Tata na rodzicielskim, równi w domu — równi w pracy. Raport.

W dniu 26 kwietnia 2024 roku minął rok od wdrożenia dyrektywy work-life balance w Polsce. Z tej okazji ZUS wraz z Fundacją Share the Care przeanalizował sytuację ojców i matek na rynku pracy oraz poziom ich zaangażowania w opiekę nad dziećmi. Wyniki omówił w raporcie „Tata na rodzicielskim. Co liczby mówią o ojcostwie w Polsce”, z którego dane przedstawimy w tym artykule.

Raport: Tata na rodzicielskim. Co liczby mówią o ojcostwie w Polsce

Raport „Tata na rodzicielskim. Co liczby mówią o ojcostwie w Polsce” stanowi część kampanii „Równi w domu – równi w pracy. To się wszystkim opłaca”, której celem jest budowanie świadomości rodziców na temat ich praw i korzyści płynących z dzielenia się urlopami rodzicielskimi.

Urlopy wykorzystywane przez ojców – część statystyczna

Na skutek dyrektywy work-life balance coraz więcej ojców korzysta z urlopów rodzicielskich, co widać po wzroście z 3,7 tys. w poprzednim roku (2022) do 19 tys. w 2023 roku.

Jest to pozytywny trend, ale nadal tylko 7% uprawnionych mężczyzn korzysta z tej możliwości. Wskaźniki zaangażowania pracujących rodziców w opiekę nad dziećmi wskazują, że to głównie mamy zajmują się dziećmi.

Zasiłki macierzyńskie dla matek i ojców

Przeciętna dzienna wysokość zasiłku macierzyńskiego mamy z tytułu urlopu macierzyńskiego w 2023 roku to 111,52 zł, zaś dla taty (z tytułu urlopu ojcowskiego) to 204,38 zł.

Przeciętna dzienna wysokość zasiłku macierzyńskiego mamy z tytułu urlopu rodzicielskiego w tym samym roku wynosiła natomiast 101,10 zł, zaś dla taty było to 152,72 zł.

Źródło: https://teamrodzina.pl/rowni-w-domu-pracy-2024/

Źródło: https://teamrodzina.pl/rowni-w-domu-pracy-2024/

Procent ojców na urlopie rodzicielskim

Statystyki z raportu wskazują, że w roku 2022 na urlop rodzicielski zdecydował się 1% ojców (3,7 tys.), a w 2023 roku 7% ojców (19 tys.).

Źródło: https://teamrodzina.pl/rowni-w-domu-pracy-2024/

Choć wzrosła liczba ojców korzystających z urlopów rodzicielskich, to zmalała długość tych urlopów. Dla porównania w 2022 roku tata przebywał na urlopie rodzicielskim średnio 98 dni, a w 2023 roku już tylko 49 dni.

Dodajmy, że nieobecność w pracy z powodu sprawowania opieki nad chorym dzieckiem wynosiła 8 637 dni wśród mam (79%) oraz 2 282 dni wśród ojców (21%).

Co zmieniła dyrektywa work-life balance?

W wyniku nowelizacji Kodeksu pracy urlop rodzicielski został wydłużony do 41 tygodni (ciąża pojedyncza) i 43 tygodni (ciąża mnoga), z czego 9 tygodni jest zarezerwowane dla drugiego rodzica. W polskich realiach oznacza to, że z dodatkowych 9 tygodni urlopu rodzicielskiego skorzystają przeważnie ojcowie.

Ojcowie uzyskali także prawo indywidualne do urlopu rodzicielskiego. Indywidualne prawo oznacza, że jest ono niezależnie od uprawnień i zatrudnienia matki.

Dodatkowo został również skrócony czas na wykorzystanie urlopu ojcowskiego, który służy przede wszystkim opiece nad mamą i dzieckiem po porodzie. To świadczenie tata musi wykorzystać do końca pierwszego roku życia dziecka. Potem ono przepada. Urlop ojcowski trwa 2 tygodnie i jest w 100% płatny.

Więcej o zmianach przeczytasz w naszym artykule: Dyrektywa Work-life balance – jakie zmiany w kodeksie pracy wprowadza?

Urlopy dla ojców – kalendarium

2011 rok – urlop ojcowski. Jak nazwa wskazuje, skierowany do ojców. W krótkim czasie wykorzystanie tego świadczenia wśród mężczyzn wzrosło do prawie 60%.

2013 rok — urlop rodzicielski. Prawo do urlopu dla taty było uzależnione od prawa mamy, która musiała zrzec się swojej części na rzecz drugiego rodzica. Do 2022 roku w znacznej części to świadczenie wykorzystywały w całości mamy, a tylko 1% ojców.

2023 rok — urlop rodzicielski po zmianach. Ojcowie zyskali prawo do indywidualnego urlopu, który jest niezależny od prawa mamy. Wprowadzono także 9-tygodniowy nieprzenoszalny urlop na drugiego rodzica. W 2023 roku 19 tys. ojców zdecydowało się na ten krok. Jest to wzrost do 7% uprawnionych.

