Ponadzakładowy układ zbiorowy pracy – czym jest?

Strony ponadzakładowego układu zbiorowego pracy

Przepis art. 241(14) § 1 Kodeksu pracy określa podmioty uprawnione do zawarcia układu ponadzakładowego.

Ponadzakładowy układ zbiorowy pracy, zawierają:

• ze strony pracowników właściwy statutowo organ ponadzakładowej organizacji związkowej;
• ze strony pracodawców właściwy statutowo organ organizacji pracodawców – w imieniu zrzeszonych w tej organizacji pracodawców.

Po stronie pracowników stroną układu może być tylko ponadzakładowa organizacja związkowa, co oznacza, że układ może być zawarty przez:

• organizację związkową; stroną układu zbiorowego nie może być załoga zakładu pracy czy samorząd pracowniczy ani też tworzone przez nich struktury ponadzakładowe;
• organizację związkową o charakterze ponadzakładowym;
• organizację reprezentującą pracowników, dla których ma być zawarty układ.

Po stronie pracodawców układ może być zawarty tylko przez organizację pracodawców zarejestrowaną na podstawie art. 9 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o organizacjach pracodawców. Prawo wystąpienia z inicjatywą zawarcia układu ponadzakładowego przysługuje:

• organizacji pracodawców uprawnionej do zawarcia układu ze strony pracodawców;
• każdej ponadzakładowej organizacji związkowej reprezentującej pracowników, dla których ma być zawarty układ.

Prawo wystąpienia z inicjatywą zawarcia układu ponadzakładowego przysługuje zarówno każdemu podmiotowi, który jest upoważniony do zawarcia układu ze strony pracodawców oraz organizacji ponadzakładowej reprezentującej pracowników, dla których ma być zawarty układ. W literaturze przedmiotu wskazuje się, że inicjatywa może dotyczyć zawarcia układu między stronami, których żaden układ jeszcze nie łączy, bądź też jego zmiany w drodze protokołu dodatkowego czy też zawarcia nowego układu na miejsce układu, który zostaje rozwiązany [tak W. Sanetra [w:] J. Iwulski, W. Sanetra, Kodeks pracy. Komentarz, wyd. III, Warszawa 2013, art. 241(15)].

WAŻNE – podmiot występujący z inicjatywą zawarcia układu (organizacja pracodawców lub ponadzakładowa organizacja związkowa) jest obowiązany powiadomić o tym każdą ponadzakładową organizację związkową reprezentującą pracowników, dla których ma być zawarty układ.

Rokowania i zawarcie ponadzakładowego układu zbiorowego pracy

Zgodnie z przepisem art. 241(14a) Kodeksu pracy:

• W razie gdy ponadzakładowa organizacja związkowa reprezentująca pracowników, dla których ma być zawarty układ ponadzakładowy, wchodzi w skład zrzeszenia (federacji) związków zawodowych lub ogólnokrajowej organizacji międzyzwiązkowej (konfederacji), do zawarcia układu jest upoważniona, z zastrzeżeniem § 2, wyłącznie ta ponadzakładowa organizacja związkowa [por. § 1];
• Ogólnokrajowa organizacja międzyzwiązkowa (konfederacja) uczestniczy w rokowaniach i zawiera układ ponadzakładowy w miejsce wchodzących w jej skład ponadzakładowych organizacji związkowych, reprezentujących pracowników, dla których układ ten ma być zawarty i które uzyskały reprezentatywność na podstawie art. 252 ust. 3 ustawy o związkach zawodowych, w razie skierowania do niej umotywowanego pisemnego wniosku w tej sprawie przez organizację pracodawców prowadzącą rokowania w sprawie zawarcia tego układu lub co najmniej jedną z pozostałych ponadzakładowych organizacji związkowych prowadzących rokowania w sprawie zawarcia tego układu. Organizacja, do której skierowano wniosek, nie może odmówić przystąpienia do rokowań; odmowa skutkuje pozbawieniem reprezentatywności dla potrzeb określonego układu ponadzakładowego wszystkich organizacji, w miejsce których powinna wstąpić organizacja, do której skierowany został wniosek [por. § 2];
• W razie gdy organizacja pracodawców zrzeszająca pracodawców, którzy mają być objęci układem ponadzakładowym, wchodzi w skład federacji lub konfederacji, prawo do zawarcia układu przysługuje organizacji, w której pracodawcy są bezpośrednio zrzeszeni [por. § 3].

Z powyższych regulacji wynika, że w razie gdy ponadzakładowa organizacja związkowa reprezentująca pracowników, dla których ma być zawarty układ ponadzakładowy, wchodzi w skład zrzeszenia (federacji) związków zawodowych lub ogólnokrajowej organizacji międzyzwiązkowej (konfederacji), do zawarcia układu jest upoważniona, z zastrzeżeniem § 2, wyłącznie ta ponadzakładowa organizacja związkowa. Z treści przytoczonego go przepisu wynika, że prawa i interesy pracownicze w negocjacjach dotyczących układu o charakterze ponadzakładowym reprezentuje związek zawodowy niższego szczebla.

WAŻNE – układ może być zawarty, gdy na jego treść zgodzą się wszystkie organizacje związkowe prowadzące rokowania lub przynajmniej te z nich, które są reprezentatywne w rozumieniu art. 25(2) ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych.

