Ważne zmiany w L4 od 2025. Czy praca na zwolnieniu lekarskim będzie możliwa?

Utrata prawa do zasiłku chorobowego – przed zmianami

Zgodnie z dotychczasowymi zasadami ubezpieczony (np. pracownik lub przedsiębiorca), który w okresie orzeczonej niezdolności do pracy, czyli w czasie L4, wykonuje pracę zarobkową lub wykorzystuje zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia, traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres zwolnienia. Wystarczy, że zaistnieje choć jedna z tych sytuacji, a prawo do zasiłku chorobowego (czy też świadczenia rehabilitacyjnego lub zasiłku opiekuńczego) przestaje przysługiwać. Mają to zmienić planowane zmiany w L4 w 2025 roku.

Jak rozumieć pracę zarobkową na L4?

Określenie „praca zarobkowa” nie zostało zdefiniowane w przepisach z zakresu ubezpieczeń społecznych, dlatego napotyka na problemy interpretacyjne.

Proponowane zmiany 2025 w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej ustawie sus) oraz ustawie o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej ustawa zasiłkowa) mają na celu wprowadzenie jasnej definicji „pracy zarobkowej”.

Zgodnie z nową definicją praca zarobkowa ma obejmować wszelkie czynności o charakterze zarobkowym, niezależnie od podstawy prawnej, z wyjątkiem incydentalnych działań, które są podejmowane w szczególnych okolicznościach.

Po zmianach 2025 ustawa ma wyraźnie określać, że nie każda aktywność będzie traktowana jako praca zarobkowa, a sporadyczne działania, które mogą być konieczne podczas L4, nie zawsze będą powodować utratę prawa do zasiłku chorobowego. Przykładem takich działań mogą być czynności, które zapobiegają znacznym stratom finansowym dla pracodawcy lub kontrahenta, jak np. podpisanie faktur, listów przewozowych czy innych dokumentów.

Aktywność niezgodna z celem zwolnienia od pracy

Podejmowanie aktywności niezgodnie z celem zwolnienia L4 to – według dotychczasowych przepisów – kolejna z przesłanek powodujących utratę prawa do zasiłku chorobowego.

Jak czytamy w uzasadnieniu do zmian w przepisach z zakresu ubezpieczeń społecznych, z analizy orzecznictwa sądowego wynika, że orzeczona niezdolność do pracy przy jednoczesnej możliwości poruszania się odnosi się głównie do zdolności wykonywania codziennych czynności, takich jak zakupy żywności, nabywanie leków i materiałów medycznych, a także uczestnictwo w zabiegach medycznych czy kontrolach lekarskich.

W związku z powyższym proponuje się kolejną zmianę w przepisach zusowskich polegającą na zdefiniowaniu pojęcia „aktywności niezgodnej z celem zwolnienia od pracy” przez wskazanie, że aktywnością taką są wszelkie działania utrudniające lub wydłużające proces leczenia lub rekonwalescencję, z zastrzeżeniem, że aktywnością niezgodną z celem zwolnienia od pracy nie będą zwykłe czynności dnia codziennego lub czynności incydentalne, których podjęcia w okresie zwolnienia od pracy wymagają istotne okoliczności.

Nieobecność ubezpieczonego podczas kontroli nie zawsze będzie zatem prowadziła do odmowy prawa do zasiłku chorobowego. Jeśli przebywający na L4 udowodni, że jego nieobecność była spowodowana względami zdrowotnymi, np. wizytą u lekarza, w aptece, rehabilitacją, wyjściem na spacer w ramach rekonwalescencji, drobnym zakupami, nie będzie podstaw do zwrotu zasiłku. Również w przypadku konieczności podjęcia incydentalnych działań z ważnych powodów zasiłek nie będzie musiał być zwracany. Przy czym przez określenie „czynności incydentalne”, których podjęcie w okresie zwolnienia siłku opiekuńczego czynnością taką będzie np. odebranie z przedszkola dziecka.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami ubezpieczony zatrudniony jednocześnie u kilku pracodawców otrzymuje zwolnienie lekarskie równocześnie w każdej z tych firm. Praca na rzecz jednego pracodawcy, przy jednoczesnym przebywaniu na zwolnieniu L4 u innego, powoduje utratę prawa do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia. Oznacza to, że – obecnie – pracownik nie może pracować u żadnego pracodawcy w czasie trwania zwolnienia.

W uzasadnieniu do projektowanych zmian czytamy, że ubezpieczeni często wyrażają niezadowolenie z obecnych rozwiązań dotyczących niezdolności do pracy, argumentując, że ich stan zdrowia oraz charakter pracy nie zawsze uniemożliwia wykonywanie innych zadań (np. chirurg ze złamanym palcem jest niezdolny do pracy chirurga w szpitalu, ale z powodzeniem może wykonywać pracę nauczyciela akademickiego prowadzącego wykłady z chirurgii).

