Wiedza finansowa Polaków w praktyce, czyli wnioski z badania KRD

Dane przedstawione w raporcie, przygotowanym przez zespół KRD, wskazują, że chociaż większość Polaków deklaruje średni lub wysoki poziom wiedzy finansowej, to rzeczywistość jest zupełnie inna. Otóż w praktyce duża część respondentów ma trudności z podstawowymi pojęciami, takimi jak chociażby RRSO, wierzyciel czy inflacja.

Badanie przeprowadzone przez IMAS International w kwietniu 2024 roku objęło reprezentatywną próbę 1016 Polaków, w wieku od 18 do 74 lat. A jego celem było sprawdzenie, jak Polacy oceniają swoją wiedzę finansową oraz jak radzą sobie z podstawowymi zagadnieniami finansowymi. Przyjrzyjmy się szczegółom.

Samoocena wiedzy finansowej

Zacznijmy od tego, że Polacy dobrze oceniają swoją wiedzę z zakresu finansów. Bo jak czytamy w raporcie KRD, aż 58% respondentów uważa, że ich wiedza finansowa jest na średnim poziomie. 18% ankietowanych oceniło swoją wiedzę jako raczej niską, natomiast 3% z nich przyznało, że jest ona wręcz bardzo niska. Niemniej wśród badanych znaleźli się też entuzjaści. Otóż 17% Polaków określiło swoje umiejętności finansowe jako raczej wysokie, a 4% stwierdziło, że są zdecydowanie wysokie.

W każdym razie deklarowany przez respondentów poziom wiedzy finansowej nie przekłada się w praktyce na kompetencje w tym obszarze, do czego jeszcze wrócimy. Tymczasem bardziej krytyczne spojrzenie na swoją wiedzę, a także zdobycie umiejętności finansowych pomogłoby naszym rodakom lepiej zarządzać budżetem domowym, unikać nadmiernego zadłużenia czy korzystać z kredytów na przystępniejszych warunkach.

Różnice między płciami i wiekiem

Wracając do poziomu wiedzy, KRD zauważyło również różnice w samoocenie edukacji finansowej pomiędzy mężczyznami a kobietami. Okazało się, że mężczyźni częściej deklarują wysoki poziom wiedzy o pieniądzach – tak uważa 22% ankietowanych panów – niż robią to kobiety, bo zaledwie 12% pań sądzi, że ich znajomość finansów jest na tak samo wysokim pułapie. Ponadto 4% obu płci ocenia swoją wiedzę jako zdecydowanie wysoką. Kobiety natomiast częściej niż mężczyźni przyznają, że ich wiedza finansowa jest raczej niska – 21% kobiet w porównaniu do 14% mężczyzn.

Różnice te wynikać mogą z czynników społeczno-kulturowych. Warto jednak zauważyć, że 57% mężczyzn i 59% kobiet ocenia swoją wiedzę finansową jako średnią. A to pokazuje, że ogólna ocena poziomu wiedzy finansowej jest zbliżona w obu grupach.

Co ciekawe, w każdej kategorii wiekowej wyniki dotyczące wiedzy finansowej są bardzo podobne. Na przykład 57% respondentów w wieku od 18 do 24 lat ocenia swoją wiedzę o pieniądzach jako średnią, a 18% jako raczej wysoką. W grupie wiekowej od 55 do 64 lata 60% badanych ocenia swoją wiedzę jako średnią, ale tylko 14% jako raczej wysoką. Dalej jest podobnie. Bo jak spojrzymy na osoby z kategorii wiekowej 65-74 lata, to 59% z nich twierdzi, że średnio zna się na finansach, podczas gdy 18% przedstawicieli tej grupy postrzega poziom swojej wiedzy jako raczej wysoki.

Znajomość RRSO

Obok zbadania ogólnej wiedzy finansowej Polaków autorzy publikacji chcieli również poznać opinie rodaków na temat konkretnych pojęć związanych z finansami. Jednym z nich jest RRSO – Rzeczywista Roczna Stopa Oprocentowania – czyli wskaźnik, który określa całkowity koszt kredytu lub pożyczki.

