Udział kobiet w branży naukowo-technologicznej na wysokim poziomie. Ile wynosi w Polsce?

Udział kobiet w sektorze naukowo-technologicznym jest nie tylko znaczący, ale również rośnie, co jest pozytywnym sygnałem z rynku pracy. Dzięki szczegółowym danym zebranym przez Eurostat, a przeanalizowanym przez Polski Instytut Ekonomiczny, możemy zobaczyć, jak ten udział kształtuje się w różnych krajach Unii Europejskiej. Wyniki te pokazują, że kobiety coraz śmielej wkraczają w obszary dotychczas zdominowane przez mężczyzn.

Co więcej, Polska wyróżnia się na tle innych państw wysokim odsetkiem kobiet w branży naukowo-technologicznej. Niemniej jednak wciąż istnieją wyzwania, które utrudniają pełne wykorzystanie potencjału zawodowego kobiet w tej dziedzinie. Jakie bariery wciąż stoją na drodze paniom w nauce i technologii? Jakie strategie mogą przyczynić się do ich pokonania? Jakie działania mogą podjąć pracodawcy, aby wspierać rozwój zawodowy kobiet w tych branżach? Przyjrzyjmy się liczbom.

Wysoki udział kobiet w sektorze naukowo-technologicznym w Polsce

W 2023 roku w Unii Europejskiej sektor naukowo-technologiczny zatrudniał blisko 80 milionów osób. 52% sektora stanowiły kobiety. Co interesujące, pod tym względem Polska wyróżniała się na tle innych krajów w Europie, bo, jak się okazuje, w trzech polskich makroregionach udział kobiet w branży naukowo-technologicznej przekroczył nawet 58%. Chodzi o województwa: łódzkie, świętokrzyskie, podlaskie, lubelskie, podkarpackie, kujawsko-pomorskie, pomorskie i warmińsko-mazurskie.

Podobne wyniki odnotowano na Litwie, Łotwie, w Estonii oraz w niektórych regionach Niemiec, Francji, Rumunii i Węgier. Z punktu widzenia naszych makroregionów interesująca jest również jedna obserwacja. A mianowicie w województwach kujawsko-pomorskim, pomorskim i warmińsko-mazurskim odsetek kobiet w tej branży osiągnął prawie 60%. Dla porównania na Mazowszu – a więc jednym z najważniejszych ośrodków biznesowych w kraju – odsetek kobiet wyniósł nieco mniej, bo blisko 55%, co wciąż jest dobrym wynikiem.

Liczby te stawiają Polskę w czołówce krajów europejskich, jeśli chodzi o zatrudnienie kobiet w sektorze naukowo-technologicznym. Szczególnie jeśli weźmiemy pod uwagę średnią dla naszego kraju, która wyniosła około 55%. Dzięki temu wyprzedziliśmy wiele innych krajów członkowskich. Na przykład na Malcie i we Włoszech każdy makroregion odnotował udział kobiet w badanej branży na poziomie nieprzekraczającym 50%. Tak wysokie wskaźniki zatrudnienia kobiet, którymi może pochwalić się Polska, wynikać mogą z różnych czynników – w tym z przyczyn historycznych i społecznych.

W swoim opracowaniu Polski Instytut Ekonomiczny powołał się na badanie, w którym stwierdzono, że jednym z możliwych wyjaśnień dla wysokiego udziału kobiet w branży naukowo-technologicznej w Polsce jest wpływ ideologii komunistycznej, która dominowała w naszej części Europy przez długi czas.

Przedsiębiorczość kobiet w Polsce

Oprócz tego, że Polki dobrze odnajdują się w branży naukowo-technologicznej, to również są coraz bardziej przedsiębiorcze. Świadczy o tym inny raport, także przygotowany przez Polski Instytut Ekonomiczny. Zaglądając do niego, zauważamy, że do 31 grudnia 2023 roku działało w Polsce ponad 883 000 jednoosobowych działalności gospodarczych założonych przez kobiety, co stanowiło 34% wszystkich JDG w kraju.

Co ciekawe, kobiety uruchamiające biznesy w Polsce wykazują się dużą aktywnością w różnych branżach. I tak na przykład najwięcej firm zarządzanych przez panie działa w sektorze handlu – 14% wszystkich przedsiębiorstw prowadzonych przez kobiety. W zakwaterowaniu i gastronomii działa 12% kobiet. W sektorach finansowym, ubezpieczeniowym i budowlanym swoje firmy prowadzi po 10% przedsiębiorczyń. W przetwórstwie przemysłowym i działalności profesjonalnej, naukowej i technicznej – a więc w branży naukowo-technologicznej, o której mowa w tym artykule – 9%.