W związku z powyższym w roku 2025 proponuje się odejście od dotychczasowej zasady, zgodnie z którą każde wykonywanie pracy zarobkowej na rzecz jednego płatnika składek w okresie pobierania zasiłku chorobowego z tytułu zatrudnienia u innego płatnika składek pozbawia ubezpieczonego prawa do zasiłku za cały okres zwolnienia lekarskiego. Dotyczy to przypadku, gdy osoba ubezpieczona spełnia warunki do podlegania ubezpieczeniom społecznym z co najmniej dwóch tytułów do tych ubezpieczeń (np. jest zatrudniona u dwóch płatników składek). Jeżeli wystawiający zwolnienie od pracy wskaże w orzeczeniu, że praca zarobkowa w ramach określonego tytułu może być wykonywana z uwagi na rodzaj tej pracy, niezdolność do pracy z powodu choroby będzie orzekana w ramach określonego tytułu, a w ramach innego praca może być wykonywana, gdy rodzaj pracy nie uzasadnia orzekania o niezdolności do pracy w tym przypadku. Takie wskazanie lekarz będzie wpisywał na wniosek pacjenta.

Po zmianach będzie więc możliwe pobieranie z jednego tytułu zasiłku chorobowego, a z drugiego – wynagrodzenia za pracę. Możliwe są bowiem sytuacje, że stan zdrowia pracownika wpłynie niekorzystnie na możność wykonywania tylko jednej z prac, jeżeli są różnego rodzaju (np. chrypka uniemożliwi dziennikarzowi prowadzenie audycji w telewizji, ale nie stanowi przeszkody do pracy w redakcji lub innej instytucji – za przykładem wskazanym w uzasadnieniu do zmian).

Pobyt w innym miejscu niż wskazane w zwolnieniu

Płatnik składek oraz ZUS muszą znać aktualne miejsce zamieszkania ubezpieczonego, a brak zastania go podczas kontroli na L4 może skutkować utratą zasiłku chorobowego, chyba że osoba chora przedstawi odpowiednie uzasadnienie.

Proponuje się zmianę, która ma umożliwić wskazanie adresu pobytu w innym państwie w zwolnieniu L4 lub w zawiadomieniu, jeśli jest to uzasadnione zaleceniami lekarza lub innymi istotnymi okolicznościami.

W przypadku gdy ZUS ma możliwość przeprowadzenia kontroli w tym państwie, nie są wymagane dodatkowe warunki. Będzie to miało zastosowanie przede wszystkim w przypadku państw członkowskich Unii Europejskiej, ponieważ na podstawie przepisów prawa UE, ZUS ma możliwość wystąpienia do zagranicznej instytucji ubezpieczeniowej o przeprowadzenie kontroli, jeżeli osoba niezdolna do pracy zamieszkuje lub przebywa w innym państwie członkowskim.

Natomiast jeżeli ubezpieczony wskaże jako miejsce pobytu adres w innym państwie niż wskazane powyżej, konieczne będzie spełnienie dodatkowych przesłanek w postaci uzasadnienia zaleceniami lekarza (np. zaleceniem lekarza do zmiany środowiska i klimatu z uwagi na stan zdrowia) lub innymi istotnymi okolicznościami (np. możliwością zapewnienia osobie chorej opieki przez osobę zamieszkałą w innym kraju).

Kontrola na L4 – doprecyzowanie zasad

Projektowane przepisy uściślają także standardy kontroli na L4 tam, gdzie obecnie jest to niedookreślone. Główne zmiany w tym zakresie to m.in.:

• Wskazanie wprost w ustawie, że w sytuacji, gdy zasiłki wypłacane są przez płatników składek, którzy zgłaszają do ubezpieczenia chorobowego powyżej 20 ubezpieczonych, kontrole mogą być przeprowadzane przez tych płatników składek albo przez ZUS, w tym na wniosek tych płatników.
• Określenie, że kontrola jest dokonywana w miarę potrzeby, bez ustalania z góry stałych jej terminów, a nasilana szczególnie w okresach, w których występuje zwiększona absencja z powodu choroby lub sprawowania opieki.
• Sporządzanie protokołu z czynności kontrolnych w każdym przypadku, a więc również gdy osoba kontrolowana prawidłowo wykorzystywała zwolnienie lekarskie (wg obecnych przepisów, protokół jest sporządzany tylko wtedy, gdy stwierdzane są nieprawidłowości).
• Zasady dotyczące formalnej kotroli zaświadczeń lekarskich. Kontrola taka może być przeprowadzana przez ZUS z urzędu, jak i na wniosek płatników składek. Kontrola formalna dotyczy zaświadczeń lekarskich, na podstawie których przysługuje zasiłek chorobowy lub zasiłek opiekuńczy. Polega ona na sprawdzeniu, czy zaświadczenie zostało wydane zgodnie z przepisami w sprawie zasad i trybu wystawiania zaświadczeń lekarskich.
• Przeprowadzanie kontroli osób pobierających zasiłki także po ustaniu tytułu do ubezpieczenia (z obecnego brzmienia przepisów wynika, że kontrola ta dotyczy tylko osób ubezpieczonych).
• Uzupełnienie przepisów dotyczących uprawnień ZUS w ramach kontroli orzecznictwa o czasowej niezdolności do pracy o jednoznaczne uprawnienie do kontrolowania zarówno zaświadczeń lekarskich o czasowej niezdolności do pracy z powodu choroby, jak i zaświadczeń lekarskich o czasowej niezdolności do pracy z tytułu opieki nad chorym członkiem rodziny.

Kiedy zmiany w L4?

W projekcie ustawy, termin wejścia w życie przepisów dotyczących zmian w L4 określono na 1.01.2025 roku (z pewnymi wyjątkami). Widzimy jednak, że data ta ulegnie przesunięciu (nie jest znana nowa data) – ustawa jest na etapie prac parlamentarnych, których przebieg można śledzić pod tym linkiem.