W badaniu KRD 68% respondentów poprawnie zidentyfikowało RRSO zgodnie z tą definicją, co oczywiście jest pozytywnym sygnałem, bo koniec końców duża część Polaków ma świadomość tego, jak drogie zobowiązania zaciąga na przykład w bankach. Niemniej wciąż istnieje znacząca grupa osób, która ma trudności ze zrozumieniem Rzeczywistej Rocznej Stopy Oprocentowania. Okazuje się bowiem, że 15% ankietowanych przyznało, iż w ogóle nie wie, czym jest RRSO. Kolejne 13% błędnie zidentyfikowało RRSO jako tylko oprocentowanie nominalne kredytu, a 4% mylnie uznało, że RRSO to opłaty za ubezpieczenie kredytu.

Tymczasem zrozumienie, czym jest RRSO, jest o tyle ważne, że umożliwia porównanie różnych ofert kredytowych. A dzięki tej wiedzy konsumenci mogą podejmować bardziej świadome decyzje finansowe, wybierając najkorzystniejsze dla siebie opcje. Ponadto świadomość znaczenia RRSO pomaga unikać nadmiernego zadłużania się.

Znajomość pojęcia wierzyciela

Kolejnym pojęciem, które nie do końca rozumie spora grupa Polaków, jest wierzyciel. Tylko 51% respondentów wiedziało, że wierzyciel to osoba lub instytucja, która pożycza pieniądze i oczekuje ich zwrotu. Tymczasem 28% uczestników pomyliło wierzyciela z dłużnikiem, co oznacza, że pokaźna rzesza naszych rodaków nie potrafi rozróżnić strony udzielającej pożyczki od tej, która tę pożyczkę zaciąga. Ponadto 10% badanych stwierdziło, że wierzyciel to podmiot zajmujący się windykacją należności, a kolejne 10% ankietowanych przyznało, że nie ma pojęcia, kim w ogóle jest wierzyciel.

A szkoda, bo bez tej podstawowej wiedzy konsumenci mogą nieświadomie podejmować ryzykowne decyzje kredytowe, finalnie prowadzące do problemów z zadłużeniem. Co więcej, wiedza na temat funkcji wierzyciela może pomóc dłużnikom w lepszym zrozumieniu swoich praw i obowiązków, jak chociażby prawa do porozumienia się w sprawie terminu spłaty zobowiązania i miesięcznej wysokości raty zadłużenia.

Rozumienie inflacji

Jednym z najgorętszych tematów ostatnich trzech lat jest inflacja. A jak jest z wiedzą na jej temat wśród Polaków? Gorzej niż można było się tego spodziewać. Mianowicie na pytanie: „Jeżeli inflacja w marcu wynosiła 10%, a w kwietniu 9%, to znaczy, że…” tylko 25% respondentów udzieliło poprawnej odpowiedzi. Ta garstka osób słusznie zauważyła, że tempo wzrostu cen towarów i usług spowolniło o jeden punkt procentowy. Niemniej niemal 60% respondentów mylnie uznało, że spadek inflacji z 10% do 9% był tożsamy z bezpośrednim spadkiem cen towarów i usług. Ale nie tak działa inflacja.

Do tego ponad połowa badanych sądziła, że ceny towarów i usług spadły w kwietniu o 1% w stosunku do marca, co również nie jest prawidłową odpowiedzią. Dodatkowo 15% respondentów przyznało, że nie wie, jak odpowiedzieć na to pytanie.

Tymczasem zrozumienie, czym jest i jak działa inflacja, jest niezwykle ważne, ponieważ wpływa ona na siłę nabywczą pieniądza oraz na wartość oszczędności i długów. Nieprawidłowe pojmowanie tego zjawiska może doprowadzić na przykład do ryzykownych inwestycji czy niewłaściwego zaplanowania swojego budżetu domowego.

Słownik pojęć finansowych

Przyglądając się wynikom badania KRD, można dojść do kilku wniosków odnośnie wiedzy finansowej Polaków. Pierwszym z nich jest to, że Polacy mają ograniczoną wiedzę finansową, mimo że większość ocenia ją pozytywnie, na średnim poziomie.

Po drugie, rozbieżności między deklaracjami a rzeczywistymi umiejętnościami naszych rodaków są wyraźne. W wielu przypadkach Polacy mylą podstawowe pojęcia finansowe – jak już wiemy, nie do końca orientują się, czym jest wierzyciel, RRSO i inflacja. Nie ulega wątpliwości więc, że mamy sporo do nadrobienia w kwestii finansów.

