Kto to jest zarządca sukcesyjny?

Spis treści:

W polskim prawie na temat sukcesji firmy mówi się dopiero od jakiegoś czasu a konkretnie od 2018 roku. Wcześniej nie było regulacji ustawowych, brakowało zasad, które regulowałyby sposób zarządzania przedsiębiorstwem po śmierci osoby, która prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą. Na szczęście to się zmieniło i obecnie po śmierci przedsiębiorcy firma może funkcjonować płynnie, nawet w tym trudnym dla bliskich okresie. W dzisiejszej publikacji zajmiemy się tematem zarządcy sukcesyjnego.

Sukcesja firmy – na czym polega?

Sukcesja oznacza wejście w prawa i obowiązki zmarłego przedsiębiorcy. Zgodnie z prawem śmierć przedsiębiorcy – osoby fizycznej, kończy byt prawny firmy, w której bardzo często zatrudnieni są członkowie rodziny, a firma jest jedynym źródłem dochodów. Są to niewyobrażalne dramaty, którym ciężko sprostać. Przez wiele lat nie było sposobu, żeby złagodzić skutki takich sytuacji, aż do 2018 roku, w którym weszła w życie ustawa o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizyczne, która reguluje temat sukcesji.

Według danych, jakie pojawiają się na stronach rządowych, zarejestrowanych firm w CEIDG jest ok. 2,5 miliona. W tej liczbie mieszczą się osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą i wspólnicy spółek cywilnych osób fizycznych. Głównym celem sukcesji jest zachowanie płynności prowadzenia firmy po śmierci przedsiębiorcy. Chodzi o czas, w którym zostanie przeprowadzone postępowanie spadkowe i zostaną wyznaczeni ustawowi spadkobiercy. W tym czasie następcy prawni mogą się zastanowić, jakie będą dalsze losy firmy, czy będzie kontynuowana działalność gospodarcza, czy może jednak firma zostanie zamknięta. Jest to okres, w którym przedsiębiorstwem kieruje zarządca sukcesyjny.

Sukcesja dotyczy firm osób fizycznych wpisanych do CEIDG

Celem ustawy o zarządzie sukcesyjnym jest ochrona firm, której właścicielami są osoby fizyczne, w momencie śmierci właściciela

Z sukcesją wiąże się pojęcie przedsiębiorstwa w spadku, które oznacza wszystkie składniki majątku firmy takie jak np.: nieruchomości, maszyny, urządzenia, narzędzia, wyposażenie biura, patenty, znaki towarowe. Nie obejmuje natomiast zobowiązań

Zarządca sukcesyjny – najważniejsze informacje

Zarząd sukcesyjny zostanie ustanowiony z chwilą śmierci przedsiębiorcy. Może nim zostać osoba, która spełnia pewne wymagania ustawowe.

Na zarządcę sukcesyjnego może być powołana osoba fizyczna, która ma pełną zdolność do czynności prawnych

Przedsiębiorca może powołać zarządcę sukcesyjnego jeszcze za życia i wpisać go do rejestru CEIDG

Po śmierci przedsiębiorcy zarząd sukcesyjny może zostać ustanowiony wyłącznie w wyniku powołania zarządcy sukcesyjnego przez:

małżonka przedsiębiorcy, który ma udział w spadku lub
spadkobiercę ustawowego, który przyjął spadek lub
spadkobiercę testamentowego, który przyjął spadek

Po śmierci przedsiębiorcy zarządca sukcesyjny musi zostać powołany w nieprzekraczalnym terminie 2 miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy

Zarządca sukcesyjny powołany przed notariuszem po śmierci przedsiębiorcy przez następców prawnych i musi zostać wpisany do CEIDG i od tego momentu pełni swoją rolę. Notariusz zgłasza do CEIDG informację o powołaniu zarządcy sukcesyjnego

Zarządca sukcesyjny nie dziedziczy firmy, jego status jest zbliżony do statusu prokurenta

Zarządca sukcesyjny musi wyrazić zgodę na piśmie na pełnienie funkcji zarządcy

Zarządca sukcesyjny działa na rachunek prawnych właścicieli przedsiębiorstwa w spadku

Zysk wypracowany przez przedsiębiorstwo w spadku jest wypłacany przez zarządcę sukcesyjnego prawnym właścicielom firmy

Czas trwania zarządu sukcesyjnego wynosi 2 lata od dnia śmierci przedsiębiorcy, w indywidualnych przypadkach może być przedłużona przez sąd do 5 lat

Działalność przedsiębiorstwa w spadku

Dzięki powołaniu zarządcy sukcesyjnego firma może płynnie kontynuować prowadzenie działalności gospodarczej. Pracownicy nie muszą obawiać się zwolnień. Wcześniej zawarte umowy z kontrahentami pozostają w mocy. Rachunki firmowe zmarłego przedsiębiorcy nie zostaną zamknięte, a zarządca sukcesyjny ma do nich dostęp i może z nich korzystać. Numer NIP zmarłego przedsiębiorcy staje się numer przedsiębiorstwa w spadku.

