Świadczenie rehabilitacyjne - zasady i możliwość utraty w 2025

Świadczenie rehabilitacyjne - omówione zagadnienia:

Pokaż więcej ↓

Zwolnienia lekarskie, długotrwałe leczenie w przypadku chorób przewlekłych, wiele osób znajduje się w takiej trudnej sytuacji. Jednak jak wiadomo, nie można otrzymywać zasiłku chorobowego w nieskończoność, w przepisach jest określona długość okresów zasiłkowych. Po tym czasie można już tylko ubiegać się o świadczenie rehabilitacyjne. W dzisiejszej publikacji opiszemy zasady uzyskania świadczenia rehabilitacyjnego i odpowiemy na pytanie, czy możliwa jest jego utrata.

Choroba pracownika – wypłata chorobowego

Jednak jeżeli niezdolność do pracy trwa dłużej niż 182 dni lub 270 dni w przypadku ciąży, lub gruźlicy, to kończy się okres wypłaty zasiłku.

Wypłata wynagrodzenia za czas choroby i świadczenia chorobowego została dokładnie wyjaśniona w podlinkowanej publikacji.

Jeśli po wyczerpaniu zasiłku chorobowego pracownik jest w dalszym ciągu niezdolny do pracy, to może ubiegać się o świadczenie rehabilitacyjne.

Przedłużająca się niezdolność do pracy

Jeśli pracownik przebywający na długotrwałym zwolnieniu lekarskim rokuje odzyskanie zdolności do pracy, to jest to przesłanka uprawniająca do ubiegania się o świadczenie rehabilitacyjne. Pozytywne rokowania są podstawową przesłanką do uzyskania świadczenia rehabilitacyjnego. Nie ma jednak doprecyzowania w przepisach, co kryje się pod tym pojęciem. W wyroku Sądu Najwyższego sygn. akt III UZP 16/15 z dnia 2 lutego 2016 r. można przeczytać m.in., że celem świadczenia rehabilitacyjnego jest dokończenie leczenia rozpoczętego w okresie zasiłkowym, świadczenie to ma więc charakter swoistego przedłużenia zasiłku chorobowego oraz dostarczenie środków utrzymania stanowiących zabezpieczenie materialne ubezpieczonego, który z powodu choroby jest nadal niezdolny do pracy. W ocenie Sądu Najwyższego choroba i jej skutek (niezdolność do pracy) to dwa różne pojęcia. Podstawowym krótkoterminowym świadczeniem przewidzianym w ustawie zasiłkowej jest zasiłek chorobowy, natomiast ustawa nie definiuje pojęcia niezdolności do pracy. W orzecznictwie sądowym przyjmuje się, iż niezdolność do pracy nie jest stanem, do którego oceny można zastosować obiektywne kryteria. Przyjmuje się, że jest to stan organizmu odbiegający od stanu zapewniającego mu normalne funkcjonowanie, powodujący czasową niemożność wykonywania dotychczasowej pracy, to znaczy pracy wykonywanej przed zachorowaniem.

W ocenie SN, że warunkami pozytywnymi przyznania świadczenia rehabilitacyjnego są:

Wyczerpanie okresu zasiłku chorobowego,
Nadal występująca niezdolność do pracy,
Rokowanie odzyskania zdolności do pracy w wyniku dalszego leczenia lub rehabilitacji leczniczej.

Jak uzyskać świadczenie rehabilitacyjne?

W pierwszej kolejności, to pracownik, który przebywa, na dłuższym zasiłku chorobowym powinien wiedzieć, czy po wyczerpaniu okresu zasiłkowego będzie zdolny do pracy. Ocena musi być poparta, przesłankami obiektywnymi, najczęściej będzie to opinia lekarza prowadzącego. Osoba ubiegająca się o przyznanie świadczenia rehabilitacyjnego nie może czekać z decyzją do upływu 182 dni (270 dni). Dokumenty o przyznanie świadczenia rehabilitacyjnego powinny zostać złożone przez pracownika stosownie wcześniej.

Dokument ZNp-7 “Wniosek o świadczenie rehabilitacyjne”
Pierwszą część wniosku wypełnia pracownik. Drugą i ewentualnie trzecią część wniosku wypełnia płatnik składek.
Po wypełnieniu części pierwszej dokument można wydrukować, po uzupełnieniu drugiej i trzeciej części dostarczyć do ZUS osobiście lub pocztą. Jeśli płatnik posiada konto w PUE ZUS, może wypełnić drugą i ewentualnie trzecią część dokumentu ZNp-7 i wysłać do ZUS elektronicznie. W takim przypadku pracownik wypełnia wniosek w części pierwszej, podpisuje wysyła do ZUS.