W zrozumieniu podstawowych zagadnień z tej dziedziny pomocne mogą być popularne blogi i kanały na YouTube – jeden z nich, który warto oglądać, prowadzi Marcin Iwuć. Kolejnym źródłem są książki. A tutaj ciekawą pozycją jest „Finansowy ninja” – kompendium wiedzy na temat pieniędzy napisane przez Michała Szafrańskiego.

Niemniej istotnym źródłem wiedzy finansowej jest kanał na YouTube IFIRMA:

Niemniej edukację finansową warto zdobywać powoli, małymi krokami, a jednym z takich małych kroków jest poznanie kilku podstawowych pojęć. W związku z tym poniżej zamieszczamy dziesięć definicji, które powinien znać każdy, kto chce mieć kontrolę nad swoimi pieniędzmi.

• Budżet domowy

Służy do planowania i zarządzania dochodami oraz wydatkami gospodarstwa domowego. A polega na rozpisaniu miesięcznych wpływów i wydatków, aby zrównoważyć finansowe potrzeby z dostępem do środków. Pomaga unikać długów i oszczędzać pieniądze na przyszłość.

• Rachunek bieżący

Podstawowy rachunek bankowy, na którym przechowuje się środki i realizuje bieżące operacje finansowe. Umożliwia codzienne transakcje, takie jak wpłaty, wypłaty, przelewy czy płatności kartą. Jest niezbędny do zarządzania finansami osobistymi.

• Debet

Ujemne saldo na rachunku bankowym, czyli przekroczenie dostępnych środków. Powstaje, gdy wydatki przewyższają dostępne fundusze na koncie bieżącym. Może wiązać się z dodatkowymi opłatami lub odsetkami (warto sprawdzić w cenniku banku).

• Konto oszczędnościowe

Rachunek bankowy służący do gromadzenia oszczędności, często oprocentowany. Umożliwia bezpieczne przechowywanie pieniędzy i generowanie dodatkowych zysków z odsetek. Pozwala na wpłaty i wypłaty w dowolnym momencie (które mogą wiązać się z dodatkowymi opłatami).

• Lokata

Forma oszczędzania, w której pieniądze są deponowane w banku na określony czas i procent. Gwarantuje stały zysk z odsetek, ale ogranicza dostęp do środków na czas trwania lokaty. Po zakończeniu okresu lokaty deponent otrzymuje wpłaconą kwotę wraz z naliczonymi odsetkami.

• Kredyt konsumencki

Kredyt udzielany na zakup dóbr konsumpcyjnych, takich jak samochód czy sprzęt RTV/AGD. Jest zazwyczaj krótkoterminowy i ma określony harmonogram spłat. Umożliwia sfinansowanie większych zakupów bez konieczności natychmiastowego posiadania całej kwoty.

• Kredyt hipoteczny

Długoterminowy kredyt zabezpieczony hipoteką na nieruchomości, najczęściej używany do zakupu domu czy mieszkania. Charakteryzuje się niższym oprocentowaniem i dłuższym okresem spłaty w porównaniu do innych kredytów (patrz kredyt konsumencki). W przypadku niespłacenia zobowiązania bank ma prawo do przejęcia nieruchomości.

• Podatek dochodowy

Podatek naliczany od dochodu osób fizycznych i firm. Jest obowiązkowy dla wszystkich pracujących i prowadzących działalność gospodarczą, a jego wysokość zależy od systemu prawno-podatkowego w kraju, często uwarunkowany jest wysokością dochodu.

• Stopa zwrotu

Procentowy wskaźnik określający zysk lub stratę z inwestycji w stosunku do zainwestowanego kapitału. Pozwala inwestorom ocenić efektywność inwestycji i podjąć decyzje o dalszych działaniach finansowych.

• Bankowy Fundusz Gwarancyjny

Instytucja zapewniająca ochronę depozytów bankowych do określonej kwoty w przypadku upadłości banku. Gwarantuje, że klienci otrzymają zwrot swoich środków, nawet jeśli bank stanie się niewypłacalny.