Ugoda – czym jest i kiedy się ją zawiera ? Wzór ugody

Zazwyczaj ma ona formę pisemną dla celów dowodowych. Jest ona zawierana przez strony, które pozostawały ze sobą w sporze, a które to postanowiły w sposób polubowny załatwić sprawę.

Więcej na temat umowy ugody przeczytasz w niniejszym artykule.

Ugoda a przepisy prawa cywilnego

Przez ugodę strony czynią sobie wzajemne ustępstwa w zakresie istniejącego między nimi stosunku prawnego w tym celu, aby uchylić niepewność co do roszczeń wynikających z tego stosunku lub zapewnić ich wykonanie albo by uchylić spór istniejący lub mogący powstać [por. art. 917 Kodeksu cywilnego].

Z powyższego przepisu wynika, że ugoda jest umową zawieraną w następujących przypadkach, tj.:

• gdy pomiędzy stronami istnieje niepewność co do roszczeń wynikających z istniejącego między nimi stosunku prawnego lub zapewnić ich wykonanie;
• gdy pomiędzy stronami istnieje lub może powstać spór co do roszczeń wynikających z istniejącego między nimi stosunku prawnego i strony chcą go uchylić.

Celem umowy ugody są niewątpliwie wzajemne ustępstwa w zakresie istniejącego między stronami stosunku prawnego. Celem ugody może być także tylko zapewnienie wykonania roszczeń wynikających z istniejącego między stronami stosunku prawnego. Ze względu na to, że skutkiem wykonania jest wygaśnięcie roszczenia, ugoda nie może być zawarta po wykonaniu zobowiązania [tak T. Bielska-Sobkowicz [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom V. Zobowiązania. Część szczegółowa, wyd. II, red. J. Gudowski, Warszawa 2017, art. 917].

Elementy ugody

Do najważniejszych elementów umowy ugody należy zaliczyć:

• wskazanie stron umowy, pomiędzy którymi istnieje stosunek prawny;
• wskazanie stosunku prawnego między stronami, którego ugoda dotyczy (jako że jest ona zaliczana do kategorii umów następczych, tj. mających za przedmiot ingerencję w treść stosunku prawnego już istniejącego), a po drugie – określenie wzajemnych świadczeń stron ugody, określanych mianem ustępstw;
• cel zawarcia ugody, którym powinno być wyjaśnienie niepewności co do roszczeń wynikających z przedmiotowego stosunku prawnego łączącego strony, zapewnienie ich wykonania albo uchylenie istniejącego lub potencjalnego sporu w tym zakresie;
• podpisy stron.

Jeżeli strony umówią się w ten sposób, że świadczenie opiewające na zapłatę kwoty pieniężnej będzie spełniane częściowo (ratalnie), początek biegu przedawnienia roszczenia należy ustalać osobno w odniesieniu do każdej raty, uwzględniając chwilę nadejścia wymagalności poszczególnych rat.

Przedmiot ugody

Ugoda może dotyczyć stosunków prawnych, tj.:

• zobowiązaniowych rzeczowych;
• spadkowych;
• rodzinnych;
• administracyjnych;
• pracowniczych;
• roszczenia warunkowe i zobowiązania przyszłe, ale tylko wówczas, gdy wynikają z istniejących już stosunków prawnych między stronami ugody;
• roszczeń przedawnionych, które nie są wygasłe.

Zakaz zawierania ugody dotyczy stosunków publicznoprawnych, praw niemajątkowych, praw majątkowych niezbywalnych, niektórych roszczeń z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego, niektórych roszczeń wynikających z prawa pracy, zobowiązań wynikających z gry lub zakładu [tak P. Nazaruk [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. J. Ciszewski, LEX/el. 2023, art. 917].

