Małgorzata Michalak 
1. Podstawa prawna
Podstawowym aktem prawnym jest ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2008 r., Nr 69, poz. 415, t.j., z późn. zm.)2. Bez obowiązku uzyskiwania zezwolenia na pracę
Podstawową zasadą prawną jest przyzwolenie na pojęcie pracy przez cudzoziemców na terenie RP. Przepisy Ustawy różnicują jednakże zasady wykonywania pracy przez cudzoziemców w zależności od statutu cudzoziemców zamierzających pracować w Polsce. Podział nastąpił przede wszystkim ze względu na kryterium obywatelstwa i statusu cudzoziemca. Wyrazem zróżnicowania zasad świadczenia pracy przez cudzoziemców jest przede wszystkim zwolnienie niektórych kategorii z obowiązku uzyskania zezwolenia na pracę. Od uzyskania zezwolenia na pracę zwolnieni są m.in. obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej, państw Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz państw, z którymi Wspólnota Europejska podpisała umowę o swobodzie przepływu osób, jak również członków rodzin wymienionych cudzoziemców, nadto uchodźców, osoby posiadające zezwolenie na osiedlenie się w Polsce, zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich, osoby posiadające zgodę na pobyt tolerowany oraz korzystające z ochrony czasowej. Przepisy zwalniają również z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę m.in. cudzoziemców zatrudnionych przez pracodawcę z siedzibą w państwie członkowskim Unii Europejskiej lub państwie Europejskiego Obszaru Gospodarczego i czasowo delegowanych przez tego pracodawcę do świadczenia usług w Polsce, posiadających zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony w związku z zamiarem wykonywania pracy lub prowadzenia działalności gospodarczej, podjęcia lub kontynuowania studiów lub szkolenia zawodowego, prowadzenia badań naukowych, w celu połączenia z rodziną, a także cudzoziemców posiadających ważną Kartę Polską. O pracownikach uprawnionych do wykonywania pracy bez konieczności ubiegania się o zezwolenie mówi także rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 30 sierpnia 2006 r. w sprawie wykonywania pracy przez cudzoziemców bez konieczności uzyskiwania zezwolenia na pracę. Wymienione jest w nim kilka kategorii osób. Wśród nich wymienia się m.in. prowadzących szkolenia, biorących udział w stażach zawodowych lub nadzorujących realizację programów Unii Europejskiej lub innych międzynarodowych programów pomocowych, nauczycieli języków obcych oraz prowadzących zajęcia w językach obcych wykonujących pracę w ramach umów i porozumień międzynarodowych, członków sił zbrojnych oraz personelu cywilnego NATO itp.3. Wizy
Uprawnienie do wykonywania pracy przez cudzoziemca na terytorium Polski wymaga także uzyskania, obok zezwolenia na pracę, odpowiedniej wizy lub dokumentu pobytowego wydanego przez inne państwo obszaru Schengen, chyba że cudzoziemiec przebywa legalnie na terytorium RP w ruchu bezwizowym. Cudzoziemcowi wjeżdżającemu do Polski wydaje się wizę: wizę jednolitą pobytową lub tranzytową, wizę krajową. Wiza jednolita pobytowa lub krajowa może być wydana między innymi w celu naukowym, prowadzenia działalności gospodarczej czy też w celu wykonywania pracy. Ta ostatnia może zostać wydana cudzoziemcowi, który przedstawi zezwolenie na pracę na terytorium Polski albo pisemne oświadczenie pracodawcy o zamiarze powierzenia cudzoziemcowi wykonywania pracy, jeżeli zezwolenie na pracę nie jest wymagane. Wizę w celu wykonywania pracy wydaje lub odmawia jej wydania konsul właściwy ze względu na państwo stałego zamieszkania cudzoziemca, a w sytuacji, w której cudzoziemiec przebywa już legalnie na terytorium państwa UE, państwa członkowskiego EFTA – inny konsul. Decyzje konsula o wydaniu lub odmowie wydania wizy są ostateczne.4. Zezwolenia na pracę
Rodzaje zezwoleń:- Typ A – dotyczy cudzoziemca wykonującego pracę na podstawie umowy z podmiotem, którego siedziba znajduje się na terenie RP;
- Typ B – dotyczy cudzoziemca wykonującego pracę polegającą na pełnieniu funkcji w zarządzie osoby prawnej wpisanej do rejestru przedsiębiorców;
- Typ C – dotyczy cudzoziemca wykonującego pracę u pracodawcy zagranicznego, delegowanego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na okres przekraczający 30 dni w roku kalendarzowym
- Typ D – dotyczy cudzoziemca wykonującego pracę u pracodawcy zagranicznego, nie posiadającego oddziału, zakładu lub innej formy zorganizowanej działalności na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, delegowanego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w celu realizacji usługi o charakterze tymczasowym i okazjonalnym (usługa eksportowa);
- Typ E – dotyczy cudzoziemca wykonującego pracę u pracodawcy zagranicznego, delegowanego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na okres przekraczający 3 miesiące w ciągu kolejnych 6 miesięcy w innym celu, niż wskazany w pkt B-D.
Sam wniosek o zezwolenie na pracę nie wyczerpuje listy dokumentów, które pracodawca musi przedłożyć stosownemu organowi.
