Odpowiedzialność pracownika za szkodę w mieniu powierzonym

• odpowiedzialność pracownika za szkodę wyrządzoną pracodawcy (por. art. 114 – 122 Kodeksu pracy);
• odpowiedzialność za mienie powierzone pracownikowi (por. art. 124 – 127 Kodeksu pracy).

Niniejszy artykuł koncentrować się będzie na odpowiedzialności pracownika za szkodę wyrządzoną w mieniu powierzonym przez pracodawcę. Zagadnienie to jest o tyle istotne, albowiem w dobie rozwijającego się rynku pracy, w szczególności technologii, dostępu do różnorodnych sprzętów ułatwiających pracę, delegacji, a co ważniejsze możliwości wykonywania pracy w formie zdalnej (zazwyczaj przy użyciu sprzętu udostępnionego przed pracodawcę) nie trudno o szkodę – umyślną bądź nieumyślną – w pracowniczym mieniu.

Jaki jest zatem zakres odpowiedzialności pracownika, jeśli dojdzie do uszkodzenia mienia powierzonego przez pracodawcę? Czy zawsze pracownik ponosi pełną odpowiedzialność czy może zostać z niej zwolniony? O tym jak i innych ważnych kwestiach, przeczytacie w poniższym artykule.

Rodzaje mienia powierzonego

Przepis art. 124 § 1 Kodeksu pracy stanowi, że Pracownik, któremu powierzono z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się:

1. pieniądze, papiery wartościowe lub kosztowności,
2. narzędzia i instrumenty lub podobne przedmioty, a także środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze, odpowiada w pełnej wysokości za szkodę powstałą w tym mieniu.

Z kolei § 2 analizowanego przepisu stanowi, że Pracownik odpowiada w pełnej wysokości również za szkodę w mieniu innym niż wymienione w § 1, powierzonym mu z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się.

Z powyższego przepisu wynikają dwa rodzaje mienia, które pracodawca może powierzyć pracownikowi z obowiązkiem zwrotu albo wyliczenia się, tj.:

• pieniądze, z których pracownik musi się wyliczyć oraz o mienie, które musi zwrócić, czyli papiery wartościowe lub kosztowności, a także o narzędzia, instrumenty lub podobne przedmioty oraz ponadto o środki ochrony indywidualnej, odzież i obuwie robocze (por. §1);
• mienie inne niż te wymienione w paragrafie pierwszym (por. § 2 w związku z art. 126 §2 Kodeksu pracy).

Mienie inne niż te wymienione w art. 124 § 1 Kodeksu pracy określa Rada Ministrów w drodze rozporządzenia (por. art. 126 § 2 Kodeksu pracy). Rozporządzenie to określa zakres i szczegółowe zasady wspólnej odpowiedzialności materialnej pracowników w przypadku łącznego powierzenia im mienia.

Co więcej znajduje ono zastosowanie zarówno do gospodarki publicznej i prywatnej oraz dotyczy mienia powierzonego stosownie do art. 124 § 2 i art. 125 Kodeksu pracy, a więc w sklepach i magazynach, z wyłączeniem mienia wymienionego w art. 124 § 1, czyli z jednej strony pieniędzy, papierów wartościowych, kosztowności oraz z drugiej strony przedmiotów wydawanych pracownikom w związku z wykonywaniem pracy: narzędzi i instrumentów lub podobnych przedmiotów, środków ochrony indywidualnej, odzieży i obuwia roboczego.

Zakres podmiotowy odpowiedzialności

Odpowiedzialność za szkodę według analizowanych przepisów może ponosić wyłącznie pracownik, co oznacza, że odpowiedzialności nie ponosi, która nie pozostaje w stosunku pracy.

Przesłanki odpowiedzialności materialnej za mienie powierzone

Wyróżnia się dwie przesłanki tej odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną w mieniu powierzonym przez pracodawcę, a mianowicie:

• prawidłowe powierzenie mienia oraz
• powstanie szkody w majątku pracodawcy.

W przypadku analizowanej odpowiedzialności, pracodawca musi jedynie udowodnić wyrządzenie przez pracownika szkody, jej wysokość oraz fakt powierzenia tego mienia w sposób prawidłowy.

Prawidłowe powierzenie mienia

Prawidłowe powierzenie mienia przez pracodawcę następuje, gdy oddanie go pracownikowi nastąpi w okolicznościach umożliwiających mu jego zwrot albo wyliczenie się z niego. Co więcej, następuje to przez właściwe udokumentowanie przekazania mienia, a taką formą często jest inwentaryzacja.

Dla przypisania pracownikowi odpowiedzialności nie wystarczy jednak samo podpisanie przez niego umowy, protokołu czy innego dokumentu stwierdzającego rzeczywiste powierzenie mienia oraz obowiązek jego zwrotu lub wyliczenia się. Albowiem konieczne staje się faktyczne powierzenie mienia w okolicznościach umożliwiających jego zwrot lub wyliczenie się.