Źródło: https://teamrodzina.pl/rowni-w-domu-pracy-2024/

Urlopy dla ojców – część merytoryczna

W tej części przedstawimy, jakie urlopy w związku z narodzinami dziecka przysługują tacie (warto wiedzieć, że nie jest to tylko urlop ojcowski), a także prawdy i mity związane z urlopami dla ojców.

Rodzaje urlopów (także dla taty) po urodzeniu się dziecka

Poniżej przytaczamy zestawienie urlopów dla ojców związanych z narodzinami dziecka, które można także odnaleźć w raporcie „Tata na rodzicielskim”.

Źródło: https://teamrodzina.pl/rowni-w-domu-pracy-2024/

Prawdy i mity

„Tata ma tylko 9 tygodni urlopu rodzicielskiego dla siebie i nic więcej.” FAŁSZ. W przypadku ciąży pojedynczej rodzice mają do dyspozycji 41 tygodni urlopu rodzicielskiego. Każde z rodziców ma prawo do 9 tygodni urlopu, którego nie może przekazać drugiemu rodzicowi. Pozostałe 23 tygodnie mogą być dowolnie podzielone między mamę i tatę. W przypadku ciąży mnogiej, rodzice mają 43 tygodnie urlopu rodzicielskiego, z tym samym podziałem na 9 tygodni dla każdego z rodziców i 25 tygodni do dowolnego podziału.

„Wniosek o uśrednienie zasiłku na 81,5% oznacza, że osoba składa wniosek o pełny wymiar urlopu rodzicielskiego bezpośrednio po urlopie macierzyńskim.” FAŁSZ. Wniosek o uśrednienie zasiłku dotyczy jedynie wysokości zasiłku, a nie wniosku o urlop. Niezłożenie tego wniosku skutkuje podziałem zasiłku na 100% za okres urlopu macierzyńskiego i 70% za urlop rodzicielski. Wniosek o urlop rodzicielski należy składać na innym wniosku.

„Tacie przysługuje tylko urlop tacierzyński.” FAŁSZ. W kodeksie pracy nie istnieje pojęcie urlopu tacierzyńskiego, mimo że często używa się tego zwrotu w odniesieniu do różnych świadczeń związanych z opieką nad dzieckiem. Istnieją natomiast cztery rodzaje urlopów: macierzyński, ojcowski, rodzicielski i wychowawczy. Nie ma więc podstaw do mówienia o urlopie tacierzyńskim jako odrębnym rodzaju urlopu.

„Tata na działalności gospodarczej nie ma żadnych praw.” FAŁSZ. Tata-przedsiębiorca nie ma prawa do urlopów, ale ma prawo do zasiłków za okres poszczególnych urlopów. Za ten czas zostanie mu również obniżona podstawa składek ZUS.

„Zasiłek dla taty na urlopie rodzicielskim wynosi zawsze 70% podstawy wymiaru zasiłku.” FAŁSZ. Jeśli tata zdecyduje się na 16 tygodni urlopu rodzicielskiego, otrzyma zasiłek macierzyński w wysokości 70% wymiaru zasiłku za pierwsze 9 tygodni, a za pozostałe 7 tygodni otrzyma zasiłek w wysokości 81,5% podstawy wymiaru zasiłku, jeśli mama złożyła wcześniej wniosek o uśrednienie zasiłku.

„Tata korzystający z urlopu po narodzinach dziecka otrzymuje zasiłek macierzyński.” PRAWDA. Ojciec korzystający z urlopu ojcowskiego lub rodzicielskiego otrzymuje formalnie zasiłek macierzyński (taka nazwa dla tego rodzaju świadczenia została ustanowiona w Kodeksie pracy).

„Urlop macierzyński trwa rok.” FAŁSZ. Urlop macierzyński trwa 20 tygodni, a następnie rodzicielski trwa 41 tygodni i jest przeznaczony dla obu rodziców. W praktyce kobiety często korzystają z całego urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego, co daje łącznie 52 tygodnie, czyli rok. Należy jednak pamiętać, że nie jest to roczny urlop macierzyński.

Podsumowanie

Różnice między kobietami i mężczyznami w wysokości świadczeń wypłacanych rodzicom wynikają nie tylko z rozwoju kariery zawodowej, ale także z faktu, że mamy poświęcają więcej czasu na wychowywanie dzieci.

Oznacza to, że kobiety nie budują kapitału emerytalnego, co skutkuje także niższą emeryturą (średnia emerytura kobiety w grudniu 2023 roku wyniosła 2920,98 zł, a mężczyzny – 4251,56 zł).

Podział urlopu rodzicielskiego ma na celu podział obowiązków związanych z opieką nad dzieckiem, aby nie tylko matki, ale i ojcowie mogli zrozumieć, czym jest opieka nad dzieckiem na pełen etat.