Praca w porze nocnej – najważniejsze informacje

Co do zasady pracownicy wykonują swoją pracę w ciągu dnia. Jednakże w niektórych zakładach pracy świadczenie pracy może odbywać się w porze nocnej bądź pracownik wykonując pracę w godzinach nadliczbowych na polecenie pracodawcy może przedłużyć wykonywanie swojej pracy z pory dziennej na nocną. Co istotne przepisy ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy w szczególny sposób regulują taką pracę.

Jeśli chcesz wiedzieć więcej na temat pracy w porze nocnej, to przeczytaj niniejszy artykuł.

Czas pracy w porze nocnej

Pora nocna obejmuje 8 godzin między godziną 21.00 a godziną 7.00. Jednakże konkretnego określenia godzin początku i końca pory nocnej dokonuje pracodawca samodzielne lub w porozumieniu z zakładową organizacją związkową. Porę nocną ustala się w układzie zbiorowym lub regulaminie pracy.

Pracownik, którego rozkład czasu pracy obejmuje w każdej dobie co najmniej 3 godziny pracy w porze nocnej lub którego co najmniej 1/4 czasu pracy w okresie rozliczeniowym przypada na porę nocną, jest pracującym w nocnym. Czas pracy pracującego w nocy nie może przekraczać 8 godzin na dobę, jeżeli wykonuje prace szczególnie niebezpieczne albo związane z dużym wysiłkiem fizycznym lub umysłowym.

Wykaz prac szczególnie niebezpiecznych albo związanych z dużym wysiłkiem fizycznym lub umysłowym określa pracodawca w porozumieniu z zakładową organizacją związkową, a jeżeli u pracodawcy nie działa zakładowa organizacja związkowa – z przedstawicielami pracowników wybranymi w trybie przyjętym u danego pracodawcy, oraz po zasięgnięciu opinii lekarza sprawującego profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami, uwzględniając konieczność zapewnienia bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia pracowników. Jednakże zasada ta nie dotyczy:

• pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy;
• przypadków konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii.

Na pisemny wniosek pracownika, który uznawany jest za pracownika nocnego, pracodawca informuje właściwego okręgowego inspektora pracy o zatrudnianiu pracowników pracujących w nocy.

Zakaz pracy w porze nocnej dotyczy:

• kobiet w ciąży;
• pracowników młodocianych;
• pracowników niepełnosprawnych chyba, że na wykonywanie takiej pracy wyrazi zgodę lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników lub w razie jego braku lekarz sprawujący opiekę nad osobą niepełnosprawną;
• pracownicy opiekujący się dziećmi do lat 4, chyba że pracownik wyrazi na to zgodę (udzielona zgoda może zostać zawsze wycofana przez pracownika). Z kolei gdy oboje rodzice lub opiekunowie dziecka pozostają w stosunkach pracy, z ograniczeń w dopuszczalności zatrudnienia w porze nocnej może korzystać tylko jedno z nich.

Zastanawiasz się czym jest choroba zawodowa pracownika i jakie spoczywają obowiązki na pracodawcy? Jeśli tak, to przejdź tutaj.

Dodatek za pracę w porze nocnej

Zgodnie z przepisem art. 151(8) Kodeksu pracy:

• Pracownikowi wykonującemu pracę w porze nocnej przysługuje dodatek do wynagrodzenia za każdą godzinę pracy w porze nocnej w wysokości 20% stawki godzinowej wynikającej z minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalanego na podstawie odrębnych przepisów [por. § 1];
• W stosunku do pracowników wykonujących pracę w porze nocnej stale poza zakładem pracy dodatek, o którym mowa w § 1, może być zastąpiony ryczałtem, którego wysokość odpowiada przewidywanemu wymiarowi pracy w porze nocnej [por. § 2].

Dodatek nocny ma uzasadnienie w tym, że praca odbywa się w nocy, a więc w porze zasadniczo wolnej od świadczenia pracy. Dodatek ten przysługuje każdemu pracownikowi niezależnie od tego czy praca świadczone jest w porze nocnej stale bądź okazjonalnie.