Organizacje związkowe przystępują do rokowań w terminie wskazanym przez inicjatora zawarcia układu, jednak nie krótszym niż 30 dni od dnia zgłoszenia inicjatywy. Wymóg prowadzenia rokowań przez wszystkie zainteresowane organizacje związkowe reprezentujące pracowników odnosi się nie tylko do ich wstępnej fazy, ale obowiązuje aż do zakończenia negocjacji, co oznacza, że jeżeli przed zawarciem układu zostanie utworzona nowa ponadzakładowa organizacja związkowa reprezentująca pracowników, dla których układ jest negocjowany, ma ona prawo przystąpienia do toczących się rokowań [tak I. Sierocka [w:] Komentarz do niektórych przepisów ustawy – Kodeks pracy [w:] Zbiorowe prawo zatrudnienia. Komentarz, Warszawa 2019, art. 241(16)].

Wspólna reprezentacja pracowników

Według przepisu art. 241(16) § 1 Kodeksu pracy jeżeli pracowników, dla których ma być zawarty układ ponadzakładowy, reprezentuje więcej niż jedna organizacja związkowa, rokowania w celu zawarcia układu prowadzi ich wspólna reprezentacja lub działające wspólnie poszczególne organizacje związkowe.

Zgodnie z kolejnymi regulacjami powołanego przepisu Kodeksu pracy:

• Jeżeli w terminie wyznaczonym przez podmiot występujący z inicjatywą zawarcia układu ponadzakładowego, nie krótszym niż 30 dni od dnia zgłoszenia inicjatywy zawarcia układu, nie wszystkie organizacje związkowe przystąpią do rokowań w trybie określonym w § 1, do prowadzenia rokowań są uprawnione organizacje związkowe, które przystąpiły do rokowań. Rokowania te są prowadzone w trybie określonym w § 1 [por. § 2];
• Warunkiem prowadzenia rokowań, o których mowa w § 2, jest uczestniczenie w nich co najmniej jednej reprezentatywnej ponadzakładowej organizacji związkowej w rozumieniu art. 252 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych [por. § 3];
• Jeżeli przed zawarciem układu zostanie utworzona ponadzakładowa organizacja związkowa, ma ona prawo przystąpić do rokowań [por. § 4];
• Układ ponadzakładowy zawierają wszystkie organizacje związkowe, które prowadziły rokowania nad tym układem, bądź co najmniej wszystkie reprezentatywne organizacje związkowe, w rozumieniu art. 252 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych, uczestniczące w rokowaniach [por. § 5].

Prowadzenie rokowań i zawarcie układu jest niemożliwe bez udziału co najmniej jednej reprezentatywnej w rozumieniu art. 25(2) ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych, zgodnie z ustępem 1 przedmiotowej regulacji reprezentatywną ponadzakładową organizacją związkową jest ponadzakładowa organizacja związkowa:

• reprezentatywna w rozumieniu ustawy o Radzie Dialogu Społecznego lub
• zrzeszająca co najmniej 15% ogółu osób wykonujących pracę zarobkową objętych zakresem działania statutu, nie mniej jednak niż 10 000 osób wykonujących pracę zarobkową, lub
• zrzeszająca największą liczbę osób wykonujących pracę zarobkową, dla których ma być zawarty określony ponadzakładowy układ zbiorowy pracy.

Rozszerzenie stosowania ponadzakładowego układu zbiorowego pracy

Na wspólny wniosek organizacji pracodawców i ponadzakładowych organizacji związkowych, które zawarły układ ponadzakładowy, minister właściwy do spraw pracy może – gdy wymaga tego ważny interes społeczny – rozszerzyć, w drodze rozporządzenia, stosowanie tego układu w całości lub w części na pracowników zatrudnionych u pracodawcy nieobjętego żadnym układem ponadzakładowym, prowadzącego działalność gospodarczą taką samą lub zbliżoną do działalności pracodawców objętych tym układem, ustalonej na podstawie odrębnych przepisów dotyczących klasyfikacji działalności, po zasięgnięciu opinii tego pracodawcy lub wskazanej przez niego organizacji pracodawców oraz zakładowej organizacji związkowej, o ile taka działa u pracodawcy [por. § 1].

Wniosek o rozszerzenie stosowania układu ponadzakładowego powinien wskazywać nazwę pracodawcy i jego siedzibę, a także uzasadnienie potrzeby rozszerzenia stosowania układu ponadzakładowego oraz zawierać informacje i dokumenty niezbędne do stwierdzenia wymogów. Jednocześnie strony uprawnione do wystąpienia z wnioskiem o rozszerzenie układu, mogą również złożyć wniosek o uchylenie generalizacji układu – wniosek musi spełniać podobne przesłanki, co wniosek o rozszerzenie układu.

WAŻNE – rozszerzenie stosowania układu ponadzakładowego obowiązuje nie dłużej niż do czasu objęcia pracodawcy innym układem ponadzakładowym.

Przechodzenie praw i obowiązków organizacji związkowych

W razie połączenia lub podziału organizacji związkowej lub organizacji pracodawców, która zawarła układ ponadzakładowy, jej prawa i obowiązki przechodzą na organizację powstałą w wyniku połączenia lub podziału. W razie rozwiązania organizacji pracodawców lub wszystkich organizacji związkowych, będących stroną układu ponadzakładowego, pracodawca może odstąpić od stosowania układu ponadzakładowego w całości lub w części po upływie okresu co najmniej równego okresowi wypowiedzenia układu, składając stosowne oświadczenie na piśmie pozostałej stronie tego układu.

Podsumowanie

Ponadzakładowy układ zbiorowy pracy stanowi niewątpliwie kolejne rozwiązanie umożliwiające rozszerzenie praw pracowników danego zakładu pracy. Prawo wystąpienia z inicjatywą zawarcia układu ponadzakładowego ma każda organizacja uprawniona do zawarcia układu ponadzakładowego.