Odpowiedzialność podatnika na gruncie przepisów Ordynacji podatkowej

Więcej na ten temat przeczytasz w niniejszym artykule.

Zakres odpowiedzialności podatnika

Zgodnie z przepisem art. 26 Ordynacji podatkowej Podatnik odpowiada całym swoim majątkiem za wynikające ze zobowiązań podatkowych podatki.

Przepis ten stanowi konkretyzację normy konstytucyjnej wynikającej z przepisu art. 84 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej nakładającej na każdego obowiązek ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków określonych w ustawie.

Co do zasady odpowiedzialność podatkowa powinna być rozumiana jako dopuszczalność żądania przez wierzyciela podatkowego zapłaty podatku od zobowiązanych do tego podmiotów oraz możliwość stosowania przewidzianych prawem środków zmierzających do przymusowego wyegzekwowania należnych podatków z ich majątku. Odpowiedzialność podatnika ma charakter osobisty nieograniczony, co oznacza, iż odpowiada on całym swoim majątkiem. Wierzyciel może wówczas sięgać do wszystkich składników majątku dłużnika, tj. majątkowych praw podmiotowych (aktywów), jakie aktualnie znajdują się w tym majątku.

Dodatkowo wskazać należy, że odpowiedzialność podatnika ma charakter obiektywny i w ślad za stanowiskiem wyrażonym przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach w wyroku z dnia 8 listopada 2018 r. o sygn. akt I SA/Gl 575/18 odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe, jako świadczenia publicznoprawne, nie jest oparta na zasadzie winy. To, że strona działa w dobrej lub złej wierze, nie może wpływać na kształt obowiązku podatkowego.

Warto również wskazać, że:

• odpowiedzialność podatnika powstaje z mocy prawa wraz z powstaniem zobowiązania;
• odpowiedzialność podatnika istnieje przez cały okres, w którym ciąży na nim zobowiązanie podatkowe;
• odpowiedzialność podatnika kończy się wraz z wygaśnięciem zobowiązania podatkowego z wyjątkami dotyczącymi przedawnienia;
• odpowiedzialność podatnika ustaje po upływie okresu przedawnienia, chyba że, co już było sygnalizowane, zobowiązania są zabezpieczone hipoteką lub zastawem skarbowym.

Pojęcie majątku

Termin „majątek’ nie został zdefiniowany w polskim systemie prawa. W szerokim znaczeniu majątek rozumiany jest jako ogół aktywów i pasywów należących do określonego podmiotu. Kodeks cywilny definiuje bardzo podobne pojęcie – mienia, przez które rozumie własność i inne prawa majątkowe [por. art. 44 Kodeksu cywilnego].

Ograniczenie odpowiedzialności podatnika

Odpowiedzialność płatnika, o której mowa w przepisie art. 26a Ordynacji podatkowej zajdzie tylko wtedy, gdy źródłem przychodu będą tytuły wprost wskazane w art. 12, 13 i 18 ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych. Jeżeli zaś źródłem przychodów byłaby pozarolnicza działalność gospodarcza w rozumieniu przepisu art. 10 ust. 1 pkt 3 w zw. z art. 5b ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych to ta odpowiedzialność nie zachodzi. Artykuł 5b przedmiotowej ustawy stanowi, że za pozarolniczą działalność gospodarczą nie uznaje się czynności, jeżeli łącznie spełnione są następujące warunki:

• odpowiedzialność wobec osób trzecich za rezultat tych czynności oraz ich wykonywanie, z wyłączeniem odpowiedzialności za popełnienie czynów niedozwolonych, ponosi zlecający wykonanie tych czynności;
• są one wykonywane pod kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonych przez zlecającego te czynności;
• wykonujący te czynności nie ponosi ryzyka gospodarczego związanego z prowadzoną działalnością.

Ograniczona odpowiedzialność podatnika przedmiotowo związana jest z uzyskiwaniem przychodów ze ściśle określonych tytułów wskazanych w:

• art. 12 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, tj. ze stosunku służbowego, stosunku pracy, pracy nakładczej, spółdzielczego stosunku pracy, członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub innej spółdzielni zajmującej się produkcją rolną, emerytury lub renty, bez względu na źródło ich finansowania, w szczególności: wynagrodzenie zasadnicze, wynagrodzenie za godziny nadliczbowe, różnego rodzaju dodatki, nagrody, ekwiwalent za niewykorzystany urlop i wszelkie kwoty należne niezależnie od tego, czy ich wysokość została z góry ustalona, a ponadto świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika, jak również wartość innych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych;
• art. 13 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, tj.:
• z osobiście wykonywanej działalności artystycznej (np. estradowej), literackiej, naukowej, trenerskiej, oświatowej, publicystycznej, w tym z tytułu udziału w konkursach z dziedziny nauki, kultury i sztuki oraz dziennikarstwa, jak również z uprawiania sportu, stypendiów sportowych oraz z tytułu prowadzenia zawodów sportowych;
• z tytułu działalności duchownych innej niż na podstawie umowy o pracę;
• z działalności polskich arbitrów uczestniczących w procesach arbitrażowych z partnerami zagranicznymi;
• z tytułu pełnienia obowiązków społecznych (np. ławników) lub obywatelskich (np. pozaetatowi członkowie samorządowych kolegiów odwoławczych);
• z tytułu zlecenia wykonania określonych czynności przez organ władzy, administracji państwowej albo samorządowej, sąd lub prokuratora (np. biegły, inkasent, członkostwo w komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, członkostwo w komisji wyborczej);
• otrzymane przez członków Rady Mediów Narodowych;
• z tytułu powołania do składu zarządów, rad nadzorczych, komisji lub innych organów stanowiących osób prawnych;
• z tytułu umów o zarządzanie przedsiębiorstwem (kontrakty menedżerskie) lub umów o podobnym charakterze zawieranych w ramach prowadzonej przez podatnika pozarolniczej działalności gospodarczej;
• z działalności w zakresie świadczenia usług na podstawie umowy zlecenia lub umowy o dzieło uzyskiwane wyłącznie od: osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą, osoby prawnej i jej jednostki organizacyjnej oraz jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej; właściciela (posiadacza) nieruchomości, w której lokale są wynajmowane, lub działającego w jego imieniu zarządcy lub administratora – jeżeli podatnik wykonuje te usługi wyłącznie dla potrzeb związanych z tą nieruchomością;
• przychody z tytułu wykonywania usług, na podstawie umowy zlecenia lub umowy o dzieło, uzyskiwane wyłącznie od przedsiębiorstwa w spadku.

