Pracodawcy mają określone obowiązki wobec pracowników, które zostały szczegółowo uregulowane w przepisach. Wiele przywilejów jest przynależne z tytułu urodzenia dziecka. Jednym z nich jest urlop macierzyński, o którym napiszemy w dzisiejszej publikacji.
Jakie uprawnienia ma kobieta w ciąży?
Zanim przejdziemy do omawiania zagadnień związanych z urlopem macierzyńskim napiszemy kilka słów na temat obowiązków pracodawcy w stosunku do kobiet w ciąży. Jest to okres, w którym kobiety są pod szczególnym nadzorem:
- Po pierwsze pracodawca nie może rozwiązać umowy o pracę z kobietą w ciąży.
- Po drugie nie może zlecać pracy w godzinach nadliczbowych i w porze nocnej.
- Po trzecie nie może wysyłać pracownicy w delegacje służbowe bez jej zgody.
- Po czwarte pracownica nie może pracować w uciążliwych warunkach.
- Po piąte jeżeli warunki pracy na obecnym stanowisku są zbyt uciążliwe pracodawca powinien przenieść pracownicę na inne stanowisko.
Jeżeli wystąpią okoliczności uzasadniające, że pracownica w ciąży jest niezdolna do wykonywania obowiązków zawodowych, to może ona przebywać na zwolnieniu lekarskim przez cały okres ciąży, czyli przez 9 miesięcy. W tym czasie otrzymuje wynagrodzenie w wysokości 100% dotychczasowego uposażenia.
Urlop macierzyński pracownika
W momencie kiedy urodzi się dziecko osobom uprawnionym, najczęściej matce i ojcu, przysługuje urlop macierzyński lub urlop na prawach urlopu macierzyńskiego. Niekiedy wniosek o przyznanie urlopu macierzyńskiego może złożyć członek najbliższej rodziny. Jest to możliwe w okolicznościach, takich jak:
- śmierć matki,
- porzucenie dziecka przez matkę,
- pobyt matki w szpitalu lub innej placówce leczniczej z uwagi na stan zdrowia,
- jeżeli orzeczono wobec matki niezdolność do samodzielnej egzystencji.
Nie ma ustawowej definicji członka najbliższej rodziny. Najczęściej w tej grupie znajdą się rodzice lub rodzeństwo matki i ojca dziecka.
Wymiar urlopu macierzyńskiego
W ustawie Kodeks pracy została określona długość trwania urlopu macierzyńskiego, którego wymiar zależy również od ilości urodzonych dzieci przy jednym porodzie:
| Ilość dzieci
|
Wymiar urlopu
|
| Jedno dziecko
|
20 tygodni/140 dni urlopu
|
| Dwoje dzieci
|
31 tygodni/217 dni urlopu
|
| Troje dzieci
|
33 tygodnie/231 dni urlopu
|
| Czworo dzieci
|
35 tygodni/245 dni urlopu
|
| Pięcioro i więcej dzieci
|
37 tygodni/259 dni urlopu
|
Przed przewidywaną datą porodu pracownica może wykorzystać nie więcej niż 6 tygodni urlopu macierzyńskiego. Po porodzie przysługuje urlop macierzyński niewykorzystany przed porodem aż do wyczerpania jego wymiaru. Urlop macierzyński nie może trwać dłużej niż do ukończenia przez dziecko 6 roku życia. Wymiar urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego w sytuacji przyjęcia dziecka na wychowanie, jako rodzina zastępcza lub w przypadku złożenia do sądu wniosku o przysposobienie jest taki sam, z tym że może być wykorzystany nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 7 roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, nie dłużej niż do ukończenia przez nie 10 roku życia.
Pracownica, po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego, ma prawo zrezygnować z pozostałej części tego urlopu i powrócić do pracy, jeżeli pozostałą część urlopu macierzyńskiego wykorzysta ojciec dziecka. Urlop macierzyński może być wykorzystany przez oboje rodziców/opiekunów, jednak ojciec dziecka będzie miał prawo do tego urlopu, ale dopiero po upływie 14 tygodni od urodzenia dziecka.