Przedsiębiorstwo w spadku a podatek dochodowy

Przedsiębiorstwo w spadku kontynuuje rozliczania podatku dochodowego według formy opodatkowania, jaką wybrał zmarły przedsiębiorca. Zeznanie roczne przedsiębiorstwa w spadku jest składane po zakończonym roku podatkowym w terminie do 30 kwietnia i rozliczany jest w nim okres od dnia śmierci przedsiębiorcy do końca roku podatkowego.

W zależności o formy opodatkowania będzie to odpowiednio:

PIT-36S – skala podatkowa,
PIT-35LS – podatek liniowy,
PIT-28S – zryczałtowany podatek dochodowy.

Urzędem skarbowym właściwym dla przedsiębiorstwa w spadku jest ten sam urząd, jak dla zmarłego przedsiębiorcy.

Ważne!

Zobowiązanie podatkowe za okres od początku roku do dnia śmierci przedsiębiorcy jest określane przez organ podatkowy w wydanej decyzji, którą otrzymują spadkobiercy zmarłego przedsiębiorcy.

Przedsiębiorstwo w spadku a VAT

Podobna zasad jak w podatku dochodowym obowiązuje również w podatku VAT. Naczelnik urzędu skarbowego otrzyma od CEIDG informację o ustanowieniu zarządcy sukcesyjnego, a to oznacza, że firma nie zostanie wykreślona z rejestru czynnych podatników VAT. Zmieni się jedynie formuła wystawiania faktur, na których w nazwie sprzedawcy pojawi się dopisek “w spadku”.

Ważne!

Jeśli zarządca sukcesyjny będzie ustanowiony jeszcze za życia przedsiębiorcy, to firma nie zostanie wyrejestrowana z VAT, przedsiębiorstwo w spadku kontynuuje działalność gospodarczą.

Dlaczego warto ustanowić zarządcę sukcesyjnego za życia?

Przedsiębiorca, który zdecyduje się na powołanie zarządcy sukcesyjnego za życia, niczym nie ryzykuje. Jeśli z jakiś powodów uzna, że dokonał złego wyboru, w każdej chwili może zmienić decyzję i go odwołać. Oczywiście w każdym przypadku będzie to indywidualna decyzja, ale warto pamiętać, że powołanie zarządcy sukcesyjnego oznacza m.in.:

Płynną kontynuację działalności gospodarczej.
Firma nie zostanie wykreślona z rejestru czynnych podatników VAT.
Pracownicy będą kontynuowali zatrudnienie.
Zarządca sprawnie uzyska prawo do wcześniej udzielonych koncesji, pozwoleń, zezwoleń, niezbędnych do prowadzenia działalności gospodarczej.
Wcześniej zawarte umowy i kontrakty pozostaną w mocy.
Najbliższa rodzina nie zostanie pozbawiona środków do życia.

Ustanowienie zarządcy sukcesyjne po śmierci przedsiębiorcy może nieco skomplikować i wydłużyć sprawę. Proces ustanowienia zarządcy będzie trochę trwał, a firma w tym czasie znajdzie się w zawieszeniu. Warto przeanalizować wszystkie za i przeciw.

Czynności po śmierci przedsiębiorcy, który nie ustanowił zarządcy za życia

Zasady powołania zarządcy sukcesyjnego po śmierci przedsiębiorcy wynikają wprost z ustawy o zarządzie sukcesyjnym. Poniżej prezentujemy kilka ważnych informacji, które mogą być przydatne.

Jeśli w momencie śmierci przedsiębiorcy nie będzie ustanowiony zarządca sukcesyjny, to decyzja o jego ustanowieniu należy do małżonka, spadkobierców ustawowych, spadkobiercy testamentowego lub zapisobiercy windykacyjnego

Po uprawomocnieniu się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowaniu aktu poświadczenia dziedziczenia albo wydaniu europejskiego poświadczenia spadkowego zarządcę sukcesyjnego może powołać wyłącznie właściciel przedsiębiorstwa w spadku

Do powołania zarządcy sukcesyjnego wymagana jest zgoda osób, którym łącznie przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku większy niż 85/100

Powołanie zarządcy sukcesyjnego przez przedstawiciela ustawowego osoby, która nie ma zdolności do czynności prawnych albo której zdolność do czynności prawnych jest ograniczona, nie wymaga zezwolenia sądu opiekuńczego

Osoba powołana na zarządcę sukcesyjnego składa przed notariuszem oświadczenie o braku prawomocnie orzeczonych wobec niej:

zakazów prowadzenia działalności gospodarczej,
środków karnych lub środków zabezpieczających w postaci zakazu prowadzenia określonej działalności gospodarczej.

Oświadczenie składa się pod rygorem odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia

Termin na ustanowienie zarządcy sukcesyjnego po śmierci przedsiębiorcy wynosi 2 miesiące i nie może być przedłużony ani przywracany

Czynności zachowawcze

Przed powołaniem zarządcy sukcesyjnego po śmierci przedsiębiorcy, żeby zapewnić ciągłość działania firmy mogą być przeprowadzane tzw. czynności zachowawcze, które pozwolą uratować firmę.