Dodatkowo skutkiem przyjętego w przepisie art. 26a § 1 i 2 Ordynacji podatkowej uregulowania wyłącznej odpowiedzialności płatnika i ograniczonej odpowiedzialności podatnika będzie to, że zapłata podatku (zaliczki) przez podatnika nie może zwolnić płatnika, albowiem wówczas powstałaby nadpłata podatku (zaliczki) wpłaconego przez podatnika.

Zakres odpowiedzialności podatnika pozostającego w związku małżeńskim

Zgodnie z przepisem art. 29 Ordynacji podatkowej:

• W przypadku osób pozostających w związku małżeńskim odpowiedzialność, o której mowa w art. 26, obejmuje majątek odrębny podatnika oraz majątek wspólny podatnika i jego małżonka [por. § 1];
• Skutki prawne ograniczenia, zniesienia, wyłączenia lub ustania wspólności majątkowej nie odnoszą się do zobowiązań podatkowych powstałych przed dniem:
• zawarcia umowy o ograniczeniu lub wyłączeniu ustawowej wspólności majątkowej;
• zniesienia wspólności majątkowej prawomocnym orzeczeniem sądu;
• ustania wspólności majątkowej w przypadku ubezwłasnowolnienia małżonka;
• uprawomocnienia się orzeczenia sądu o separacji [por. § 2];

Powyższy przepis art. 29 Ordynacji podatkowej reguluje zagadnienie zakresu odpowiedzialności podatkowej osób pozostających w związku małżeńskim oraz skutków podatkowych zmiany ustroju majątkowego małżeńskiego dla odpowiedzialności podatkowej podatnika (małżonka), a pośrednio także małżonka niebędącego podatnikiem.

Małżeńska wspólność majątkowa stanowi zasadę regulującą ustrój majątkowy małżeński. Zgodnie z art. 31 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.

Zastanawiasz się czy istnieje możliwość zapłacenia podatku za pośrednictwem rachunku bankowego innego podmiotu niż podatnik? Przejdź do tego artykułu, gdzie wyjaśniamy tę kwestię.

W orzecznictwie sądowym wskazuje się, że:

• Odpowiedzialność małżonka, o której mowa w art. 29 o.p., powstaje z mocy prawa, bez konieczności wydawania jakiejkolwiek skierowanej do niego decyzji [por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Lublinie z dnia 10 grudnia 2019 r., sygn. akt I SA/Lu 583/19];
• Współmałżonek odpowiadający za zaległość składkową małżonka nie może być utożsamiany z płatnikiem. Jego zobowiązanie wynika z długu małżonka – płatnika i ograniczone jest do odpowiedzialności z majątku wspólnego. Odpowiedzialność współmałżonka za zaległość składkową małżonka (podatnika) ograniczona jest do majątku wspólnego i tam, gdzie mowa jest w Ordynacji podatkowej o majątku podatnika dotyczy to wyłącznie jego majątku odrębnego [por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 marca 2022 r., sygn. akt II USK 419/21];
• W znaczeniu materialnym przepis art. 29 § 1 o.p. nie tworzy statusu małżonka jako podatnika, lecz jedynie wyznacza zakres jego odpowiedzialności, ograniczając go do majątku wspólnego małżonków, co ma wyraźne przełożenie na przedmiot egzekucji administracyjnej, która w przypadku istnienia pomiędzy podatnikiem i jego małżonkiem wspólności majątkowej, poza majątkiem odrębnym podatnika, może być skierowana wyłącznie do przedmiotów majątkowych objętych tą wspólnością [por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 27 października 2020 r., sygn. akt III AUa 1239/20].

Podsumowanie

Odpowiedzialność podatkowa ma charakter osobisty nieograniczony, co oznacza, że za dług podatkowy zgodnie z regulacjami wynikającymi z przepisów Ordynacji podatkowej podatnik odpowiada całym swoim majątkiem oraz majątkiem wspólnym, w przypadku gdy jest majątek objęty wspólnością majątkową w przypadku osób pozostających w związku małżeńskim.

Chcesz wiedzieć czy w sprawach podatkowych musisz występować przed organami podatkowymi osobiście czy też możesz działać przez ustanowionego przez siebie pełnomocnika? Przejdź do tego artykułu, w którym szczegółowo omawiamy to zagadnienie.

Źródła:

1. L. Etel [w:] R. Dowgier, G. Liszewski, B. Pahl, P. Pietrasz, M. Popławski, W. Stachurski, K. Teszner, L. Etel, Ordynacja podatkowa. Komentarz. Tom I. Zobowiązania podatkowe. Art. 1-119zzk, Warszawa 2022, art. 26.
2. S. Babiarz [w:] B. Dauter, R. Hauser, A. Kabat, M. Niezgódka-Medek, J. Rudowski, S. Babiarz, Ordynacja podatkowa. Komentarz, wyd. XI, Warszawa 2019, art. 26(a).