Druk OL-9 “Zaświadczenie o stanie zdrowia”
Powinien być wypełniony przez lekarza prowadzącego nie wcześniej niż miesiąc przed złożeniem wniosku o świadczenie rehabilitacyjne i załączony do wniosku ZNp-7.

Druk OL-10 “Wywiad zawodowy”
Ten druk nie jest wymagany, jeżeli wniosek składa osoba, której niezdolność do pracy powstała po ustaniu ubezpieczenia albo prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą

Karta wypadku
Jeśli niezdolność do pracy została spowodowana wypadkiem przy pracy, załącza się do wniosku ZNp-7.

Zaświadczenie płatnika składek Z-3
Uwaga!
Zaświadczenie płatnika składek nie jest wymagane, jeżeli było złożone do ustalenia prawa do zasiłku chorobowego i od tego czasu nie zmieniły się żadne okoliczności, które mają wpływ na prawo, wysokość i podstawę wymiaru świadczenia.

Ważne!
Wniosek z kompletną dokumentacją składa się w dowolnej jednostce organizacyjnej ZUS co najmniej na 6 tygodni przed zakończeniem pełnego (91 dni, 182 dni, 270 dni) okresu zasiłkowego.
Części II płatnik składek nie wypełnia, jeśli pracownik ubiega się o przyznanie świadczenia rehabilitacyjnego na kolejny okres, po wyczerpaniu okresu pobierania świadczenia rehabilitacyjnego krótszego niż 12 miesięcy.

Ważne!
Wszystkie dokumenty o przyznanie świadczenia rehabilitacyjnego powinien do ZUS przekazać pracownik, nie może go w tym wyręczyć pracodawca. Do obowiązków pracodawcy należy wypełnienie:

części II i ewentualnie III druku ZNp-7,
zaświadczenia Z-3,
druku OL-10.

Rozpatrzenie wniosku o przyznanie świadczenia rehabilitacyjnego

Jeśli do ZUS wpłynie komplet poprawnie wypełnionych dokumentów, ZUS rozpocznie procedurę przyznawania świadczenia rehabilitacyjnego. Jeśli dokumentacja będzie niekompletna lub będzie zawierała błędy, to ubezpieczony będzie wzywany do uzupełnienia.

Po złożeniu wniosku ZUS wyznaczy termin badania przez lekarza orzecznika ZUS, które będzie podstawą do wydania decyzji.

Jeśli ubezpieczony nie zgadza się z orzeczeniem lekarza orzecznika ZUS, może w terminie 14 dni od daty jego doręczenia, złożyć sprzeciw składając dokument OL-4 “Sprzeciw od orzeczenia lekarza orzecznika”. Wówczas zostanie wezwany na badanie przez komisję lekarską ZUS, a wydane przez nią orzeczenie będzie podstawą do wydania decyzji o przyznaniu świadczenia rehabilitacyjnego.

ZUS ma 60 dni na rozpatrzenie wniosku o przyznanie świadczenia rehabilitacyjnego. Termin ten biegnie od momentu zgromadzenia w ZUS kompletu poprawnie wypełnionych dokumentów.

Od decyzji ZUS przysługuje odwołanie do Sądu Rejonowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w terminie 1 miesiąca od dnia doręczenia decyzji. Odwołanie składa się za pośrednictwem Oddziału ZUS, który wydał decyzję.

Kto otrzyma świadczenie rehabilitacyjne?

Jeżeli chodzi o zasady przyznawania świadczenia rehabilitacyjnego, to zostały one opisane w ustawie o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Wypłata świadczenia rehabilitacyjnego jest możliwa, o ile pracownik jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy.

Świadczenie rehabilitacyjne jest wypłacane przez okres niezbędny do przywrócenia zdolności do pracy, nie dłużej jednak niż przez 12 miesięcy.

Prawo do świadczenia rehabilitacyjnego jest przyznawane na podstawie decyzji lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Komu przysługuje świadczenie rehabilitacyjne:

osobom zatrudnionym na umowę o pracę, umowę agencyjną, umowę o pracę nakładczą, umowę zlecenie lub inną umowę o świadczenie usług,
przedsiębiorcom i osobom współpracującym,
osobom pobierającym zasiłek chorobowy po ustaniu ubezpieczenia, które nadal chorują,
członkom rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub spółdzielni kółek rolniczych,
odbywającym karę pozbawienia wolności lub tymczasowo aresztowanym posiadającym skierowanie do pracy,
osobom duchownym.