W ugruntowanej linii orzeczniczej Sądu Najwyższego wskazano między innymi na następujące sytuacje:

• Pracownik, któremu powierzono mienie w sposób prawidłowy, ponosi odpowiedzialność materialną na podstawie art. 124 KP, choćby nawet nie podpisał deklaracji o przyjęciu odpowiedzialności materialnej za powierzone mienie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 października 1985 r., sygn. akt IV PR 221/85);
• Podpisanie przez pracownika deklaracji o przyjęciu odpowiedzialności za wyliczenie się z mienia nie ma znaczenia konstytutywnego i nie stwarza samo przez się obowiązku zwrotu lub wyliczenia się, a ma znaczenie jedynie dowodowe (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 1981 r., sygn. akt IV PR 350/81);
• Za prawidłowe może być uznane powierzenie mienia tylko w warunkach, które umożliwiają pracownikowi sprawowanie nad nim pieczy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 grudnia 1972 r., sygn. akt II PR 254/72)

WAŻNE – ani zgoda pracownika na nieprawidłowe powierzenie mienia, ani przyznanie mu wyższego wynagrodzenia nie uchylają obowiązku prawidłowego powierzenia mienia i zapewnienia pracownikowi odpowiedzialnemu materialnie takich warunków, które pozwolą mu na prawidłowe wyliczenie się z mienia (tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 kwietnia 1973 r., sygn. akt I PR 47/73).

Szkoda w majątku pracodawcy

Szkoda polega na niezwróceniu bądź niewyliczeniu się przez pracownika z powierzonego mu mienia. Szkoda w tym kontekście stanowi różnicę pomiędzy początkowym a końcowym stanem ilościowym lub wartościowym powierzonego mienia.

Jeśli zaś oddaje taką samą liczbę przedmiotów, ale są one zniszczone albo uszkodzone, to poniesie on odpowiedzialność na zasadach ogólnych (art. 114 – 116 Kodeksu pracy).

WAŻNE – Pracodawca jest stroną, która powinna udowodnić szkodę w mieniu powierzonym.

Szkoda a wina nieumyślna

Zgodnie z przepisem art. 124 § 3 Kodeksu pracy Od odpowiedzialności określonej w § 1 i 2 pracownik może się uwolnić, jeżeli wykaże, że szkoda powstała z przyczyn od niego niezależnych, a w szczególności wskutek niezapewnienia przez pracodawcę warunków umożliwiających zabezpieczenie powierzonego mienia.

Ciężar udowodnienia, że szkoda w mieniu powierzonym powstała z winy nieumyślnej, spoczywa na pracowniku. Pracownik może jednak uwolnić się od odpowiedzialności, przez wykazanie, że naruszenie obowiązków nie było zawinione.

Szkoda a wina umyślna

Kwestia popełnienia winy umyślnej uregulowana jest w przepisie art. 122 Kodeksu pracy, zgodnie z którym Jeżeli pracownik umyślnie wyrządził szkodę, jest obowiązany do jej naprawienia w pełnej wysokości.

Wysokość odszkodowania

Przepis art. 124 Kodeksu pracy stanowi, że:

• (…) odpowiada w pełnej wysokości za szkodę powstałą w tym mieniu (por. §1);
• Pracownik odpowiada w pełnej wysokości również za szkodę w mieniu innym niż wymienione w § 1, powierzonym mu z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się (por. §2).

Z powyższych regulacji wprost wynika, że za mienie powierzone do zwrotu lub wyliczenia pracownik odpowiada w pełnej wysokości. Pracownik odpowiada nie tylko w granicach rzeczywistej straty pracodawcy, ale również za utracone korzyści (dotyczy to szkody wyrządzonej umyślnie).

W przypadku szkody wyrządzonej nieumyślnie, to przyjmuje się, że odszkodowanie ustala się zatem co do wysokości szkody, jednakże nie powinno ono przewyższać kwoty trzymiesięcznego wynagrodzenia przysługującego pracownikowi w dniu wyrządzenia szkody. Takie stanowisko zajęła Państwowa Inspekcja Pracy:

Pracownik, który wyrządził pracodawcy szkodę wskutek nieumyślnego niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków, ponosi odpowiedzialność w ograniczonej wysokości. Odszkodowanie ustala się w wysokości wyrządzonej szkody, jednak nie może ono przewyższać kwoty trzymiesięcznego wynagrodzenia przysługującego pracownikowi w dniu wyrządzenia szkody.

Co w przypadku, gdy do szkody przyczynił się pracodawca?

Pracownik, jak już wskazano przy zagadnieniu dotyczącym szkody a winy nieumyślnej, musi wykazać, iż wina nie nastąpiła z jego winy. Może wykazać, że przyczyniła się do tego osoba trzecia albo sam pracodawca. Tym samym pracownik, któremu powierzono mienie z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się, nie ponosi odpowiedzialności za szkodę w takim zakresie, w jakim pracodawca przyczynił się do jej powstania.

Umowa o współodpowiedzialności prawnej

Przepis art. 125 Kodeksu pracy odnosi się do umowy o współodpowiedzialności prawnej za mienie powierzone stanowi, która integralną część umowy o pracę jako jej klauzula szczególna. Taka umowa może zostać zawarta jedynie z pracownikiem pozostającym w stosunku pracy.

Przedmiotowa umowa zazwyczaj zawierana jest w formie odrębnego dokumentu, w którym w szczególności są wymienieni członkowie zespołu zawierający tę umowę oraz udział każdego z nich, w zakresie odpowiedzialności za ewentualnie powstały niedobór w przyszłości, gdy nie można ustalić jego winnych. W piśmiennictwie wskazuje się, że wspólna odpowiedzialność pracowników za powierzone mienie nie ma charakteru odpowiedzialności solidarnej. Jest ona podzielna i dlatego między pracownikami, którzy przyjęli odpowiedzialność wspólną, nie występuje odpowiedzialność regresowa.