Rodzaje ugody

Wyróżnić należy następujące rodzaje ugód, tj.:

• ugoda sądowa:

zgodnie z przepisem art. 10 Kodeksu postępowania cywilnego w sprawach, w których zawarcie ugody jest dopuszczalne, sąd dąży w każdym stanie postępowania do ich ugodowego załatwienia, w szczególności przez nakłanianie stron do mediacji;

dążenie sądu do ugodowego zakończenia sporu dotyczy możliwości zawarcia ugody zarówno przed sądem, jak i przed mediatorem, gdy sąd skieruje sprawę do mediacji. Ugoda może zostać zawarta wyłącznie w przypadku, gdy sprawa ma tzw. zdatność ugodową, tj. gdy strony mogą dysponować prawami i roszczeniami, Niezależnie od etapu postępowania każda ugoda sądowa podlega kontroli sądowej pod względem jej dopuszczalności oraz zgodności z prawem i zasadami współżycia społecznego;

ugoda może być zatem zawarta:

• w postępowaniu pojednawczym przed wniesieniem pozwu;
• po wniesieniu pozwu – przed mediatorem;
• w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji;
• w postępowaniu drugoinstancyjnym;
• w postępowaniu kasacyjnym.
• ugoda pozasądowa:

stanowi ona dowód istnienia określonego w niej zobowiązania i jego zakresu, na który może powoływać się wierzyciel.

Forma ugody

Przepisy dotyczące ugody nie zawierają żadnych szczególnych wymogów dotyczących formy jej zawarcia, co do zasady może być ona zawarta w dowolnej formie. Jednakże musi spełniać wymogi formy zastrzeżonej dla konkretnej czynności prawnej, której ugoda dotyczy, tj. ad probationem (dla celów dowodowych) albo ad solemnitatem (pod rygorem nieważności).

Wykonanie ugody

Wykonanie ugody podlega ogólnym przepisom dotyczącym wykonania zobowiązań [por. art. 450–497 Kodeksu cywilnego]. W razie wykonania ugody wygasa zobowiązanie wynikające z istniejącego uprzednio pomiędzy stronami stosunku prawnego, chyba że co innego wynika z jej treści [tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 czerwca 2008 r., sygn. akt II CSK 98/08, LEX nr 637701].

W literaturze wskazuje się, że jedynie ugoda sądowa oraz ugoda zawarta w formie aktu notarialnego, w której dłużnik poddał się egzekucji, stanowią tytuły egzekucyjne [por. art. 777 § 1 pkt 1 i 4 Kodeksu postępowania cywilnego], zatem wierzyciel może, po uzyskaniu klauzuli wykonalności, żądać przymusowego ich wykonania. W innych przypadkach wymuszenie wykonania ugody może nastąpić w drodze stosownego powództwa [tak S. Dmowski (w:) G. Bieniek [i in.], Komentarz, t. II, 2011, s. 1024].

Przedawnienie roszczeń z ugody

Termin przedawnienia roszczeń z ugody jest określony według stosunku prawnego stanowiącego podstawę do jej zawarcia, ugoda bowiem nie kreuje nowego zobowiązania, ale przekształca istniejący pomiędzy stronami stosunek prawny. Zawarcie ugody wywołuje natomiast skutek w postaci przerwania biegu przedawnienia roszczeń z pierwotnego stosunku prawnego, stanowi bowiem uznanie roszczenia. Jeżeli ugoda dotyczy roszczeń już przedawnionych, jej zawarcie należy traktować jako zrzeczenie się zarzutu przedawnienia [tak M. Pyziak-Szafnicka (w:) System…, t. 8, red. J. Panowicz-Lipska, 2011, s. 999–1000].

Wady oświadczenia woli

Zgodnie z przepisem art. 918 Kodeksu cywilnego

• Uchylenie się od skutków prawnych ugody zawartej pod wpływem błędu jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy błąd dotyczy stanu faktycznego, który według treści ugody obie strony uważały za niewątpliwy, a spór albo niepewność nie byłyby powstały, gdyby w chwili zawarcia ugody strony wiedziały o prawdziwym stanie rzeczy [por. § 1];
• Nie można uchylić się od skutków prawnych ugody z powodu odnalezienia dowodów co do roszczeń, których ugoda dotyczy, chyba że została zawarta w złej wierze [por. § 2].

