Obowiązki pracownika w świetle przepisów prawa pracy

O tym jakie konkretnie obowiązki spoczywają na pracowniku przeczytasz w niniejszym artykule.

Obowiązki pracownika a przepisy prawa pracy

Podstawowym obowiązkiem pracownika, który wynika ze stosunku pracy jest świadczenie pracy określonego umownie rodzaju, na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem. Stosunek pracy został zdefiniowany w przepisie art. 22 § 1 Kodeksu pracy, zgodnie z którym Przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.

Z kolei zgodnie z przepisem art. 100 Kodeksu pracy:

• Pracownik jest obowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę [por. § 1];
• Pracownik jest obowiązany w szczególności:
• przestrzegać czasu pracy ustalonego w zakładzie pracy;
• przestrzegać regulaminu pracy i ustalonego w zakładzie pracy porządku;
• przestrzegać przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów przeciwpożarowych;
• dbać o dobro zakładu pracy, chronić jego mienie oraz zachować w tajemnicy informacje, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę;
• przestrzegać tajemnicy określonej w odrębnych przepisach;
• przestrzegać w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego [por. § 2].

Powyższa regulacja określona w § 1 konkretyzuje określone w art. 22 § 1 Kodeksu pracy obowiązki pracownika stanowiące istotę stosunku pracy, tj. wykonywanie pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem.

Sumienne i staranne wykonywanie pracy

Obowiązek pracownika dotyczący sumiennego i starannego wykonywania pracy oraz stosowania się do poleceń przełożonych, który został sformułowany w art. 100 § 1 Kodeksu pracy konkretyzuje sposób, w jaki pracownik powinien świadczyć pracę.

Staranność pracownicza dotyczy obiektywnych reguł wiedzy i doświadczenia, które określają najbardziej właściwy sposób postępowania przy wykonywaniu danego rodzaju pracy, chodzi np. o stanowiska kierownicze i samodzielne i też zawodu, np. prawnika, lekarza, dyrektora, kierowcy zawodowego.

Sumienność pracownicza odwołuje się do właściwego stosunku psychicznego pracownika do wykonywanej pracy. Pracownik powinien wykonywać pracę z należytym wykorzystaniem sił i umiejętności.

Dodatkowo warto wskazać, że w przypadku gdy pracownik naruszy obiektywne reguły staranności, dochodzi do niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania. Nie przesądza to jednak o odpowiedzialności pracownika za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania, albowiem warunkiem poniesienia odpowiedzialności pracownika jest wina, a więc brak należytej sumienności przy wykonywaniu pracy [tak D. Dzienisiuk, J. Skoczyński [w:] Kodeks pracy. Komentarz, wyd. VII, red. L. Florek, Warszawa 2017, art. 100].

Polecenia wydawane pracownikowi

Możliwość wydawania pracownikowi obowiązkowych poleceń dotyczących wykonywania określonego rodzaju pracy stanowi przejaw kierownictwa pracodawcy i jest elementem treści stosunku pracy.

Warto również wskazać, że granice podporządkowania pracownika poleceniom pracodawcy wyznaczają umówiony rodzaj pracy oraz przepisy prawa. Pracodawca może wydawać pracownikowi polecenia dotyczące sposobu wykonywania umówionej pracy, a w wypadkach prawem określonych także polecenie wykonywania innej pracy niż umówiona [por. art. 42 § 4 Kodeksu pracy] lub świadczenia pracy ponad obowiązujący pracownika wymiar czasu pracy [por. art. 151 Kodeksu pracy].

Dodatkowo pracodawca ma możliwość wydania pracownikowi polecenia wykonywania pracy ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także wykonywania pracy ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, który wynika z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy. M. Barański [w:] Kodeks pracy. Komentarz. Tom II. Art. 94-304(5), wyd. VI, red. K. W. Baran, Warszawa 2022, art. 100.

Polecenia pracodawcy mogą mieć charakter sformalizowany w postaci zarządzenia przewidującego obowiązek przestrzegania przez pracownika określonych procedur. Postępowanie pracownika niezgodne z tymi procedurami, z powołaniem się na odmienną praktykę, stanowi naruszenie jego obowiązków, mogące uzasadniać wypowiedzenie umowy o pracę [por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 czerwca 2008 r., sygn. akt II PK 323/07].

Jednocześnie warto wskazać, że pracownik nie jest uprawniony do kontroli i kwestionowania słuszności poleceń przełożonych, jednakże może odmówić wykonania polecenia, gdy narusza ono warunki określone w przepisie art. 100 § 1 Kodeksu pracy. Z kolei bezprawna i świadoma odmowa wykonania polecenia, zagrażająca istotnym interesom pracodawcy, uzasadnia rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika (art. 52 § 1 pkt 1 KP) [por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 czerwca 1997 r., sygn. akt I PKN 211/97].