Kobiety prowadzą biznesy także w sektorze transportu i gospodarki magazynowej, obsługi rynku nieruchomości oraz pozostałej działalności usługowej – po 7% w każdej z tych branż. W branży kultury, rozrywki i rekreacji aktywność przedsiębiorcza kobiet jest raczej ograniczona i wynosi zaledwie 6%. Najmniej liczną grupą firm prowadzonych przez panie są firmy zajmujące się usługami administrowania i działalnością wspierającą – mowa o 5% takich podmiotów. Możemy więc powiedzieć z dużą pewnością, że Polki chętnie uruchamiają swoje biznesy w branżach, które stereotypowo nie są postrzegane za kobiece, ale raczej męskie.

Przedsiębiorcze Polki na tle Europy

Jak wygląda sytuacja przedsiębiorczych Polek na tle Europy? Okazuje się, że przedsiębiorczynie z Polski zakładają własne firmy z częstotliwością porównywalną do pań w Europie. I tak w 2022 roku 13% pracujących kobiet w Polsce było samozatrudnionych, podczas gdy średnia w Unii Europejskiej wynosiła 10%. Na przykład w Niemczech samozatrudnienie kobiet wyniosło 11%, a we Włoszech 14%. Na drugim końcu spektrum znalazła się Dania, gdzie jedynie 5% kobiet prowadziło własne działalności gospodarcze.

Pomimo wyższego wskaźnika samozatrudnienia niż w wielu innych krajach Unii Europejskiej Polska pozostaje w tyle za takimi państwami jak Grecja, gdzie firmy otwiera 20% kobiet. Różnice te mogą wynikać z wielu czynników, takich jak na przykład dostęp do rynku pracy, wsparcie dla przedsiębiorczości czy postawy społeczne wobec kobiet i ich pracy. Ale ogólnie rzecz biorąc, Polki wykazują się dużą dozą przedsiębiorczości, są aktywne w branży naukowo-technologicznej i dobrze radzą sobie z wyzwaniami, które przed nimi stoją, co jest pozytywne dla gospodarki.

Kobiety w zarządach polskich firm

Przyjrzyjmy się jeszcze jednemu. A mianowicie sytuacji kobiet w zarządach polskich firm. Okazuje się bowiem, że na koniec pierwszego kwartału 2023 roku kobiety zajmowały 25% miejsc w zarządach polskich spółek handlowych. Mowa o 194 tys. kobiet. Największy udział pań w zarządach miały spółki partnerskie. Tam kobiety stanowiły 46% członków zarządu. W spółkach jawnych ten udział wynosił 33%, a w spółkach komandytowych zaledwie 7%.

Kobiety rzadziej niż mężczyźni pełniły istotne funkcje w zarządach. I tak na przykład w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością kobiety faktycznie były obecne w zarządach, ale rzadko na fotelu prezesa czy CEO. Do tego w spółkach akcyjnych i komandytowych zarządy były głównie męskie. W spółkach partnerskich częściej spotykało się całkowicie kobiece zarządy. Stanowiły one 23% wszystkich zarządów tego typu.

Bariery w rozwoju karier zawodowych kobiet

Jakie bariery stają kobietom na przeszkodzie w rozwoju ich karier? Badania przeprowadzone przez Hays wskazują na kilka głównych przeszkód, które kobiety muszą pokonywać w swoich drogach zawodowych. Jedną z największych barier jest dyskryminacja i uprzedzenia, na które wskazało 38% pań. Uprzedzenia te, często nieuświadomione, wpływają na decyzje dotyczące zatrudnienia i awansów, co ogranicza możliwości rozwoju kobiet. Do tego stereotypy dotyczące ról płciowych wciąż są powszechne, a to nie ułatwia robienia kariery kobietom.

Drugą istotną przeszkodą jest brak elastyczności w pracy, co potwierdziło 26% respondentek. Elastyczne godziny pracy i możliwość pracy zdalnej są bardzo ważne dla wielu kobiet, zwłaszcza tych, które łączą obowiązki zawodowe z rodzinnymi. Niestety brak takich rozwiązań w wielu firmach zmusza kobiety do rezygnacji z kariery zawodowej lub ograniczenia swoich ambicji. Ponadto brak elastyczności utrudnia osiąganie równowagi pomiędzy życiem zawodowym a prywatnym.