Świadczenia rehabilitacyjnego nie przysługuje osobom uprawnionym do:

emerytury lub renty,
zasiłku dla bezrobotnych,
zasiłku przedemerytalnego,
świadczenia przedemerytalnego,
rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego,
nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego,
urlopu dla poratowania zdrowia, udzielonego na podstawie odrębnych przepisów.

Wysokość świadczenia rehabilitacyjnego wynosi:

90% podstawy wymiaru zasiłku chorobowego — za okres pierwszych 90 dni,
75% podstawy wymiaru zasiłku chorobowego — za pozostały okres,
100% podstawy wymiaru zasiłku chorobowego — jeżeli niezdolność do pracy występuje w okresie ciąży.

Wniosek o przyznanie świadczenia rehabilitacyjnego należy złożyć do ZUS stosownie wcześniej, co najmniej 6 tygodni przed końcem okresu pobierania zasiłku chorobowego.

Czy możliwa jest utrata świadczenia rehabilitacyjnego?

Do wypłaty świadczeń rehabilitacyjnych stosuje się te same przepisy co do wypłaty zasiłku chorobowego, wynika to wprost z ustawy zasiłkowej.

Ważne!
Ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do zasiłku rehabilitacyjnego

Jeżeli ZUS udowodni, że osoba uprawniona w okresie pobierania świadczenia rehabilitacyjnego świadczy jakąkolwiek pracę zarobkową, to ma obowiązek zwrotu wypłaconego świadczenia za cały ten okres.

Przykład 1

Przedsiębiorca w okresie pobierania zasiłku rehabilitacyjnego w pewnych odstępach czasu wystawił 5 faktur sprzedażowych. Organ ZUS przeprowadził kontrolę i zostało to ujawnione. Pomimo tego, że były to jedynie działania sporadyczne, to i tak ZUS ma prawo pozbawić przedsiębiorcę prawa do zasiłku rehabilitacyjnego i orzec o jego zwrocie za cały okres pobierania zasiłku. Spór z ZUS może być długotrwały, o czym piszemy poniżej.

Utrata prawa do świadczenia rehabilitacyjnego w orzecznictwie sądów

Temat wypłaty świadczeń z ubezpieczenia chorobowego jest częstym gościem w sądzie, potwierdza to bogata baza orzecznicza, zapadło wiele wyroków, w których rozstrzygane są te zagadnienia.

W jednym z wyroków Sądu Najwyższego (SN) sygn. akt I USK 462/21 z dnia 20.01.2022 r. rozstrzygana była sprawa złożenia podpisu na przygotowanych przez innych pracowników dokumentach finansowych, takich jak rachunek zysków i strat, bilansie. Chodziło o ustalenie, czy tego typu czynność mieści się w pojęciu “pracy zarobkowej”. W uzasadnieniu SN wskazał m.in., że w orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalił się pogląd, że każda praca zarobkowa wykonywana w okresie zwolnienia lekarskiego powoduje utratę prawa do wypłaty świadczeń. Za taką pracę uważa się każdą pracę w potocznym znaczeniu tego słowa, w tym wykonywanie różnych czynności w ramach stosunków zobowiązaniowych prawnych, ale także poza takimi stosunkami, w tym kontynuowanie własnej działalności gospodarczej, samozatrudnienie czy stosunek korporacyjny.

Sądy dopuszczają w niektórych przypadkach odstępstwo od tej zasady, jednak są to bardzo rzadkie przypadki.

W jednym z wyroków SN sygn. akt I USKP 12/21 z dnia 19.02.2021 r. w obszernym uzasadnieniu można przeczytać szereg informacji na temat definiowania pojęcia “wykonywanie pracy zarobkowej”. O ocenie SN nie ma jednego prostego rozwiązania, co do rozstrzygania spraw związanych z wykonywaniem pracy zarobkowej w okresie orzeczonej niezdolności do pracy. Jako zasadę należy przyjąć, że ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy jakąkolwiek pracę zarobkową traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia. Jednak pozbawienie prawa do zasiłku z powodu wykonywania czynności sporadycznych, incydentalnych, wymuszonych okolicznościami i uzyskanie z tego tytułu niewielkich dochodów może być oceniane jako niesprawiedliwe. Dlatego też można się spotkać z rozstrzygnięciami korzystnymi dla ubezpieczonych, takimi jak chociażby ten wyrok SN. Jednak dla własnego dobra należałoby, by go potraktować jako wyjątek, a nie regułę.

