy zaległości podatkowych wynikających z prowadzonej działalności gospodarczej, a zaległości te powstały w okresie kiedy członek rodziny współdziałał z podatnikiem w wykonywaniu tej działalności i członek rodziny z tego współdziałania osiągnął korzyści.

Pojęcie majątku

Termin „majątek’ nie został zdefiniowany w polskim systemie prawa. W szerokim znaczeniu majątek rozumiany jest jako ogół aktywów i pasywów należących do określonego podmiotu. Kodeks cywilny definiuje bardzo podobne pojęcie – mienia, przez które rozumie własność i inne prawa majątkowe [por. art. 44 Kodeksu cywilnego].

Wyłączenie i ograniczenie odpowiedzialności członka rodziny

Członek rodziny podatnika, nawet stale współdziałający z nim w prowadzeniu działalności gospodarczej i osiągający korzyści z tej działalności, nie ponosi odpowiedzialności za jego zaległości podatkowe, jeżeli w okresie tego współdziałania był osobą, wobec której na podatniku ciążył obowiązek alimentacyjny.

Z kolei jeśli chodzi o ograniczenie odpowiedzialności członka rodziny, to wskazać należy, że:

• odpowiedzialność członka rodziny jest ograniczona przede wszystkim wysokością korzyści, które osiągnął on współdziałając z podatnikiem;
• korzyści te nie zawsze będą miały wymiar pieniężny. Organ podatkowy, prowadząc postępowanie w zakresie odpowiedzialności członka rodziny, powinien ustalić całkowity wymiar majątkowych korzyści, jakie przypadły mu w związku z prowadzeniem działalności rolniczej razem z podatnikiem. W tym celu niezbędne będzie “przeliczenie” korzyści niemających pieniężnego wymiaru, takich jak np. utrzymanie, zapewnienie mieszkania czy usługi świadczone na rzecz członka rodziny [por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie – III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 17 września 2015 r., III AUa 426/15].

Orzecznictwo – praktyczne przykłady

Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z dnia 18 kwietnia 2019 r., I SA/Gl 1080/18

• Zasadą jest odpowiedzialność majątkowa podatnika jego majątkiem (art. 26 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa), a tylko wyjątkowo może ona dotyczyć majątku wspólnego podatnika i jego małżonka, gdy podatnik pozostaje w związku małżeńskim. Wyjątkowość tego uregulowania przemawia za tym, aby możliwość egzekucji podatku z majątku wspólnego małżonków, zgodnie z zasadą exceptiones non sunt extentendae, była interpretowana zawężająco. Z tej perspektywy należy odczytywać art. 29 § 2 pkt 1 Ordynacji podatkowej przewidujący swego rodzaju bezskuteczność – wobec organu podatkowego – umowy wyłączającej majątkową wspólność małżeńską. Ten ostatni przepis pozwala organowi podatkowemu na egzekucję zaległości podatkowej jednego z małżonków, która powstała przed zniesieniem wspólności, lecz tylko z tych składników majątku, które do czasu zawarcia umowy majątkowej wchodziły do majątku wspólnego. Innymi słowy, z punktu widzenia zobowiązań podatkowych, tylko aktywa, które na skutek wyłączenia wspólności majątkowej utraciły charakter majątku wspólnego, mogą być traktowane tak, jakby nadal nimi były i tym samym mogą być przedmiotem egzekwowania należności podatkowych.

Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 28 czerwca 2016 r., II UK 364/16

• W przypadku zobowiązań składkowych skutkiem prawnym umowy ustanawiającej rozdzielność majątkową jest wyłączenie odpowiedzialności współmałżonka za zobowiązania składkowe małżonka (płatnika) powstałe po dniu zawarcia tej umowy przy równoczesnym braku spełnienia przesłanek z art. 111 § 4 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 749).

Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku z dnia 2 kwietnia 2014 r., I SA/Bk 24/14

• Odpowiedzialność osób trzecich jest instytucją prawną wiążącą skutki istnienia zaległości podatkowych z podmiotem innym niż podatnik. Nie ulega zatem wątpliwości, że dana regulacja ma charakter wyjątkowy. Osoby trzecie ponoszą odpowiedzialność za cudzy dług, jednakże odpowiedzialność ta wynikać może wyłącznie z mocy konkretnego przepisu ustawy, a do kręgu tych osób należą wyłącznie podmioty wymienione w art. 110 – 117 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r.- Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 749). Katalog osób trzecich ponoszących odpowiedzialność z tytułu cudzych zaległości podatkowych ma przy tym charakter zamknięty. Podkreślenia wymaga, że orzeczenie o odpowiedzialności osób trzecich nie uwalnia dłużnika od tej odpowiedzialności, tylko poszerza krąg podmiotów, od których organ podatkowy może dochodzić zaspokojenia przeterminowanych zobowiązań.

Podsumowanie

Odpowiedzialność członka rodziny podatnika za jego zobowiązania podatkowej w przepisach Ordynacji podatkowej ma charakter subsydiarny w stosunku do odpowiedzialności podatnika (płatnika, inkasenta). Odpowiedzialność ta zależna jest od istnienia zobowiązania podatkowego oraz od braku realizacji zobowiązani podatkowego, w całości lub w części). Przesłankami przedmiotowymi odpowiedzialności członka rodziny podatnika jest stałe współdziałanie, pozostające w związku przyczynowym i czasowym, współkierowanie z podatnikiem w wykonywaniu przez niego działalności gospodarczej.

Zastanawiasz się czy istnieje możliwość zapłacenia podatku za pośrednictwem rachunku bankowego innego podmiotu niż podatnik? Jeśli tak, to koniecznie przeczytaj ten artykuł.

Źródła:

1. R. Dowgier [w:] Ordynacja podatkowa. Komentarz. Tom I. Zobowiązania podatkowe. Art. 1-119zzk, red. L. Etel, Warszawa 2022, art. 111.
2. A. Mariański (red.), Ordynacja podatkowa. Komentarz. Wyd. 2, Warszawa 2023