Co więcej, niekiedy praca nocna jest równocześnie pracą nadliczbową wówczas pracownikowi wykonującemu pracę w porze nocnej można zlecić pracę nadliczbową zarówno w porze nocnej, jak i po jej zakończeniu, tj. w trakcie pory dziennej. Możliwa jest też sytuacja, gdy pracownik wykonujący normalnie pracę w porze dziennej będzie wykonywał pracę nadliczbową w porze nocnej.

Z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych przypadających w nocy pracownikowi przysługuje, oprócz normalnego wynagrodzenia za pracę, dodatek w wysokości 100% wynagrodzenia. Jeśli zatem:

• godziny nadliczbowe przypadają w porze nocnej, pracownikowi należy wypłacić dwa dodatki;
• godziny nadliczbowe przypadną już w porze dziennej, pracownikowi będzie przysługiwał tylko jeden dodatek [tak Ł. Pisarczyk [w:] Kodeks pracy. Komentarz, wyd. VII, red. L. Florek, Warszawa 2017, art. 151(8)].

Istnieje również możliwość wypłaty ryczałtu za pracę w godzinach nadliczbowych oraz za pracę nocną. W orzecznictwie sądowym wskazuje się, że Co do zasady nie ma przeszkód, aby należności na pokrycie kosztów przysługującego pracownikowi wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych (także przypadających w nocy oraz w niedzielę i święta) oraz za pracę nocną były ustalane w formie ryczałtu, gdyż możliwość taka została przewidziana w art. 1511 § 4 k.p. i art. 1518 § 2 k.p., z tym jednakże zastrzeżeniem, że wysokość owego ryczałtu powinna odpowiadać przewidywanemu wymiarowi pracy w godzinach nadliczbowych bądź w porze nocnej, a pracownik akceptuje taką formę wynagrodzenia, choćby w sposób dorozumiany [tak Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 lipca 2018 r., sygn. akt I PK 94/17]

Co ciekawe, gdy dochodzi do zmiany czasu z letniego a zimowy, gdzie czas cofany jest o godzinę do tyłu, to pracownik winien dostać wynagrodzenie na tyle godzin ile rzeczywiście przepracował. W literaturze przedmiotu wyjaśniono, że:

• Pracownik powinien otrzymać wynagrodzenie za liczbę godzin, którą przepracował. W tej sytuacji musi dostać dodatek za pracę nadliczbową i pracę w nocy lub czas wolny.
• Zmiana czasu z letniego na zimowy wiąże się z koniecznością cofnięcia zegarków o godzinę z godz. 3:00 na godz. 2:00. Oznacza to, że pracownik wykonujący w tym czasie pracę będzie pracował 9 godzin zamiast 8. Za taką liczbę godzin powinien otrzymać wynagrodzenie.
• Dodatek za pracę w porze nocnej przysługuje za godziny przepracowane w granicach ustalonych przez pracodawcę jako pora nocna. Co prawda ma ona obejmować 8 godzin, ale w tej sytuacji pracownik powinien otrzymać dodatek za 9 godzin pracy nocnej. Wynosi on 20% stawki godzinowej, wynikającej z minimalnego wynagrodzenia za pracę [tak M. Pigulski (red.), Lista płac w praktyce. Odpowiedzi na najtrudniejsze pytania. Wyd. 10, Warszawa 2023].

Czas pracy w porze nocnej

Praca w nocy jest dopuszczalna na mocy przepisów prawa pracy, jednakże należy pamiętać, iż pracodawca zobowiązany jest do unormowania godzin trwania pory nocnej w postanowieniach układu zbiorowego pracy, regulaminu pracy bądź w drodze obwieszczenia pracodawcy. Co ważniejsze pracownikowi za pracę w porze nocnej przysługuje rekompensata jako dodatek do wynagrodzenia za każdą godzinę pracy w porze nocnej w wysokości 20% stawki godzinowej wynikającej z minimalnego wynagrodzenia za pracę.

A jeśli chcesz wiedzieć co się kryje pod pojęciem prawa pracownika do wolnej niedzieli, to przeczytaj ten artykuł.