Zwolnienie pracownika na świadczeniu rehabilitacyjnym

Pracodawcy zastanawiają się, czy można zwolnić pracownika, który jest na świadczeniu rehabilitacyjnym? Z uwagi na fakt, że zwalniając pracownika, można się narazić na różnego rodzaju konsekwencje, warto sprawdzić co na ten temat mówi ustaw Kodeks pracy.

Pracodawca może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia (art. 53 Kp) między innymi, gdy:
Niezdolność pracownika do pracy wskutek choroby trwa:

Dłużej niż 3 miesiące – gdy pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż 6 miesięcy.
Dłużej niż łączny okres pobierania z tego tytułu wynagrodzenia i zasiłku oraz pobierania świadczenia rehabilitacyjnego przez pierwsze 3 miesiące – gdy pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy co najmniej 6 miesięcy lub jeżeli niezdolność do pracy została spowodowana wypadkiem przy pracy albo chorobą zawodową. Oznacza to, że jeszcze w okresie pierwszych 3 miesięcy przepisy chronią pracownika przed zwolnieniem, a to oznacza, że taka decyzja nie powinna na pewno zapadać jeszcze przed przyznaniem prawa do świadczenia.

Ważne!
Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia nie może nastąpić po stawieniu się pracownika do pracy w związku z ustaniem przyczyny nieobecności.

Zanim więc pracodawca podejmie decyzję o zwolnieniu pracownika przebywającego na świadczeniu rehabilitacyjnym, powinien rozważyć wszystkie za i przeciw.

Powrót do pracy po zakończeniu pobierania świadczenia rehabilitacyjnego

Z przepisów wynika również, że pracodawca powinien w miarę możliwości ponownie zatrudnić pracownika, który w okresie 6 miesięcy od rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia, z przyczyn podanych w akapicie powyżej, zgłosi swój powrót do pracy. Jeśli świadczenie rehabilitacyjne będzie przyznane na okres dłuższy, to ten okres może wynosić więcej niż 6 miesięcy.

Nie jest to bezwzględny obowiązek, pracodawca może wykazać, że nie dysponuje wolnym stanowiskiem pracy lub występują inne okoliczności uzasadniające podjęcie takiej decyzji. Pracodawca powinien się jednak liczyć z tym, że pracownik może dochodzić swoich praw przed sądem.

Podsumowanie

W dzisiejszej publikacji poruszony został temat świadczenia rehabilitacyjnego, zasad przyznania i przyczyn utraty.

Osoby, którym zakończył się okres wypłaty świadczeń chorobowych, mogą ubiegać się o wypłatę świadczenia rehabilitacyjnego. Jednak w takim przypadku należy pamiętać o generalnej zasadzie, że ubezpieczony w okresie orzeczonej niezdolności do pracy nie może wykonywać jakiejkolwiek pracy zarobkowej, ponieważ może utracić prawo do wypłaty świadczenia i orzeczony zwrot wcześniej wypłaconych świadczeń.

Jednak odróżnienie czynności o charakterze zarobkowym od innych czynności jest niezmiernie trudne, a granica jest cienka i płynna. Jak napisaliśmy w publikacji, jest bogata baza orzecznicza, a wiele spraw trafia aż na wokandę Sądu Najwyższego. Na tej podstawie można wysnuć wnioski, jak trudne jest dowodzenie przed ZUS, że wykonane czynności w okresie pobierania zasiłku miały charakter incydentalny, sporadyczny i wymuszone było okolicznościami.

Osoby pobierające zasiłki powinny w pierwszej kolejności ustalić z ZUS, czy wykonanie konkretnej czynności może pozbawić je prawa do zasiłku. Sprawa jest o tyle poważna, że ZUS orzeka o zwrocie całej kwoty wypłaconego zasiłku, co bardzo często stanowi wysokie kwoty i poważne obciążenie finansowe. Dotyczy to wszystkich, również tych, którzy prowadzą działalność gospodarczą i osób z nimi współpracujących.

Stan prawny na dzień: 23.04.2025 r.