Do ugody stosuje się ogólne przepisy dotyczące wad oświadczenia woli, co uregulowane jest w przepisach Kodeksu cywilnego.

Wśród wad oświadczenia woli wyróżnia się:

• wady powodujące nieważność oświadczenia z mocy prawa;
• wady stanowiące podstawę do uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia;
• wady stanowiące podstawę do żądania zmniejszenia świadczenia lub zwiększenia świadczenia drugiej strony;

Orzecznictwo

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 stycznia 2021 r., sygn. akt I CSKP 23/21

Zgodnie z art. 917 k.c. przez ugodę strony czynią sobie wzajemne ustępstwa w zakresie istniejącego między nimi stosunku prawnego w tym celu, aby uchylić niepewność co do roszczeń wynikających z tego stosunku lub zapewnić ich wykonanie albo by uchylić spór istniejący lub mogący powstać. Ugoda pozasądowa jest umową, która wywiera jedynie skutki wynikające z faktu “rzeczy ugodzonej” (res transacta), nie stanowi zatem tytułu egzekucyjnego. Wspomniane niepewność albo spór stanowią niezbędną przesłankę ugody.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 2021 r., sygn. akt III CSKP 21/21

Istota ugody polega na tym, że każda ze stron rezygnuje z powoływania się na korzystniejszy dla siebie, możliwie prawdziwy stan rzeczy. Wobec braku ograniczenia w art. 917 k.c. zakresu, w jakim stosunek sporny może być objęty ugodą, przyjąć należy, że ugoda może dotyczyć sporu także w przedmiocie istnienia stosunku prawnego. Wprawdzie ugoda zasadniczo kształtuje i zmienia stosunek istniejący i w zasadzie nie tworzy nowego stosunku prawnego, jednakże w takim zakresie, w jakim usuwa ona spór lub niepewność, co do istnienia stosunku prawnego – wątpliwego, przynajmniej dla jednej strony, ma charakter prawotwórczy.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 28 stycznia 2021 r., sygn. akt I ACa 1353/19

Ugoda jest aktem, który nie kreuje odrębnego stosunku prawnego. Z drugiej jednak strony jej znaczenie nie ogranicza się wyłącznie do prostej modyfikacji stosunku pierwotnego w zakresie sposobu spełnienia świadczenia, terminu wykonania zobowiązania lub innych kwestii ubocznych lub akcesoryjnych. Ugodzie, zgodnie z definicją wyrażoną w 917 k.c. przypisać należy znaczenie umowy o szczególnym charakterze – umowy kwalifikowanej ze względu na przyczynę jej zawarcia sprowadzającą także do uchylenia niepewności co roszczeń wynikających ze stosunku prawnego określonego w ugodzie. Tak jak inne umowy, stanowi ona źródło zobowiązania oraz dnia odpowiedzialności z tytułu jej niewykonania.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 maja 2021 r., sygn. akt I CSKP 105/21

Pierwsze zawezwanie do próby ugodowej ma – co do zasady – charakter czynności podjętej bezpośrednio w celu dochodzenia roszczenia. Czynność ta przerywa bieg terminu przedawnienia, skoro w ten sposób potencjalnie może być osiągnięty cel, jakiemu służy dochodzenie roszczenia przez wniesienie pozwu, mimo że jej podjęcie nie jest konieczne w procesie dochodzenia roszczenia. Nie ma wątpliwości, że wszczęcie postępowania w sprawie zawezwania do próby ugodowej jest czynnością obiektywnie zmierzającą do realizacji roszczenia wierzyciela, skoro może doprowadzić do zawarcia ugody (art. 917 k.c. i art. 184 k.p.c.) Z perspektywy przerwania biegu terminu przedawnienia nie jest natomiast istotne czy ugoda rzeczywiście została zawarta czy też postępowanie zakończyło się stwierdzeniem sądu, że do ugody nie doszło.

Wzór ugody pozasądowej do pobrania

Wzór ugody pozasądowej możesz pobrać tutaj