Zastanawiasz się kiedy pracownik może rozwiązać umowę bez wypowiedzenia? Przejdź do tego artykułu, a uzyskasz wszelkie informacje.

Katalog obowiązków pracownika

Przepis art. 100 § 2 Kodeksu pracy obowiązki pracownika są wymienione przykładowo.

W ramach tylko przykładu wyjaśnić należy, że obowiązek przestrzegania czasu pracy ustalonego w zakładzie pracy [por. § 2 pkt 1] dotyczy rozkładu czasu pracy oraz porządku w pracy określonego regulaminem pracy. Może być on również określony także w układzie zbiorowym, obwieszczeniu pracodawcy lub umowie o pracę.

Pracownik jest obowiązany przestrzegać przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów przeciwpożarowych, co wynika z przepisu art. 100 § 2 pkt 3 Kodeksu pracy. Przepis art. 211 Kodeksu pracy wprost stanowi, że przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym obowiązkiem pracownika. W szczególności pracownik jest obowiązany:

• znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym;
• wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych;
• dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy;
• stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem;
• poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich;
• niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie;
• współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy.

Natomiast określony w § 2 pkt 4 obowiązek dbałości pracownika o dobro zakładu pracy obciąża pracownika tylko wtedy, gdy nie jest sprzeczny z dobrem (interesem) pracodawcy. Bowiem, to na rzecz pracodawcy pracownik świadczy pracę. Z powinności dbania przez pracownika o dobro zakładu pracy (pracodawcy) wynikają obowiązki właściwego postępowania pracownika w konkretnych sytuacjach, np. obowiązku podjęcia pracy w godzinach nadliczbowych [por. art. 151 Kodeksu pracy] lub podjęcia z własnej inicjatywy stosownych działań, zwłaszcza przez pracownika na stanowisku kierowniczym.

Z tej regulacji wynika również obowiązek zachowania w tajemnicy informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę [por. § 2 pkt 4], który co do zasady jest szerszy niż obowiązek zachowania tajemnicy przedsiębiorstwa, określonej w art. 11 ust. 1-2 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Przepis ten stanowi, że:

• Czynem nieuczciwej konkurencji jest ujawnienie, wykorzystanie lub pozyskanie cudzych informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa.
• Przez tajemnicę przedsiębiorstwa rozumie się informacje techniczne, technologiczne, organizacyjne przedsiębiorstwa lub inne informacje posiadające wartość gospodarczą, które jako całość lub w szczególnym zestawieniu i zbiorze ich elementów nie są powszechnie znane osobom zwykle zajmującym się tym rodzajem informacji albo nie są łatwo dostępne dla takich osób, o ile uprawniony do korzystania z informacji lub rozporządzania nimi podjął, przy zachowaniu należytej staranności, działania w celu utrzymania ich w poufności.

Natomiast przewidziany w przepisie art. 100 § 2 pkt 4 Kodeksu pracy obowiązek przestrzegania tajemnicy dotyczy pracowników zatrudnionych u wszystkich pracodawców.

W zakresie tajemnicy przedsiębiorstwa i umowy NDA oraz tego jakie są jej najważniejsze elementy, a także jakie podmioty mogą ją zawrzeć przeczytasz w tym artykule.

Naruszenie obowiązków pracowniczych

Pracodawca powinien poinformować pracownika o jego obowiązkach, gdy istnieją wątpliwości co do ich zakresu i ich rodzaju. Jeżeli pracodawca nie dokona tego obowiązku, to naruszenie przez pracownika jego obowiązków nie może być np. zakwalifikowane jako podstawa rozwiązania stosunku pracy bez wypowiedzenia z winy pracownika [por. art. 52 § 1 pkt 1 Kodeksu pracy].

Przykłady z orzecznictwa naruszeń obowiązków pracowniczych zamieszczone są przy art. 45 § 1 (zasadność wypowiedzenia) i art. 52 § 1 pkt 1 (ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych).

Dodatkowo wśród naruszeń wyróżnić można naruszenie obowiązku ochrony mienia pracodawcy może powodować odpowiedzialność materialną pracownika [por. art. 114 i nast. Kodeksu pracy], o czym szerzej przeczytasz tutaj.

A jeśli chcesz wiedzieć więcej na temat odpowiedzialności materialnej pracownika, a w szczególności kiedy pracodawca może uzyskać odszkodowanie za wyrządzone szkody, to przejdź do tego artykułu.

Podsumowanie

Niewątpliwie przestrzeganie obowiązków pracowniczych stanowi istotny element stosunku cywilnoprawnego łączącego pracownika z pracodawcą. W przypadku, gdy pracodawca poinformuje pracownika o spoczywających na nim obowiązkach, to pracownik przy wysokiej staranności i sumienności winien uczynić im zadość, bowiem ich naruszenie może skutkować chociażby wypowiedzeniem umowy o pracę.