Zasady wykorzystania urlopu macierzyńskiego
Jak już napisaliśmy wcześniej pracownica może skorzystać z urlopu macierzyńskiego już w czasie ciąży, przy czym jego wymiar nie może przekroczyć 6 tygodni przed ustaloną datą porodu. Jeżeli pracownica nie skorzysta z tego prawa, to pierwszym dniem urlopu macierzyńskiego jest dzień porodu. Jeżeli pracownica zdecyduje się na zrzeczenie prawa do urlopu macierzyńskiego, to może to zrobić najwcześniej po 14 tygodniach. Powrót do pracy będzie możliwy o ile:
pozostałą część urlopu macierzyńskiego wykorzysta ojciec dziecka,
pracownica złoży wniosek najpóźniej w terminie 7 dni wskazując datę powrotu,
załączy kopię wniosku ojca o przejęciu pozostałej części urlopu macierzyńskiego.
Ojciec, który będzie chciał przejąć pozostałą część urlopu macierzyńskiego powinien najpóźniej na 14 dni przed jego rozpoczęciem złożyć wniosek do swojego pracodawcy, do którego dołączy:
- odpis aktu urodzenia dziecka,
- oświadczenie matki o zamiarze rezygnacji z pozostałej części urlopu macierzyńskiego.
Jeżeli wobec matki dziecka orzeczona zostanie niezdolność do samodzielnej egzystencji może ona zrezygnować z urlopu macierzyńskiego już po 8 tygodniach po porodzie.
Pobyt nowo narodzonego dziecka w szpitalu po urodzeniu
Jeżeli po porodzie okaże się, że dziecko musi pozostać na dłuższy czas w szpitalu, wówczas pracownica po wykorzystaniu 8 tygodni urlopu macierzyńskiego może wnioskować o przerwanie urlopu i powrócić do pracy. Taka sama zasada obowiązuje również w przypadku dłuższej hospitalizacji dziecka w trakcie trwania urlopu macierzyńskiego. W takich przypadkach pracodawca ma obowiązek:
- umożliwić pracownikowi powrót do pracy,
- udzielić ponownie urlopu macierzyńskiego po zakończeniu hospitalizacji dziecka.
Skrócenie urlopu macierzyńskiego
W przypadku, gdy:
- urodzi się martwe dziecko, również jak wystąpi poronienie,
- dziecko umrze przed upływem 8 tygodnia
pracownicy przysługuje skrócony urlop macierzyński w wymiarze 8 tygodni i nie może być krótszy niż 7 dni. W przypadku śmierci dziecka po upływie 8 tygodni prawo do urlopu macierzyńskiego wynosi 7 dni od dnia zgonu dziecka.
Zasiłek macierzyński 2022
Zasiłek macierzyński przysługuje przez okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu rodzicielskiego oraz urlopu ojcowskiego. Jego wysokość co do zasady wynosi 100% wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne. Szczegółowe przepisy regulujące wypłatę zasiłku macierzyńskiego zostały uregulowane w ustawie o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Jednak wysokość zasiłku w okresie jego pobierania będzie zależała od decyzji pracownika i tak:
| Złożenie wniosku w terminie
21 dni od porodu o udzielenie urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego
|
Brak wniosku
w ciągu 21 dni od porodu o udzielenie urlopu rodzicielskiego po urlopie macierzyńskim
|
| Wysokość zasiłku macierzyńskiego wyniesie 80% podstawy wymiaru składek, tak jak do ubezpieczenia chorobowego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze.
|
Wysokość zasiłku macierzyńskiego wyniesie 100% podstawy wymiaru składek za okres urlopu macierzyńskiego. Jeżeli po tym czasie pracownik zdecyduje się na urlop rodzicielski, to 100% podstawy będzie naliczane za okres:
-6 tygodni urlopu w przypadku jednego dziecka,
-8 tygodni urlopu w przypadku większej liczby dzieci,
-3 tygodni w przypadku przyjęcia dziecka na wychowanie.