Czynności zachowawcze pozwalają na dokonywanie czynności służących zachowaniu majątku lub możliwości prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku, polegających w szczególności na:

zaspokajaniu wymagalnych roszczeń lub przyjmowaniu należności, które wynikają ze zobowiązań przedsiębiorcy związanych z wykonywaniem działalności gospodarczej, powstałych przed śmiercią przedsiębiorcy. Oznacza to regulowanie wcześniej zaciągniętych zobowiązań, czy przyjmowanie zapłaty za sprzedane towary, czy usługi,
zbywaniu rzeczowych aktywów obrotowych w rozumieniu ustawy o rachunkowości, np. sprzedawać towary, produkty, półprodukty,
dokonywaniu czynności zwykłego zarządu w zakresie przedmiotu działalności gospodarczej wykonywanej przez przedsiębiorcę przed jego śmiercią, jeżeli ciągłość tej działalności jest konieczna do zachowania możliwości jej kontynuacji lub uniknięcia poważnej szkody

Czynności zachowawcze może wykonywać:

małżonek zmarłego przedsiębiorcy,
spadkobierca ustawowy jeszcze przed przyjęciem spadku,
spadkobierca testamentowy albo osoba, która nabywa przedsiębiorstwo na podstawie zapisu windykacyjnego, jeśli był sporządzony testament

Ważne!
Osoba, która będzie wykonywała czynności zachowawcze ma prawo zgłosić kontynuowanie prowadzenia działalności w formie przedsiębiorstwa w spadku właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego. Pozwoli to na wystawianie faktur z oznaczeniem „w spadku”, a także załatwianie innych spraw firmowych

W ramach czynności zachowawczych może zostać zawarte porozumienie na piśmie z pracownikiem o kontynuacji stosunku pracy

Przedsiębiorstwo w spadku posługuje się numerem NIP zmarłego przedsiębiorcy

Przedsiębiorstwo w spadku jest uznawane za podatnika podatku dochodowego (PIT) i podatku od towarów i usług (VAT)

Ważne!
Jeśli w ciągu 2 miesięcy nie zostanie ustanowiony zarządca sukcesyjny byt prawny przedsiębiorstwa w spadku zakończy się

Podsumowanie

W dzisiejszej publikacji podjęliśmy temat przedsiębiorstwa w spadku, ustanowienia zarządcy sukcesyjnego za życia lub po śmierci przedsiębiorcy. W ustawie o zarządzie sukcesyjnym specjalnie dedykowanej tej tematyce, opisane zostało sporo zagadnień, jednak jest to formuła dość ogólna.

Ministerstwo Przedsiębiorczości i Technologii opracowało praktyczny poradnik do ustawy o zarządzie sukcesyjnym w wersji skróconej i pełnej, w publikacji posiłkowaliśmy się tymi opracowaniami. Osoby zainteresowane odsyłamy do tych treści, które mogą okazać się pomocne, ponieważ opisują temat w bardziej przystępnej i zrozumiałej formie. Znajdziemy tam również wzory dokumentów, które należy przygotować w związku z przeprowadzaniem sukcesji firmy.

Zarządca sukcesyjny może zostać ustanowiony jeszcze za życia przedsiębiorcy, ale również po jego śmierci, z tym że wtedy sprawa jest już nieco bardziej skomplikowana. Przepisy narzucają terminy, których należy przestrzegać. Zarządcą sukcesyjnym może być każda osoba fizyczna, która ma pełną zdolność do czynności prawnych. Jednak najczęściej będzie to ktoś, do kogo przedsiębiorca czy rodzina ma zaufanie, a do tego zna specyfikę prowadzonej działalności gospodarczej. Działalność przedsiębiorstwa w spadku tak na dobrą sprawę nie będzie się niczym różniło, jednak jest to możliwe przez maksymalnie 5 lat. Jednak wydaje się, że jest to optymalny czas na podjęcie wiążących decyzji co do dalszych losów firmy. Firma w tym czasie może kontynuować działalność gospodarczą na dotychczasowych zasadach.

Temat sukcesji nie jest jednak tak prosty, jakby się mogło wydawać, nic więc dziwnego, że na rynku jest sporo różnego rodzaju szkoleń, które pozwalają na głębszą jego analizę. Publikacja powstała w celu zasygnalizowania tematu przedsiębiorstwa w spadku i możliwości zatrzymania firmy nawet po śmierci właściciela. Jest to zdecydowanie dobra informacja dla tych, którzy prowadzą firmy rodzinne. Działania podejmowane odpowiedzialne mogą pozwolić uniknąć niepotrzebnych stresów i zabezpieczyć bliskich w przyszłości, nawet po śmierci. Dlatego właściciele jednoosobowych firm powinni rozważyć powołanie zarządcy sukcesyjnego jeszcze za swojego życia.

Stan prawny na dzień: 22.10.2024 r.