Kolejnym wyzwaniem, na jakie zwraca uwagę Hays, jest luka płacowa. Kobiety zarabiają mniej niż mężczyźni na tych samych stanowiskach, co potwierdziło 24% ankietowanych. Ta nierówność wpływa nie tylko na bieżące dochody, ale także ma długoterminowe konsekwencje, jak na przykład to, że odbija się na przyszłych świadczeniach emerytalnych, zdolności kredytowej i ogólnych możliwościach finansowych.

Ostatnią ważną barierą jest brak dostępu do mentorów i wsparcia w rozwoju zawodowym, na co wskazało 12% respondentek. Mentoring i wsparcie są niezwykle ważne dla rozwoju zawodowego, a ich brak ogranicza możliwości awansu i zdobywanie nowych umiejętności. Do tego kobiety często mają mniejsze szanse na nawiązanie kontaktów biznesowych, chociaż coraz częściej powstają inicjatywy biznesowe skierowane wyłącznie do pań – warto się im przyjrzeć i być może skorzystać.

Praca zdalna – remedium dla kobiet?

Być może jednym z elementów, który może pomóc kobietom – także kobietom w branży naukowo-technologicznej – pokonać wcześniej opisane bariery jest praca zdalna. Ta w ostatnich latach zyskała na znaczeniu, zwłaszcza w kontekście pandemii COVID-19, która wymusiła na wielu firmach adaptację do nowych warunków. Według badań, na które powołuje się FlexJob, aż 80% kobiet uznaje możliwość pracy zdalnej lub hybrydowej za największy benefit, jaki może zaproponować pracodawca. Dodatkowo 68% respondentek preferuje taki model zatrudnienia.

Dlaczego? Istnieje oczywiście wiele przyczyn. Ale spójrzmy na to nieco szerzej. Po pierwsze praca zdalna redukuje bariery geograficzne, co umożliwia aplikowanie na stanowiska wcześniej niedostępne ze względu na lokalizację firmy. A to z kolei otwiera nowe perspektywy, pozwalając na rozwijanie kariery bez konieczności zmiany miejsca zamieszkania. W ten sposób praca zdalna wyrównuje szanse kobiet na rynku pracy.

Praca zdalna pomaga też w walce z uprzedzeniami i stereotypami, na przykład poprzez zatrudnianie matek wychowujących małe dzieci. Pracodawcy oferujący elastyczne formy zatrudniania przyciągają bardziej zróżnicowane zespoły, a to sprzyja inkluzywności i różnorodności. Dzięki temu kobiety mogą poczuć się bardziej wspierane w swoim środowisku zawodowym.

Wspomnieliśmy wcześniej, że jedną z barier dla pracujących pań jest brak elastycznych form i godzin pracy – jest to szczególnie dotkliwe dla matek godzących obowiązki zawodowe z rodzinnymi. Bo jak nietrudno się domyślić, brak możliwości zapewnienia odpowiedniej opieki nad dzieckiem stanowi dla wielu młodych matek istotną przeszkodę w powrocie na rynek pracy. Potwierdziły to badania – a mianowicie 38% matek z małymi dziećmi uważa, że bez elastyczności w pracy musiałyby zrezygnować z zatrudnienia lub przynajmniej skrócić godziny pracy. Z kolei możliwość pracy zdalnej pozwala im pokonać tę barierę i nie wypaść z rynku pracy po ciąży i macierzyńskim.

Oczekiwania pracowników wobec pracy

Skoro o pracy zdalnej mowa, na koniec wspomnijmy jeszcze o oczekiwaniach pracowników. Raport ADP Research Institute wykazał, że najważniejszym priorytetem dla pracowników na całym świecie jest wynagrodzenie – aż 55% respondentów określiło je jako najistotniejszy atrybut pracy. Mimo to ponad 40% badanych nie jest zadowolonych z otrzymywanego wynagrodzenia. A co obok dobrej pensji liczy się dla pracowników? No właśnie elastyczność – w tym elastyczność godzin pracy i praca zdalna.

Przy czym autorzy badania podają, że współczesnym pracownikom mocno doskwiera niepewność zatrudnienia. Co więcej, jest ona bardziej odczuwalna wśród osób pracujących zdalnie niż tych, którzy pracują stacjonarnie lub hybrydowo – w 2023 roku 24% pracowników zdalnych zgłaszało brak poczucia stabilności w pracy w porównaniu do 19% pracowników stacjonarnych i hybrydowych.

Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej na temat oczekiwań pracowników i sposobów, w jakie pracodawcy mogą na nie odpowiedzieć, zapoznaj się z tekstem pt. „Jakie oczekiwania mają pracownicy i jak na nie odpowiedzieć? Raport ADP Research Institute”.