W pozostałym okresie trwania urlopu rodzicielskiego pracownik otrzyma 60% podstawy wymiaru składek.
|
Zarówno w jednym, jak i w drugim przypadku wysokość zasiłku macierzyńskiego będzie na poziomie 80%, jeżeli weźmiemy pod uwagę cały okres wypłaty zasiłku. Urlop rodzicielski, o którym jest mowa przy zasiłku macierzyńskim przysługuje osobom uprawnionym na zasadzie dobrowolności po okresie wykorzystania urlopu macierzyńskiego.
Przykład 1
Pani Krystyna urodziła dziecko 1 lipca 2022 roku. W ciągu 21 dni od porodu złożyła wniosek o udzielenie urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego. Wówczas przez cały okres zarówno urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego pani Krystyna będzie otrzymywała zasiłek macierzyński w wysokości 80% podstawy wymiaru składek społecznych.
Przykład 2
Pani Edyta po urodzeniu dziecka nie złożyła wniosku o udzielenie urlopu rodzicielskiego po urlopie macierzyńskim. Dziecko urodziło się 8 sierpnia 2022 r. W takim przypadku zasiłek macierzyński będzie wypłacany w wysokości 100% do 25 grudnia 2022 r. Jeżeli po tym czasie zdecyduje się na urlop rodzicielski, to jeszcz przez 6 tygodni otrzyma zasiłek w wysokości 100% a przez pozostałe 26 tygodni będzie to 60% podstawy wymiaru składek.
Praca na urlopie macierzyńskim
Bardzo często rodzice są zainteresowani możliwością podjęcia pracy w trakcie trwania urlopu macierzyńskiego. Trzeba jednak pamiętać, że ustawodawca zabronił wprost w przepisach wykonywania pracy w trakcie trwania urlopu macierzyńskiego.
Przykład 3
Pani Ania urodziła jedno dziecko i przebywa na urlopie macierzyńskim. Po upływie 15 tygodni tego urlopu zastanawia się, czy może podjąć pracę u swojego pracodawcy przebywając jednocześnie na urlopie macierzyńskim. W takim przypadku nie ma takiej możliwości. Zgodnie z tym co zostało opisane powyżej czas trwania urlopu macierzyńskiego w przypadku jednego dziecka wynosi 20 tygodni. Dopiero, gdy upłynie ten czas i pani Ania będzie na urlopie rodzicielskim będzie mogła myśleć o podjęciu pracy, ale w ograniczonym zakresie.
Przykład 4
Pani Klaudia przebywa na urlopie macierzyńskim i nosi się z zamiarem podjęcia pracy na etat w trakcie jego trwania u innego pracodawcy. W takim przypadku nie ma przeciwwskazań do zatrudnienia. Jednak nowy pracodawca będzie zobowiązany odprowadzić wszystkie składki zarówno społeczne, jak i zdrowotną za panią Klaudię.
Przykład 5
Pani Michalina przebywa na urlopie macierzyńskim i chce podpisać umowę cywilnoprawną z własnym pracodawcą. W takim przypadku przepisy nie zabraniają podjęcia takiej aktywności zawodowej. Można podpisać umowę zlecenie, czy umowę o dzieło jednocześnie przebywając na urlopie wychowawczym.
Umowę cywilnoprawną można również zawrzeć z obcym pracodawcą w trakcie trwania urlopu macierzyńskiego bez żadnych ograniczeń.
Działalność gospodarcza a urlop i zasiłek macierzyński
Do tej pory pisaliśmy o prawie do urlopu macierzyńskiego w przypadku osób, które są zatrudnione u innego pracodawcy. Co jednak z kobietami, które rodzą dzieci i prowadzą działalność gospodarczą. Otóż zasada przyznawania urlopu macierzyńskiego i wypłata zasiłku macierzyńskiego jest taka sama, jak w przypadku innych osób. Przepisy Kodeksu pracy obowiązują wszystkich, bez względu na status aktywności zawodowej.
Warunkiem wypłaty zasiłku macierzyńskiego dla osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą będzie zgłoszenie do dobrowolnych składek na ubezpieczenie chorobowe.