Do wniosku należy dołączyć m.in.:- aktualny na dzień składania wniosku odpis z Krajowego Rejestru Sądowego lub innego właściwego rejestru albo wyciąg z ewidencji działalności gospodarczej – w przypadku gdy podmiotem powierzającym wykonywanie pracy cudzoziemcowi jest osoba prawna, jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej lub podmiot prowadzący działalność gospodarczą,
- kopię dowodu osobistego lub kopię wypełnionych stron z danymi z dokumentu podróży – w przypadku gdy podmiotem powierzającym wykonywanie pracy przez cudzoziemca jest osoba fizyczna,
- kopię umowy spółki – w przypadku gdy podmiotem powierzającym wykonywanie pracy przez cudzoziemca jest spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji lub kopie aktów notarialnych o zawiązaniu spółki – jeżeli podmiotem powierzającym wykonywanie pracy przez cudzoziemca jest spółka akcyjna w organizacji,
- kopię wypełnionych stron z danymi z dokumentu podróży cudzoziemca, którego dotyczy wniosek, informację o stanie zatrudnienia w podmiocie powierzającym wykonywanie pracy cudzoziemcowi – w przypadku wniosku o zezwolenie typu B,
- kopię dowodu poniesienia opłaty za wydanie zezwolenia,
kopie dokumentów potwierdzających spełnienie wymagań określonych w odrębnych przepisach, które mogą mieć wpływ na wynik postępowania. 5. Zatrudnianie cudzoziemców – procedura uproszczona
Do niektórych grup cudzoziemców wydanie zezwolenia na pracę nie wymaga przeprowadzenia postępowania związanego z wymogiem uprzedniego poszukiwania pracowników w lokalnym środowisku bezrobotnych oraz spełnienia innych szczegółowych warunków wydawania tych zezwoleń. Katalog osób, które uzyskają zezwolenie na pracę określono w Ustawie oraz rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 stycznia 2009 r. w sprawie określenia przypadków, w których zezwolenie na pracę cudzoziemca jest wydawane bez względu na szczegółowe warunki wydawania zezwoleń na pracę cudzoziemców. Wśród nich można znaleźć m.in.: członkowie rodzin personelu placówek dyplomatycznych oraz organizacji międzynarodowych wraz z ich prywatną służba domową oraz uprawnieni na podstawie Układu ustanawiającego stowarzyszenie między Europejską Wspólnotą Gospodarczą a Turcją, absolwenci szkół lub uczelni wyższych z siedzibą w Polsce albo państwie Europejskiego Obszaru Gospodarczego lub Konfederacji Szwajcarskiej. Zwolnienie z obowiązku uzyskania informacji starosty o sytuacji na rynku pracy dotyczy również: upoważnionych do reprezentowania przedsiębiorcy zagranicznego w jego oddziale lub przedstawicielstwie; obywateli państwa graniczącego z RP lub państwa, z którym RP współpracuje w zakresie migracji zarobkowych, wykonujących prace pielęgnacyjno-opiekuńcze lub jako pomoc domowa na rzecz osób fizycznych w gospodarstwie domowym, obywateli ww. państwa, którzy w okresie bezpośrednio poprzedzającym złożenie wniosku o wydanie zezwolenia na pracę wykonywali pracę dla tego samego podmiotu (obowiązuje do dnia 31 grudnia 2010 r.), trenerów sportowych lub sportowców, lekarzy i lekarzy dentystów, oraz sytuacji, gdy: zawód lub rodzaj pracy znajduje się w wykazie zawodów i rodzajów pracy zwolnionych z obowiązku uzyskania informacji starosty, następuje przedłużenie zezwolenia na pracę dla tego samego cudzoziemca i na tym samym stanowisku.6. Obowiązki pracodawcy
Skonkretyzowane zostały obowiązki pracodawcy od którego wymagane jest posiadanie zezwolenia na pracę. Należy do nich m.in. obowiązek: zawarcia z cudzoziemcem umowy w formie pisemnej na warunkach określonych we wniosku o wydanie zezwolenia na pracę oraz przedstawienia cudzoziemcowi przed podpisaniem umowy jej tłumaczenia na język zrozumiały dla cudzoziemca, przekazania cudzoziemcowi jednego egzemplarza zezwolenia na pracę, informowania cudzoziemca o działaniach podejmowanych w związku z postępowaniem o udzielenie lub przedłużenie zezwolenia na pracę, decyzjach o wydaniu, odmowie lub uchyleniu zezwolenia, jak również zachowania należytej staranności w postępowaniach o zezwolenie i przedłużenie zezwolenia na pracę cudzoziemca.7. Czas trwania zezwolenia na pracę
Zezwolenie na pracę jest wydawane na czas określony, nie dłuższy jednak niż 3 lata i może być przedłużane. W przypadku zaś delegowania cudzoziemca przez pracodawcę zagranicznego w celu realizacji usługi eksportowej, wojewoda wydaje zezwolenie na pracę na okres delegowania.8. Przedłużenie umowy o pracę z cudzoziemcem.
W przypadku zamiaru przedłużenia umowy o pracę z cudzoziemcem pracodawca występuje do wojewody z wnioskiem o przedłużenie zezwolenia na wykonywanie pracy przez cudzoziemca na terytorium RP. Warunki:- okres powierzenia cudzoziemcowi pracy będzie następować bezpośrednio po okresie wskazanym w wydanym zezwoleniu lub pracodawca złoży wniosek o przedłużenie zezwolenia najpóźniej na 30 dni przed upływem ważności zezwolenia oraz
- nie ulegnie zmianie stanowisko, rodzaj wykonywanej pracy albo pełniona przez cudzoziemca funkcja określona w wydanym zezwoleniu.
Małgorzata Jagusiak
Monika Kobylak
Adrianna Glapiak
