Zadatek a zaliczka. Czym się różnią? Co jest zwrotne?

O tym, czym się różni zadatek od zaliczki i dodatkowo jakie są jeszcze inne zabezpieczenia umowne, przeczytasz w niniejszym artykule.

Zadatek

Zadatek charakteryzuje się tym, że stanowi określoną kwotę pieniężną przekazywaną jednej ze stron umowy cywilnoprawnej w celu zachowania tejże kwoty jako rekompensaty, w razie gdyby nie doszło do wykonania umowy. Wówczas można bez wyznaczenia dodatkowego terminu odstąpić od umowy i zachować otrzymany zadatek. Z kolei jeśli dojdzie do wykonania umowy, to otrzymany zadatek ulega odliczeniu od pełnej kwoty świadczenia. Jeśli nie jest to możliwe – zadatek ulega zwrotowi stronie, która go dała.

W przypadku rozwiązania umowy zadatek ulega zwrotowi w tej samej wysokości, w jakiej został przekazany. Zwrot zadatku w tej samej wysokości również nastąpi, gdy niewykonanie umowy nastąpiło wskutek okoliczności, za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności albo za które ponoszą odpowiedzialność obie strony.

Zadatek charakteryzuje się tym, że:

• Najczęściej ma formę pieniężną, jednak nie stoi nic na przeszkodzie, żeby była to jakaś rzecz;
• Stanowi zabezpieczenie przed niewykonaniem umowy, zasadniczo pełni rolę zabezpieczenia dla strony, która go otrzymała;
• Jeśli umowa nie zostanie wykonana przez stronę, która wpłaciła zadatek, to ta strona traci prawo do odzyskania zadatku;
• Jeśli umowa nie zostanie wykonana przez osobę, która otrzymała zadatek, to zobowiązana jest wówczas do zwrotu tego zadatku w podwójnej wysokości;
• Jeśli żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności za niewykonanie albo obie strony ponoszą tę odpowiedzialność, to osoba, która dała zadatek, ma prawo do jego zwrotu w wysokości, w której go wypłaciła;
• Zadatek jest odliczany od całkowitej wartości umowy, pod warunkiem że umowa zostaje zrealizowana.

Zaliczka

Z pojęciem zaliczki w Kodeksie cywilnym można spotkać się wyłącznie w kontekście umowy zlecenia. Zleceniobiorca, jako że nie ma obowiązku pokrywania z własnych środków pieniężnych wydatków związanych ze zleceniem, może uzależnić wykonanie zlecenia od otrzymania od zleceniodawcy stosownej zaliczki. Zgodnie z przepisem art. 743 Kodeksu cywilnego „Jeżeli wykonanie zlecenia wymaga wydatków, dający zlecenie powinien na żądanie przyjmującego udzielić mu odpowiedniej zaliczki”.

Na gruncie gospodarczym zaliczka często jest kojarzona z przedpłatą, która stanowi gwarancję w kontekście wykonania zobowiązania umownego. Gdy nie dojdzie do zrealizowania umowy, to zaliczka co do zasady jest zwracana.

Żądanie zaliczki charakteryzuje się tym, że:

• Z żądaniem może wystąpić tylko zleceniobiorca (jeśli mowa o zaliczce w kontekście zlecenia i wydatków);
• Może być złożone w dowolnej formie, np. ustnie;
• Ma charakter jednostronnego oświadczenia woli;
• Jej kwotę ustala zleceniobiorca, sprzedający.

Z kolei sama zaliczka charakteryzuje się tym, że:

• Uiszcza ją zleceniodawca;
• Może być wpłacona jednorazowo lub częściowo, czyli do czasu wykonania zlecenia;
• Jest wpłacana z góry;
• Stanowi niejako formę zabezpieczenia dla sprzedającego lub usługodawcy;
• Zabezpiecza zleceniobiorcę przed ewentualnymi stratami;
• Jest odliczana od całkowitej kwoty należnej do zapłaty, gdy dojdzie do wykonania umowy;
• W przypadku gdy umowa nie zostanie zrealizowana, zasady zwrotu zaliczki powinny być określone w umowie (może się zdarzyć tak, że strony umowy postanowią, że zaliczka jest bezzwrotna, ale co do zasady zaliczka jest zwracana).

Odstępne

Instytucja zapłaty tzw. odstępnego przysługuje jednej lub każdej ze stron umowy. Odstępne to określona kwota pieniężna, którą należy zapłacić w przypadku odstąpienia od umowy. Strony mogą w umowie wskazać, że odstąpienie od umowy będzie możliwe po zapłacie odstępnego w ustalonej kwocie pieniężnej.

Jeśli chcesz wiedzieć, jak odstąpić od danej umowy, to przejdź tutaj.

Kara umowna

Kara umowna stanowi zabezpieczenie interesów stron umowy i ma na celu zachęcić strony do podejmowania wszelkich kroków i najwyższej staranności, żeby wywiązać się z umowy. Niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania (o ile kara umowna zostanie zawarta w umowie), będzie podlegało karze finansowej.

Kara umowna może być ustalona w różny sposób, jednak jej najczęstszą formą jest zapłata określonej sumy pieniężnej. Jeżeli zobowiązanie zostało wykonane w większej części, dłużnik może zażądać zmniejszenia kary umownej, analogiczne żądanie może wystąpić, gdy dłużnik uzna, że kara umowna zostało rażąco zawyżona.

Zapamiętać należy, że dłużnik (zobowiązany do zapłaty kary umownej) nie może bez zgody wierzyciela (czyli strony poszkodowanej) zwolnić się z zapłaty kary umownej. Jednakże w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody.

Więcej na temat kary umownej przeczytasz tutaj.

Zaliczka a zadatek – podsumowanie

Jak widać, przepisy prawa cywilnego oferują kilka możliwości zabezpieczenia się przed niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem umowy. Jednakże najczęściej w umowach, np. zlecenia, wykorzystywana jest instytucja zaliczki bądź zadatku. Jeśli chodzi o zasadniczą różnicę między tymi dwoma zabezpieczeniami, należy wskazać, że zadatek ma formę zabezpieczenia i jeśli któraś strona nie wywiąże się z umowy albo nie dojdzie do jej wykonania, to przepada lub podlega zwrotowi w podwojonej wysokości. Zaliczka stanowi natomiast niejako płatność z góry (pokrywane są z niej wydatki), ale zasadniczo jest zwracana w przypadku niewykonania umowy, jednakże strony mogą ustalić, że będzie ona bezzwrotna.