Jednak w przypadku jednoosobowej działalności gospodarczej należy pamiętać, że podstawa do naliczania zasiłku macierzyńskiego będzie taka sama, jak przy opłacaniu składek na ubezpieczenia społeczne w działalności gospodarczej. Tym samym, opłacanie składek preferencyjnych od podstawy w wysokości 30% minimalnego wynagrodzenia za pracę, czy też Małego ZUS Plus oznacza mniejszą wypłatę zasiłku macierzyńskiego.
Przykład 6
Pani Aneta prowadzi działalność gospodarczą i opłaca ZUS preferencyjny. W 2022 roku podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne wynosi 903 zł. Pani Aneta urodziła dziecko i pobiera zasiłek macierzyński, który będzie naliczany od tej samej podstawy, ponieważ ZUS preferencyjny był opłacany przez 12 miesięcy przed uzyskaniem prawa do zasiłku.
Jak widać może to być duży uszczerbek na budżecie, jeżeli przedsiębiorca będzie pobierał tylko zasiłek macierzyński. Jednak w przypadku osób prowadzących działalność gospodarczą nie ma przeciwwskazań, żeby w trakcie pobierania zasiłku macierzyńskiego prowadzić również działalność gospodarczą. Więc o ile to będzie możliwe i przedsiębiorca się na to zdecyduje, to wówczas w tym czasie będzie opłacał jedynie składkę na ubezpieczenie zdrowotne w działalności gospodarczej.
Świadczenie rodzicielskie w wysokości 1000 zł
Niektóre osoby nie posiadają prawa do urlopu macierzyńskiego, bo np. przed urodzeniem dziecka nie były nigdzie zatrudnione. Nie oznacza to jednak, że są pozbawione prawa do wypłaty jakichkolwiek środków. Świadczenie rodzicielskie w wysokości 1.000 zł przysługuje osobom, które nie otrzymują zasiłku macierzyńskiego.
O świadczenie rodzicielskie mogą się ubiegać:
- matka lub ojciec dziecka,
- opiekun faktyczny dziecka,
- rodzina zastępcza, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej,
- osoba, która przysposobiła dziecko.
Świadczenie rodzicielskie będzie wypłacane przez okres:
- 52 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka,
- 65 tygodni – w przypadku urodzenia dwojga dzieci,
- 67 tygodni – w przypadku urodzenia trojga dzieci,
- 69 tygodni – w przypadku urodzenia czworga dzieci,
- 71 tygodni – w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci.
Te same terminy dotyczą dzieci przysposobionych lub objętych opieką.
Wniosek o wypłatę świadczenia rodzicielskiego można złożyć się w terminie 3 miesięcy od urodzenia dziecka lub od miesiąca objęcia dziecka opieką w przypadku dzieci przysposobionych. W przypadku złożenia wniosku po tym terminie prawo do świadczenia rodzicielskiego powstaje od miesiąca, w którym wniosek został złożony.
Podsumowanie
Pracodawcy, którzy zatrudniają kobiety muszą brać pod uwagę, że jeżeli kobieta zajdzie w ciążę, to jest pod szczególną ochroną, która wynika wprost z przepisów Kodeksu pracy. Również po urodzeniu dziecka rodzicom i opiekunom dziecka przysługuje szereg uprawnień rodzicielskich, a jednym z nich jest urlop macierzyński, który był przedmiotem naszych dzisiejszych rozważań. W trakcie trwania urlopu macierzyńskiego osoby uprawnione nabywają prawo do zasiłku macierzyńskiego, którego wysokość w przysługującym okresie może się wahać od 60% do 100% podstawy wymiaru, w zależności od przyjętego wariantu wypłaty. W trakcie trwania urlopu macierzyńskiego można podejmować również dodatkowe formy aktywności zawodowej, jednak nie należy przy tym zapominać o nadrzędnej roli urlopu, jakim jest opieka nad dzieckiem.
Małgorzata Jagusiak 
Lista zmian w aplikacji: listopad 2023
Izabela Pięta
Mały ZUS Plus – wątpliwości kto może ponownie skorzystać od 2024 roku
E-Urząd Skarbowy – założenie konta dla organizacji
Czy wzrośnie kwota wolna od podatku w 2024 roku? Sejm rozpoczął prace
